همه بناهای تاریخی که بخشی از میراث فرهنگیِ ما به شمار می روند سرشار از قصه اند، قصه هایی که شاید از قدمت تاریخیِ آن ها نیز فراتر باشند... قصه هایی از چگونگی بنا شدنشان، آدم هایی که برای ساختن آن ها آجر روی آجر گذاشتند و کاشی تراشیدند و هنرها به رخ کشیدند، فعالیت هایی که در این بناها انجام شد، کاربری های پیشین و البته قصه های پر غصه شان...
به گزارش «دنیای سفر» از استادی آموخته ام که دنیای امروز، دنیای قصه گویی است و آن کسی موفق است که بتواند از هر آنچه می بیند و می شنود قصه ای بسازد واقعی، و دیگران را به شنیدن و خواندنش دعوت کند. هر بنایی نیز قصه ها دارد... اما باید مهم ترین قصه های یک بنای تاریخی با توجه به خواسته های خوانندگان و یا بازدیدکنندگان، انتخاب و بازگو شود و از دیدگاه من قصه های مردمی جالب ترین اند و شاید بیشترین طرفدار را هم داشته باشند. امروز نیز من قصه ای می گویم ادامه دار از دهه اخیر که بر مسجد جامع عباسی اصفهان گذشت... و البته که بی ارتباط با مرمت گنبد آن در این دوره نیست. آنچه می خوانید اما تنها بخش کوچکی است از روزگار پر قصه و پر غصه این مسجد در این دهه که برای نگارش آن ناگزیر بودم از گفت وگو با آدم هایش؛ و البته که معتقدم قصه ها نیز باید مستند باشند و با تاریخ شفاهی، همراه.
و اما ... یکی بود یکی نبود، زیر آسمون خدا دو تا مسجد بودن داخل یه میدون بزرگ و جهانی که در یه دوره ای سرنوشت گنبداشون به شکلی شده بود که روح آدما درد می گرفت... یه روز رفتم داخل مسجد جامع عباسی و بعد ...
محوطه داخلی مسجد جامع عباسی که به عرضه کاشی توسط پیمانکار مرمت گنبد این مسجد اختصاص یافته است. بخشی از این فروشگاه و یا آنچه به گفته پیمانکار مرمت گنبد، نمایشگاه خوانده شده، کارگاه مرمت گنبد است که قالبی از ترک گنبد در آنجا قرار دارد.
ایسنا: چطورید استاد؟
مهدی پاکدل (پیمانکار مرمت گنبد مسجد جامع عباسی) و دو پسرش: خوبیم خدا را شکر
ایسنا: چند وقته اینجا کاشی می فروشید؟
- اینا کار به ما نداره، نمایشگاهه. ما یکسری نمونه کار می ذاریم و میان اینجا سفارش میدن، مثلاً شما میاین به ما میگین این مدل را بزنید.
ایسنا: یعنی مشتری ها میان نمونه کار میارن یا میان کارهای شما را می بینن و به شما میگن این را برای ما بزنید. درواقع سفارش میدن به شما.
- بله اینها را می بینن و میگن مثلاً از این مدل برام بزن.
ایسنا: چندوقته اینجا کاشی گذاشتید که مردم ببین؟
ایسنا: قبلاً داخل مغازه و کارگاه بودیم.
ایسنا: مغازه و کارگاهتون کجاست؟
- کارگاه تولیدی داریم طرف اشکاوند. تولیدی کاشی معرق و هفت رنگه.
ایسنا: از وقتی کار مرمت گنبد مسجد جامع عباسی را شروع کردید کاشی گذاشتید برای فروش؟
- بیشتر کار نمایشی بوده.
ایسنا: از چه زمانی گذاشتید؟
- از همون اول
ایسنا: از شروع مرمت گنبد؟
- تقریباً
ایسنا: الآن مرمت در چه وضعه؟
- الآن تیم چهارنفره از طرف قائم مقام وزیر تقریباً هفته ای یکبار را حداقل اینجان. بحث آسیب شناسی گنبدو بررسی می کنند و ما منتظر دستوراتشون هستیم.
ایسنا: شما دیگه به گنبد دست نزنید؟
- نه ما منتظر دستوراتشون هستیم که چیکار انجام بدیم و انجام وظیفه کنیم.
ایسنا: آقای ایزدی ضرب العجل داده بود که مرمت تا مهر تموم بشه.
- هنوز تعیین تکلیف نشده و تیم، چهارنفر هستند و یک نفر تصمیم گیرنده نیست. فعلاً بحث مقاوم سازی گنبده. سازه که مشکل داره و دارند پیش بینی میکنن که چیکار کنن. ما ۸ سال پیش از این به اونا گفتیم که اینجا این مشکلو داره. حالا دارن رسیدگی میکنن.
ایسنا: ۸ سال پیش چی گفتین؟
- خوداشون می دونستن.
ایسنا: چیو می دونستن؟
- بحث مقاوم سازی سازه است که مشکل داره. باتوجه به باری که روی گنبد ایجادشده ما به اونا گفتیم، اما به این صورت جدی نگرفته بودند. راستی هیلتی ها را شما داخل فضای مجازی گذاشته بودید؟
ایسنا: خیلی ها منتشر کردن نه فقط من.
- ما بدون اجازه سازمان که کاری نمی کنیم، این هیلتی فقط سه کلیو وزنشه. حدود ۷۰ سانت نخاله بوده که اینا باید برداشته می شده.
ایسنا: اما در اون فیلم دقیقاً مشخص بود که داشتید کاشی سالم با رنگ فیروزه ای در قسمت شکم گنبد را پایین می ریختید؟
- از همون اول قرار بود کاشیش عوض بشه.
ایسنا: اتفاقاً من می خوام همینو بگید، می خوام بگید که شما دستور را اجرا کردید. چه کسانی گفتن کاشی های شکم گنبد باید عوض بشه؟
- شورای فنی. ولی اتفاقاً شما اشتباه می کنید که می گید اون کاشی ها قدیمی بوده. این گنبد تا حالا چهار پنج دوره مرمت شده، یعنی اصلاً طرحش چیز دیگه بوده، شکلش چیز دیگه بوده. در دوره پهلوی میان طرحو عوض میکنن و این طرح، ثبت شده ی یونسکوست. این طرحو اجرا میکنن، با چه کاشی؟ با کاشی نره. این کاشی که دوره پهلوی عوض شده به من بگو چیش عتیقس؟!
ایسنا: اسناد و مدارک و تصاویر موجوده.
- با عکس نمی تونی، ما زنده شو دیدیم، لمسش می کنیم.
ایسنا: ما در این خصوص مطلبی را منتشر کردیم و نشان می داد کاشی های شکم گنبد که زمان مرمت توسط شما برداشته شده حداقل ۱۶۰ سال قدمت داشته.
- همچین خبری نبوده. اینجا ۴۵۰ ساله که بنا شده، طرحش چیز دیگه بوده. تا دوره پهلوی اصلاً هنرمند کاشی کاری وجود نداشت، ما شجره نامه هاشو می دونیم. شما اگه یه چیزاییو از تو کتاب درآوردی و گوش به گوش شنیدی ما دیدیم و می شناسیم کین، می دونیم کجا خاکند.
ایسنا: چطور می گید ما هنرمند کاشی کار نداشتیم!
- اشتباه متوجه شدید.
ایسنا: اشتباهش چیه؟
- دوره مغول تمام هنرمندا را سر بُریدن که با سرِ تموم هنرمندا منار ساختن، عملاً از اون دوره به بعد ما هنرمندی نداشتیم مخصوصاً در کارِ کاشی. یعنی کاشی کار نبوده، آجرتراش بودن اما بلد نبودن کاشی بتراشن. یعنی یه زمانی هنر نابود شده و بعد از دوره پهلوی به این ور دوباره احیا شده.
ایسنا: شما منظورتون اینه که در هیچ بنایی در اصفهان کاشی صفوی نداریم!
- ما نگفتیم کاشی نداشتیم، داریم ولی هنرمندشو نداشتیم.
ایسنا: منظورتون دقیقاً چیه؟
- زمان صفویه، هنرمند بود، اون موقع اوج هنر بود و اتفاقی که افتاد مغول باعث شد خیلی از هنرمندانِ ما نابود بشن، کشته شدن. این عملاً نابود شدن هنر ما بود مثل الآن که خیلی هنرها استادکارشون تک نفره چون ما به اونا بها ندادیم. زمان پهلوی یا اواخر قاجار کمی جون گرفت که به هنرمند رسیدن و هنرمند خودشو پیدا کرد و دوباره زنده شد.
ایسنا: با توجه به این حرفی که شما می زنید معتقدید که کاشی های شکم گنبد جامع عباسی کاشی متعلق به دوره پهلوی بوده.
- بله از دوره پهلوی بوده نه قاجار و نه قبل تر. تنها جایی هم که آسیب می بینه گنبده، اون هم این گنبدِ به این عظمتی، این گنبد ۵۴ متر از کف زمین بالاست و ۲۵ متر آب خور داره یعنی از نوکش تا کتیبه ۲۵ متره.
ایسنا: اون قسمت هایی که چکش برقی می زدید قسمت های نوک گنبد نبود و اونجا بارون و برف اثر خاصی نداشته.
- بله شکم گاه بوده، اما بار خود کاشی که بوده.
ایسنا: کاشی های نوک گنبد در طول زمان در معرض آسیب های زیادی قرار داشته، ولی آسیب کاشی های شکم گنبد چی بود که اونا را برداشتید؟! فیلم های باقی مونده از اون زمان که چکش برقی میزنید هست و مشخصه که ظاهر کاشی های این قسمت سالم بودن.
- ریخته بود، کاشی ها عملاً جدا بود، حتی یه روز اینجا نمازجمعه برگزارشد و خادم به من زنگ زدن و گفت که تقریباً همون قسمت که شما می گید به اندازه یه مترمربع ریخته و طوری بود و گفت فکر کنم طاق خراب شده. من همون عصر جمعه اومدم و دیدم یه تیکه خراب شده و به خانم دکتر(خطابخش) زنگ زدم و عکسشو براش فرستادم و اومد و گفت سریع موضعی درستش کن تا بیشترش خراب نشه. عکسشم نمی دونم دارم یا نه، یعنی همون قسمتی که شما میگید بارون نمی خوره و آب خور نیست یه تیکشش کامل خراب شد، کاملاً جدا شد.
ایسنا: اگر کاملاً جدا بود چرا چکش برقی استفاده کردید؟
- من با کاشی مشکل نداشتم، من بیشتر با ملاتم مشکل داشتم.
ایسنا: پس کاشی آسیب ندیده بود.
- کاشیِ من عملاً در ۵۰ سال آسیب دیده بود، اما جدا بود. در این ۵۰ ساله خراب شده بود و عملاً عمر مفید نداشت. برداشتن این کاشی ها هم با دستور کار انجام دادیم، ما سرخود کار نمی کنیم، براساس دستور کاری که داده شد قرار شد کاشی های پایین هم عوض بشه. ما بیشتر با ۵۰ سال ضخامت پکفته کاری مشکل داشتیم و اگه با قلم و چکش میزدیم آسیب به بنا بیشتر بود. ما با چکش یرقی زدیم که مرتب با ارتعاشی که ایجاد می کند بتواند ملات را قشنگ جدا کند و خودِ بنا آسیب نبیند، اما متأسفانه خیلی از دوستداران میگن هیلتی! درحالی که هیلتی اینه که در خیابونا بتون را جدا می کنند، اگه چکش برقی می گفتین ما ناراحت نمی شدیم.
ایسنا: خودتون فیلم ها را دیدین که کاشی فیروزه ایِ سالمو جدا می کردید؟
- می دونم، من خودم رو این کار کردم، میدونم دیگه. خودم همشو دیدم. گفتم که من با کاشی مشکلی نداشتم، بیشتر می خواستیم ملاتمونو جدا کنیم.
ایسنا: کاشی ها را انداختید دور؟
- به چه دردی می خوردن کاشی ها؟! قدیمی نبودن. زمان مصدق زاده تموم کاشی های را اینجا توی کوچه ریختن یعنی اینقده به درد نمی خورد.
ایسنا: شما هم کاشی های شکم گنبدو دور ریختید؟
- بله ما هم همین کارو کردیم. نخاله بود. چیکارشون می تونستیم بکنیم!
ایسنا: برای این نمایشگاه از اتحادیه صنایع دستی مجوز دارید؟
- شاید گرفته باشیم. من پروانه تولید دارم، برای فروش هم دارم. الآن هم کارگاه دارم.
ایسنا: یعنی کاشی هایی که الآن برای گنبد استفاده کردید در کارگاه خودتون تولید شده؟
-نمونه کاشی گنبد از کارگاه ما تهیه نشد. ما ۵ تا نمونه دادیم کارخونه آزمایش کردن که یکی از اونا از همون کارخونه تأیید شد.
ایسنا: کدوم کارخونه؟
- کارخونه جهانگیری. سُنتی ست. اصلاً در کشور ۵ تا کارخونه سنتی نداریم. از مشهد هم نمونه کاشی آوردیم. اینم پروانه کسب الکترونیکی واحد صنفی تولید و فروش صنایع دستی ازطرف وزارت صنعت، معدن تجارت. چهارپنج تای دیگم دارم. الآن شما اینجا کاشی قدیمی می بینی؟! اینجا کاشی قدیمی خیلی هست، ولی یکیش در معرض دید شما نیست.
ایسنا: چه کارشون می کنید؟
- حفظ و نگهداریِ تموم اینا با منه. بعضی جاها کاشی ها ریخته که ما جمعشون می کنیم، حفظشون می کنیم.
ایسنا: چه نوع کاشی برای گنبد استفاده کردید؟
۱۱ سال پیش میراث فرهنگی همه اینها را آزمایش کرده و تأیید شده. ما ۵ نمونه کاشی دادیم میراث فرهنگی اصفهان تأیید کرد و ما همونو ساختیم. اینا خلاف به عرضتون میرسوننن. من باکی از کسی ندارم. واقعیت را برای شما گفتم. اون کاشی که ما از کارخانه میاریم همونو کار می کنیم، بد و خوب نداره. کارخونه اونو تأیید کرده و کاشی را داره میده بیرون و ما کار کردیم.
ایسنا: هر ترک را که کار کردید کاشیهاشو مرحله به مرحله ساختند یا از همون اول همه کاشی ها را دادید که بسازند؟
- بله هر ترک مرحله به مرحله.
ایسنا: شما که این همه کاشی ها در اندازه های کوچک را هم نگه داشتید که حفاظت بشن، چرا کاشی های سالم شکم گنبدو دور ریختید؟!
- قدیمی نبوده خانم! اینو هنوز نتونستیم به شما ثابت کنیم!
ایسنا: شما در این مسجد زیاد قدم زدید آیا دیدید که کاشی های یک قسمت دیگه را جای دیگه نصب کرده باشند؟
- بله زیاده مثلاً در شبستان مسجد. در مورد یک سری کاشی ها بحث وقف مطرحه. کاشی مسجد وقفه، کاشی خود مسجدو باید خرج خود مسجد بکنید. زمان های قدیم خیلی به این چیزها اعتقاد داشتند حتی پشت کارها قرار می دادند و پشتش را دوغاب می دادند که کاشی در خود مسجد کار بشه. ما هم همین اعتقاد را داریم. من هی چوقت نه خودم و نه بچه هام امکان نداره کاشی های مسجدو فروخته باشیم، هیچ وقت هم حقیقتو پنهان نمی کنم. به والله قسم پولی که ازینا گرفتم پول کرایه داربست هم نمیشه.
ایسنا: پول شما را به طورکامل دادند؟ منطورم پول شما برای مرمت گنبده.
- میدن ولی پولی که میدن پول کرایه ۱۱ سال داربستِ من نمیشه.
ایسنا: قرارداد شما ۶ میلیارد بوده درسته؟
- بله حدود ۶ میلیارد. ۱۱ سال اینجا ۲۶ نفر کار می کردند، اما میگن فقط ما دو نفر بودیم! آخه ما دو نفر به رفتن بالاشم می رسیم؟! یعنی دو نفر میتونه این گنبدو جمع کنه!
ایسنا: بقیه هم کاشی کار بودن؟
- پس چی بودن؟ نیروهای خودمون بودن.
ایسنا: کاشی های نمایشگاه را در کارگاه خودتان تولید می کنید و میارید اینجا؟
- بله اما همشو نمیارم اینجا، نمونه میارم، مثلاً میبینن خوششون میاد و میگن اینو بساز یا رنگ آمیزیشو تغییر بده.
ایسنا: چرا داخل مسجد این کارو می کنید؟
- نمایشگاهش طوری نیست، کارم فرهنگیه.
ایسنا: اما کارهای فرهنگی دیگه ای را هم میشه آورد اینجا!
- ما اینجا کار می کنیم، اینجا یک مجموعه کارگاهیه. شما وقتی میاین از ما چه انتظاری داری؟ انتظار داری نمونه کاشیِ ما را ببینی، انتظار داری نمونه کارِ ما را ببینی. قلمکار هم اگه می خواست اینجا کار کنه باید نمونه از قلمکاری میذاشت اینجا. ما که فقط نمی تونیم از اینجا نون بخوریم یعنی امرار معاش ما جور در نمیاد. حساب کنید ۶ میلیارد سالی چقدر میشه؟ سالی ۵۰۰ میلیون. سالی ۵۰۰ میلیون به ما پول دادن با این همه نیرو و مصالح و داربست و چیزهای دیگه که باهاشون کار داشتیم. اتفاق افتاده که ساعت ۳ بعد از ظهر ناهار می خوردیم، اما اینها را کسی نمیبینه. بعضی روزها اونقدر کارمون زیاد بوده که ساعت ۸ و ۹ شب رفتیم خونه ناهار خوردیم. اگه می بینید در این بنا کار می کنیم صرفاً به خاطر عشقیه که داریم اما عشقِ ما را واقعاً کور کردند. من کاشی افتاده که دونه دونه جمعش کردم حتی کوچیکشم جمع کردم چون عشق داشتم اما اگه ببینم کاشی خرد هم میشه بهش نگاه نمی کنم، برا چی بهش نگاه کنم که بعد بیان منو بکوبن! این واقعاً درده. خدا شاهده خیلی شوق داشتم اینجا. من کارم سنگ نیست اما دیدم مثلاً سنگ شکسته اما من گذاشتمش کنار تا خودم بچسبونمش یا اگه قراره شخصی که سنگ کاره بدم بهش درستش کنه. می تونم بی تفاوت باشم یا نه؟ اما به خودم این اجازه را نمیدم. اما حالا به جایی رسیدم که میگم دیگی که برا من نجوشه میخوام صدسال نجوشه. واقعیت را گفتم.
فروش کاشی در شاهکار کاشی کاری اصفهان!
محوطه داخلی مسجد جامع عباسی که به عرضه کاشی توسط پیمانکار مرمت گنبد این مسجد اختصاص یافته است.
بخشی از این فروشگاه و یا آنچه به گفته پیمانکار مرمت گنبد، نمایشگاه خوانده شده، کارگاه مرمت گنبد است که قالبی از ترک گنبد در آنجا قرار دارد.
عکس توسط یکی از گردشگران عکاسی شده است.
ایسنا: تَرَک های داخل دوپوش بیشتر شده درسته؟
- خب بیشتر شده، مال اینه که یکم بار گنبد سنگین شده که تیمشون دارند بررسی می کنند. یه مشکلاتی داره که برطرف میشه.
ایسنا: گفتید کاشی های شکم گنبدو دور ریختید، کجا ریختید؟
- ماشین میاد بار میکنه میبره. کامیون میاد.
ایسنا: کجا میبره؟
اگه چیزی رفته گردنه زینل رفته، اونم کاری به ما نداره. خاوریه میاد بار میکنه میره، ما ازش نمی پرسیم کجا میبره.
ایسنا: یعنی کاشی های شکم گنبد که جداشد، رفته گردنه زینل؟
- جزو نخاله ها بوده.
ایسنا: خیلی خب استاد ممنونم.
- من نمایشگاه گذاشتم و سفارش میدن، حالا آیا این زرنگیم هست که اینو می فروشم یا نه؟ به نظر شما بده یا خوبه که چهارنفر نون بخورن؟ به نظر شما توی این زمونه من به کارگرم بگم صبح نیاد خوبه یا به یه کارگر دیگه هم بگم بیاد بشینه سرکار؟ اگه بفروشم به دو نفر نون می رسونم، من مال این کارم، هنر دستمه.
ایسنا: همه مشکل دارند، ولی از نظر من محوطه داخلیِ مسجد جای فروش نیست، باید جای خاصی بیرون از محوطه باشه یا لااقل اگه داخل مسجد باشه نزدیک به در ورود و خروج باشه.
- ما داخل مسجد نمی فروشیم.
ایسنا: پس اینجا کجاست؟
- استاد نه اینکه نفروشیم، نمایشگاهه یعنی طرف که میاد می پسنده و سفارش میده.
ایسنا: فرض کنید یک استاد کاشی کار دیگه ای هم بخواد بیاد اینجا
- بیاد، الآن هستن. الآن کاخ عالی قاپو دارن میفروشن.
ایسنا: منظورم اینجاست.
- بیاد
ایسنا: خب فروش شما کم میشه
- نه کاری به من نداره. تلفنی از من میخرن
ایسنا: اگه تلفنی میخرن چرا اینجا این کارو می کنید؟
- باید بذارم تا شما ببینی. توی هر خیابون ۱۰ تا ۱۵ تا سوپر مارکتی هست ۱۰ تا ۲۰ تا املاکی است، اون املاکی که روز اول اومده آیا باید بگه نباید روز دوم کسی دیگه بیاد!
ایسنا: خیابانی که شما میگید با این مکان قابل قیاس نیست.
- الآن دمِ در که شما اومدی سی دی میفروشن، داخل مسجد همین کنار ما هم پازل هم میفروشن. اما مال ما نمایشگاهه. حتی زدیم عکس برداری ممنوع چون نمیخوام کسی از نمونه کارم عکس بگیره.
ایسنا: اونی که سی دی و کتاب میفروشه نزدیک به قسمت ورودیِ مسجده، هرچند که من در مورد اون هم به شکل الآنش مخالفم، هم با مکانش و هم با شیوه و نوع محصولاتی که ارائه می شه، پازل هم به همین صورت؛ اما در مورد اینکه اجازه عکاسی نمیدید اتفاقاً این بُخل هنریه. مردم از این مسجد با کاشی کاری ها ی شاهکارش عکس می گیرند! هنر اونی هست که هنرمندش میذاره از هنرش عکس بگیرن و اگر میتونن عین همون کار را انجام بدهند، اگر هنرتون جاذب باشه کسانی هستند که با چشمشان ثبت و ضبط کنند و با چشم عکس می گیرند. شما که نمی ذارید عکس بگیرند چرا در اینستاگرام نشون دادید که کاشی اهدا کردید؟
- من اینستا هم نیاز ندارم، من فروشمو دارم چون ۱۰ تا مثل شما میان اینجا میینند و دوست دارند.
ایسنا: پس قبول دارید که یکی از دلایلی که به شما سفارش می دهند این است که شما در این مکان هستید، شاید اگر جای دیگر بودید به شما سفارش نمی دادند.
- من جای دیگه هم کار می کنم
ایسنا: جای دیگه کار می کنید و باید اینجا نمایشگاه هم بزنید؟!
- من چون اینجا دارم کار می کنم همه میدونن هنر من کار کاشی است و به من اطمینان میکنن و کار میدن.
ایسنا: من این حرف شما را قبول ندارم.
- کی گفته ما اینجا کاشی می فروشیم؟
ایسنا: خیلی ساله که شما اینجا کاشی می فروشید و همه اطلاع دارند.
- حالا به نظر شما به ۴ نفر نون رسوندن درسته یا درست نیست؟
ایسنا: من هیچ وقت موافق نون بریدن کسی نیستم اما با این شکلی و اینجا... مخالفم.
- مگه فقط کاشی اینجا فروخته میشه! سی دی هم هست، پازل هست، کتاب هست.
ایسنا: در مورد اونها هم که نظرمو گفتم. بگذارید یک موضوع دیگه را بپرسم؛ آقای پاکدل شما قبل از مسجد جامع عباسی در کدام بناها کار کاشی کاری گنبد انجام دادید؟
- گنبد مسجد آقاشیخ جلالی کرمانشاه، گنبد شهرضا گنبد شمس آبادی
ایسنا: تاریخی بودند؟
- شهرضا تاریخی بود
ایسنا: کجاشو کار کردید؟
کاشی های گنبد. شهرضا یه گنبد ۷ هزار ساله بود که اونو زنده کردم.
ایسنا: کاری بوده جزو سابقه تون که خوب انجام نشده باشه یا کارفرما از کارتون رضایت نداشته باشه؟
- نه، یه گنبد بوده که ما کار کردیم اما میگن خراب کرده! پولمونو ندادن و گفتن خراب کردیم! ۲۰۰ میلیونِ ما رو ندادن! همون پول الآن دو میلیارده! حالا روی گنبد مسجد امام در ۱۵۰۰ متر کار فقط ۵ متر کار من خراب شده، با بانگ بلند هم گفتم، یعنی یک دویستم کار هم نمیشه. اما من ۸ سال پیش از این گفتم سازه گنبد خرابه
ایسنا: از کجا فهمیدید؟
- تجربه دارم.
ایسنا: بله تجربه تان هست ولی با چشم چیزی دیدید؟ نشانه ای، مشکلی؟ داخل دو پوش رفتید؟
- بالاخره یه چیزایی دیدم و فهمیدم.
ایسنا: ما اگر حرفی می زنیم نگران یک گنبد جهانی هستیم.
- شما میتونی زاینده رود را برگردونی؟
ایسنا: چه ارتباطی داره!
- یه سَری هم به مسجد حکیم بزنید و ببینید برای چی ترک خورده؟ آب زیرزمینی نداریم، فرونشست زیادشده.
ایسنا: اینجا اجاره میدید؟
- نه هیچی. من ۱۱ سال از اینجا بالا و پایین رفتم، بخدا قسم یه خونه چهارطبقه داشتم که فروختم و با بی پولی اینجا کردم و حالا دیگه نمیتونم حتی یه واحد از اون خونه را بخرم.
ایسنا: حالا اجازه میدید از نمایشگاهتون عکس بگیرم؟
- نه
با عباس شیردلی، رئیس سابق اتحادیه صنایع دستی استان اصفهان تماس می گیریم؛ می گوید: هر واحد صنفی باید از اتحادیه صنایع دستی اصفهان مجوز رسمی داشته باشد و اگر این مجوز نباشد نباید نسبت به برپایی نمایشگاه یا فروش اقدام کند. البته اخیراً و نه در گذشته، این امکان ایجادشده که از اداره میراث فرهنگی هم می توانند مجوز چنین اقدامی را دریافت کنند و اگر این هردو را نداشته باشند مجاز به فعالیت نیستند.
مجدالدین تاج، رئیس اتحادیه صنایع دستی استان اصفهان نیز توضیح می دهد: برای نمایشگاه یا فروش هر نوع صنایع دستی ازجمله کاشی باید حتماً از اتحادیه مجوز داشت تا واحد خود را در بازار و یا موزه ایجاد کرد.
او در پاسخ به اخذ مجوز مهدی پاکدل در این خصوص نیز تصریح می کند: خیر، ایشان از اتحادیه مجوز ندارند، اما احتمالاً با اداره کل میراث فرهنگی توافق کرده است.
تاج تصریح می کند: درهرحال اقدام ایشان برای برگزاری نمایشگاه کاشی در مسجد امام صحیح نیست، اما متأسفانه موضوع این است که اداره هم در این خصوص با ایشان همراهی می کند، درحالی که همچنان در خصوص مرمت گنبد مسجد امام و گنبد شیخ لطف الله بحث های زیادی وجود دارد که آیا این مرمت ها صحیح انجام شده یا خیر.
همچنین موضوع را از نورالله عبدالهی، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان جویا شدم. او می گوید: آقای پاکدل که به برگزاری نمایشگاه و فروش کاشی در مسجد امام مشغول هستند در این خصوص از اتحادیه مجوز ندارند و با پایگاه میدان نقش جهان و یا معاونت صنایع دستیِ وقت هماهنگ شده است.
او ادامه می دهد: من در جریان نیستم که چرا آقای پاکدل در مسجد امام به این کار مشغول هستند، ولی به عنوان یک هنرمند از ما پروانه فعالیت دارند و زمانی که ما پروانه را صادر می کنیم برای آن ها مکان در نظر نمی گیریم یعنی این موضوع که کجا کار می کنند اصلاً در حوزه کاریِ ما نیست.
اما فریبا خطابخش، مدیر پایگاه میدان نقش جهان به یک جمله اکتفا می کند: با روابط عمومی صحبت کنید.
باید با شخص دیگری نیز گفت وگو کنم؛ مهدی پاکدل، پیمانکار مرمت گنبد مسجد جامع عباسی در صحبت هایش گفته بود که از همان آغاز مرمت گنبد این مسجد، برگزاری نمایشگاه کاشی و اخذ سفارش و نه فروش در این بنا را نیز شروع کرده است، ازاین رو با مهدی وطنی، بازرس سابق اتحادیه صنایع دستی استان اصفهان گفت وگو کردم.
او توضیح می دهد: بین سال ۹۵ تا ۹۶ از طرف اتحادیه صنایع دستی استان به من اطلاع دادند که بدون مجوز در مسجد امام کاشی فروخته می شود. من آن موقع بازرس اصناف هم بودم و هنوز هم هستم، سرزده به مسجد رفتم، آن زمان توریست ها در محوطه مسجد خیلی زیاد بودند و دیدم آنجا کاشی می فروشند. همان زمان بود که آقای پاکدل داشت گنبد را مرمت می کردند و پایین هم حالت فروشگاه بود.
وطنی ادامه می دهد: البته هیچ کدام از کاشی هایی که می فروختند قدیمی نبود و همه آن کاشی ها جدید بودند و کارهای خودشان بود ولی دیدم که آنجا خریدوفروش کاشی انجام می شود. من هم به آن ها اخطار دادم که اجازه ندارید بفروشید، چون برای این کار باید از اتحادیه یا سازمان مجوز داشته باشند که نداشتند. یادم است که آن زمان در عالی قاپو هم این اتفاق افتاد و بدون مجوز اتحادیه، فروش کاشی انجام می شد.
بازرس وقت اتحادیه صنایع دستی استان اصفهان می گوید: اگر کسی که خریدار کاشی است شاکی شود به کجا شکایت کند؟ از گنبد شکایت کند؟! بنابراین هر واحد باید زیر نظر صنف خودش اقدام کند. درهرحال من آن زمان برای فروش کاشی به آن ها اخطار دادم و به اتحادیه هم ابلاغ شد و بعدازآن فروش را متوقف کردند اما دیگر نمی دانم مجوز گرفتند یا خیر که همچنان مشغول اند.
و درنهایت با شهرام امیری، مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان تماس می گیرم. می گوید: باید جمع بکند و فقط یک چیز کوچکی آنجا داشته باشد و حق فروش ندارد.
به امیری می گویم: الآن هم می گویند که نمی فروشیم، ولی سفارش می گیریم؟!
امیری پاسخ می دهد: اینکه آقای پاکدل آنجا در حال فروش کاشی است به این خاطر بود که ما مدتی پول نداشتیم به او بدهیم، برای همین موافقت کردیم تا این کار را در مسجد انجام دهد تا به او کمک شود و بتواند کارش را ادامه دهد؛ ولی به صورت عمومی خیر، حق ندارد و من هم دو سه هفته قبل به او گفتم که اگر جمع نکند خودم آن را جمع می کنم و دیگر نمی تواند از آن به عنوان دَر و دُکان استفاده کند. خودم یکی دو روز دیگر بازهم به آنجا می روم.
به گزارش ایسنا، اگرچه عرضه محصولات فرهنگی در موزه های مختلف دنیا امری مرسوم است به این ترتیب که بعداز رسیدن بازدیدکنندگان به انتهای بازدید معمولاً یک مارکتینگ از همان موضوع موزه وجود دارد که به عرضه محصولاتی مانند ماکت موزه، کتاب و یا محصولات منقش به آثار موزه می پردازد، اما آنچه واضح است برای مساجد منزلت خاصی در نظر گرفته می شود و با توجه به اهمیت شأن چنین مکان هایی، اقدام منطقی این است که چنین عرضه ای در مجاورت و یا بیرون از فضای مسجد و نه در محوطه آن صورت بگیرد؛ آن هم مسجد جامع عباسی با کاشی کاری شگفت انگیزش که نسبت به سایر مساجد وضعیت بسیار متفاوتی دارد و در دنیا شاخص است. بنابراین نه تنها عرضه کاشی در داخل مسجد جامع عباسی نشان دهنده کج سلیقگی است بلکه عجیب است که علی رغم امکان ارائه در فضای تجاری کنار بازار که این فروش می تواند در آنجا اتفاق بیفتد، چنین اقدامی در محوطه مسجد و از سوی دیگر در بخشی از محوطه کارگاه مرمت صورت گرفته است! یعنی شأن مسجد از یکسو و شأن میراث از سوی دیگر نشانه رفته است!
موضوع دیگر این است که فروش کاشی حتی اگر به گفته پیمانکار مرمت گنبد مسجد جامع عباسی به صورت نمایشگاه و تنها برای اخذ سفارش هم باشد بدون دریافت مجوز از سوی اتحادیه صنایع دستی استان اصفهان صورت گرفته و شفاهاً با اداره کل میراث فرهنگی این استان موافقت شده است تا جبران دیرکرد پرداخته دستمزد پیمانکار مرمت گنبد این مسجد باشد! مرمتی که البته مورد تأیید بسیاری از کارشناسان نیست و به گفته عده ای حتی گنبد نیز باید از نو اجرا شود... حال چگونه است که پیمانکار مرمت گنبد مسجد جامع عباسی که از آغاز مرمت این گنبد، بساط نمایش و سفارش را در بخشی از محوطه مسجد بر پا کرده و این بساط همچنان در بخشی از مسجد گسترده است که قالبی از ترک گنبد نیز در آنجا قرار دارد! بنابراین این اقدام که بنا به گفته مدیر روابط اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان برای جبران دیرکرد دستمزد پیمانکار صورت گرفته است، انتفاع تجاری دارد و قطعاً این انتفاع تجاری، شخصی است.
اگرچه درخصوص شیوه و نوع عرضه محصولات در محوطه های میراث جهانی قانون مصوبی در دست نیست، ولی رویه ای در دنیا وجود دارد که باتوجه به آن در بخشی از قسمت ورودی یا انتهایی یک موزه، مارکتینگ موضوعِ همان موزه دیده می شود و این عرضه، هیچ گاه محوطه درونی یک بنای ثبت شده در فهرست جهانی را تحت الشعاع قرار نمی دهد و در خصوص فضاهای خنثی و یا فضاهایی مطرح است که به عنوان موزه طراحی شده اند. این در حالی است که مسجد جامع عباسی دارای شأن و مرتبه ای است که نمی توان هر فعالیتی را در آن انجام داد، چراکه در مرحله نخست و علی رغم قدمت تاریخی این بنا، فضایی برای عبادت است؛ بنابراین اقدام برای نمایش، سفارش و فروش کاشی باید بیرون از این بنای تاریخی صورت بگیرد.
اما... قصه های واقعی و پر غصه مسجد جامع عباسی و گنبدش ادامه دارد. شاید روزی بیاید که من هم قصه ای بنویسم از روزگار خوش این بنای جهانی و دعوتتان کنم به خواندن و شنیدنش. شاید...
