هنوز از سرنوشت بناهای تاریخی که در سیل تابستان تخریب شدند، اطلاع دقیق و کاملی در دست نیست. آغاز فصل سرما و بارش نگرانی درباره وضعیت این بناها و محوطه‌های تاریخی را که قبلا در سیل آسیب دیده‌اند و یا در معرض خطر دوباره قرار گرفته‌اند دو چندان کرده، اکنون این پرسش مطرح است چه تدبیری برای پیشگیری از تکرار حادثه، انجام شده است؟
به گزارش «دنیای سفر» «سیل» پدیده طبیعی است که علاوه‌بر آسیب زیادی که به زیستگاه، اموال و جان انسان‌ها وارد می‌کند، بسیاری از بناها و محوطه‌های تاریخی را به خطر می‌اندازد. در سال‌های اخیر بناهای تاریخی زیادی دست‌کم در ۱۷ استان در سیل به طور کامل تخریب شد و یا بخشی از آن‌ها آسیب جدی دید، آنچنان که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم گزارش داد در سیل تابستان ۱۴۰۱ حدود ۷۳۵ بنای تاریخی تخریب و ۲۵۰۰ میلیارد تومان زیان مالی وارد شد. یک درصد از بافت تاریخی شهر یزد که یونسکو هم ثبت جهانی شده است، از بین رفت.
حال در آستانه فصل بارش‌های پاییزی و زمستانی پرسش این است استان‌ها به ویژه آن‌هایی که در سال‌های اخیر سیل‌خیز بوده‌اند، برای استحکام‌بخشی و محافظت از بناهای تاریخی و پیشگیری از تکرار واقعه چه تدبیری کرده‌اند؟
از ابتدای پاییز ۱۴۰۱ برخی از استان‌ها از جمله ایلام، اصفهان، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان درگیر سیل شده‌اند، این نگرانی همچنان وجود دارد آثار تاریخی بیشتری قربانی سیل شوند، به ویژه آن‌که از تابستان تا پاییز امسال فرصت زیادی نبوده تا برای مقاومت و محافظت از آثاری که قبلا در سیل تابستان ۱۴۰۱ و حتی سال‌های گذشته آسیب دیده‌اند، اقدام شود. برخی از این آثار که پس از سیل به حال خود رها شده‌اند، به تدریج استحکامشان را از دست داده و روند تخریب آن‌ها نیز سرعت گرفته است.
خبرگزاری ایسنا با در نظر گرفتن این احتمالات با استان‌هایی که بیشتر در معرض سیل و بارندگی قرار دارند، درباره اقدامات و تمهیداتی که برای حفاظت از بنا و محوطه‌های تاریخی داشته‌اند، گفت‌وگوهایی انجام داده است. در این میان برخی استان‌ها از جمله گیلان و گلستان با وجود پیگیری‌های مستمر ایسنا، اما همکاری نکرده و پاسخگو نبودند و وضعیت بناها و محوطه‌های تاریخی در این استان‌ها چندان معلوم نیست.
فرزاد شریفی مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایلام درباره اقداماتی که برای حفاظت آثار تاریخی از آسیب‌های ناشی از باران و سیل در این استان انجام شده است، به ایسنا گفت: پیش از آغاز بارندگی‌ها، در قلعه‌های تاریخی و بناهایی که در مرکز سیلاب‌های احتمالی قرار دارند، عملیات نجات‌بخشی و پایش آن‌ها را آغاز می‌کنیم. نمونه آن قلعه «شاخ» در شهرستان دهلران است که عملیات نجات‌بخشی آن را قبل از سیل تابستانی که رخ داد، انجام داده بودیم و مشکلی هم برای آن پیش نیامد. همچنین تیم کارشناسی در معاونت میراث‌فرهنگی فهرستی از آثار در خطر که احتمال ریزش هم دارند، تهیه می‌کنند تا قبل از فصل‌های باران‌زا، عملیات استحکام‌بخشی برای آن‌ها انجام شود.
مهدی عابدینی معاون میراث‌فرهنگی استان مازندران نیز گفت: تعدادی خانه تاریخی داریم که در اختیار مالکان شخصی هستند و از آن‌ها استفاده می‌شود، مسلما چنین بناهایی توسط مالکان پایش و محافظت می‌شود. در مقابل، بناهایی هم داریم که ساکن ندارند، اما مالکانی دارند که اقدامات حفاظتی بنا را انجام می‌دهند. میراث فرهنگی هم مرمت برخی از این بناهای تاریخی را برعهده دارد، برای مثال سقف آن‌ها را برای پیشگیری از خطرات احتمالی باران و برف مرمت می‌کنند.
او همچنین اظهار کرد: بافت‌های تاریخی در استان مازندران از ابتدا معماری مطابق با باران داشته و اصولا در سیل آسیبی نمی‌بینند. این معماری و بافت که شامل سقف‌های شیروانی، راه‌های خروجی آب و زهی‌کشی داخل کوچه‌ها هستند، اکثرا با بارش‌ها سازگار شده‌اند.
عابدینی گفت: محوطه‌ها و تپه‌های تاریخی که کاوش نشده‌اند، مشکلی در برابر باران نخواهند داشت، اما باید برای تپه‌های کاوش‌شده با داربست، حَلَب گالوانیزه و ایرانیت پوشش ایجاد می‌کنیم تا معماری از خاک بیرون آمده آسیب نبیند. نمونه آن «گوهر تپه» در بهشهر است که از قدیم اقداماتی برای آن انجام داده‌ایم و نزدیک به ده پانزه سال است که پوشش و سقف دارد. همچنین «آتشکده سوادکوه» را که کاوش کرده‌ایم، در حال حاضر نصب پوشش و سقف است که در زمستان امسال از برف و باران آسیب نبیند.
جلیل جباری مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی نیز با اشاره به این‌که سیل به محوطه‌ها و باران به بناهای تاریخی حتما آسیب می‌رساند، درباره تمهیدات این استان به ایسنا گفت: ما برای پیشگیری از این آسیب‌ها منتظر فصل بارندگی نمی‌شویم و اقدامات حفاظتی و مرمتی آثار تاریخی را از قبل انجام می‌دهیم. اگر بنایی لازم داشته باشد پوشش‌های حفاظتی برای آن می‌گذاریم، روی محوطه‌ها و بقایای معماری معمولا لایه‌های کاه‌گلی استفاده می‌شود تا از شش ماه دوم سال به راحتی گذر کنند. «محوطه تاریخی حسنلو»، «محوطه تخت سلیمان» و بنای «قره کلیسا» در شمال استان از جمله آثاری هستند که برای آن‌ها پوشش‌های حفاظتی ایجاد شده است تا در برابر بارندگی آسیب نبینند.
روح‌الله محمدی معاون میراث‌فرهنگی استان اردبیل هم به اقداماتی که برای پیشگیری از آسیبِ باران و سیل، برای برخی از بناهای تاریخی این استان انجام شده است، اشاره کرد و گفت: بناهایی که زیر نظر میراث فرهنگی است مانند «شیخ صفی»، «جمعه مسجد اردبیل» و «مجموعه شیخ کلهران» به صورت دوره‌ای و مکرر توسط گروه‌های مرمتی و حفاظتی پایش می‌شوند. در فصل باران‌زا و سرما هم این پایش‌ها ادامه‌دار است، خصوصا وضعیت پوشش‌های پشت‌بام. تمام هدف این است که آسیب‌های احتمالی به حداقل ممکن برسد. واقعیت این است که بودجه‌های مرمتی خیلی کم‌تر از نیاز است و نمی‌شود در همه محوطه‌ها و بناها به صورت ایده‌آل این اقدامات انجام شود، بنابراین حفاظت و پایش بناها برای جلوگیری از تخریب مهم‌تر است. برای «کاروانسرای شاه‌عباسی» که نامزد ثبت جهانی است، پوشش سقف آن را که خاکی بود و علف‌های هرز روی آن درآمده است را با آجر و لایه آهک مرمت کردیم. داخل آن را نیز به صورت اصولی مرمت کردیم تا در فصل سرما پایداری و مقاومت آن نسبت به برف و باران بیشتر شود.
