5 اکتبر 2024 - 18:21

عروسک بازبازک متعلق به ایل بختیاری ثبت ملی شد

26 سپتامبر 2015 - 14:40 dsfr.ir/1c09k

سرانجام در کمیته تخصصی ثبت میراث فرهنگی ناملموس «عروسک بازبازک» که یک نوع عروسک آئینی در ایل بختیاری محسوب می شود از خوزستان واجد شرایط ثبت ملی شناخته شد.

به گزارش خبرگزاری مهر، ایرانی ها از قرن ها پیش، از عروسک هایی جان مایه دارتر از عروسک های غربی برخوردار بودند. عروسک هایی که روایت های کودکانه را در سینه خود حبس کرده و در هزاره های تاریخ روبه فراموشی سپرده شده است. گواه این گفته روایت های شاعران کهن از عروسک هایی است که جان مایه داشتند. سنایی شاعر عرفانی و معناگرای ایرانی به نیکویی از عروسک سازی مادران در قرن ها پیش سخن می راند و خیام شاعر نجومی ایران زمین نیز آدمی را به عروسکی جاندار می داند که جهان او را بازی می دهد.

مبارک، سنگ صبور، آهو و بره، جی جی ویجی، پاژبزک و بازبازک از جمله عروسک هایی هستند که هر کدام اندیشه ای در ذهن خود دارند. هر کدام از این عروسک ها حتی پا را از مرزهای ایرانی فراتر نهاده و به حوزه فرهنگی دیگر کشورها گام نهادند تا اینکه بعضی عروسک ها به بخش دیگری از انسان ها تبدیل شدند. کودکان با آن ها زیست می کردند و کم کم این عروسک ها شکلی عمومی به خود گرفتند و پارچه و چوب جایگزین عروسک های سنگی شدند و لباس قرمز و زرد بر تن کردند تا رازهای رنگ های عروسک ها هم چنان نهفته باقی بماند.

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان در خصوص ثبت ملی عروسک بازبازک گفت: در این بین قوم بختیاری در فلات مرکزی ایران نیز در هنگام کوچ بزرگ، بختیاری ها برای کودکان خود عروسک های از جنس چوب و پشم گوسفند می ساختند تا به واسطه آن، کودکان را سرگرم پرداختن به دنیا این عروسک ها کنند.

مجتبی گهستونی افزود: عروسکی با نام «پاژبزک» یا «پاژپرک» که ناصرخسرو قبادیانی به آن اشاره دارد نمایه ای از عروسک های تاریخی کودکان قوم بختیاری در طول تاریخ بوده و این عروسک ها بر اساس شخصیت های تاریخی برخی از سران طوایف و جنگاوران قوم ساخته می شد. یکی از محققان هنر نمایشی نیز معتقد است در بین بختیاری ها، عروسکی به نام بازبازک وجود داشته که این عروسک مورد توجه کودکان بختیاری بوده است.

گهستونی افزود: عروسک بازبازک گونه ای عروسک نمایشی ایل بختیاری است که مادربزرگ ها به کودکان هدیه می دهند. باز، از بازی به مفهوم نمایش گرفته شده و باز و بازی به مفهوم حرکت موزون هم در فرهنگ ایرانی شناخته شده و حرف «ک» هم مفهومی برای تصغیر است.

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان ادامه داد: از سوی دیگر رقص در ایل بختیاری یک آئین است که به شکل میدانی و دایره ای صورت می گیرد و دایره یک نماد همبستگی است و وحدت انسان ها را در یک آیین نشان می دهد و تنها دو تا سه مقام موسیقایی متناسب با این عروسک وجود داشته و اسکلت اصلی این عروسک از یک یا چند قطعه چوب به شکل علامت صلیب تشکیل می داده است.

گهستونی عنوان کرد: نام دیگر این عروسک «لال بریک» یا «لال بئیک» بوده و واژه لال همان گنگ است و بئیک هم یک واژه پهلوی است؛ بنابراین نام دیگر عروسک بازبازک در واقع «عروس خاموش» است. در بسیاری از موارد در بین این عروسک ها یا عروسان خاموش وجه مشترکی وجود دارد و آن مهربانی کودکانه است که کودکان با آن همذات پنداری می کنند.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان اظهار کرد: اردشیر صالح پور از نویسندگان و کارگردانان تئاتر کشور پیش از این موفق شده بود تا برای معرفی عروسک آئینی بختیاری، کتابی به نام «بازبازک عروسک نمایشی ایل بختیاری» را به نگارش در بیاورد. اما بازبازک یکی از نخستین عروسک های ایرانی بوده و نشانگر هویت عروسک در نمایش های ایرانی است و چهره بختیاری دارد. عروسک های ایل بختیاری در طراحی و رنگ صورت شان از رنگ های قالی برای ساخت صورت شان استفاده می شد و عروسک ها دارای ماسک صورتی ثابتی بوده و جنبه شاد داشتند.

وی گفت: عروسک بازبازک، بازی دهنده ای کوچک است، عروسکی که حرکت و کاربردی نمایشی دارد و بیشتر برای بازی، تفنن و سرگرمی ساخته می شود. کودکان خود بازی دهندگان این عروسک هستند که با نوای موسیقایی توسط نوازندگان ساز سرنا، کرنا و دهل انجام می پذیرد. پایه، اصل و اساس عروسک «بازبازک» بر اتصال دو چوب چلیپاگونه و به حالت مربع استوار می شود که به وسیله نخ به هم متصل شده اند در واقع نخستین برداشت از «بازبازک» انسانی ایستاده است که دو دست خود را از دو پهلو باز کرده است.

دبیر انجمن دوست داران میراث فرهنگی خوزستان در خصوص وضعیت تولید عروسک بازبازک و اقبال مردم از این عروسک گفت: ثبت هر اثر در فهرست آثار ملی مقدمه ای است برای حفاظت مادی و معنوی و لذا ثبت عروسک بازبازک فرصتی است تا گوناگونی جلوه های فرهنگی یک استان معرفی شود. در حال حاضر عروسک بازبازک به صورت جزئی تولید و عرضه می شود و ثبت این عروسک فرصتی برای معرفی و عرضه هرچه بیشتر آن است.

گهستونی در پایان عنوان کرد: در حال حاضر هیچ آماری از تعداد سازندگان عروسک بازبازک در استان خوزستان وجود ندارد. با ثبت ملی این عروسک بومی می توان امیدوار بود که هم سازندگان آن شناسایی شده و هم بر نحوه ساخت عروسک نظارت و حمایت هایی صورت بگیرد.

1