10 نوامبر 2024 - 05:22

خانه موزه مهدی اخوان ثالث در خطر است

1 سپتامبر 2022 - 14:00 dsfr.ir/fc1t6

خانه موزه مهدی اخوان ثالث در خطر است
دریافتی
خانه موزه مهدی اخوان ثالث

خانه موزه اخوان که این روزها در سایه دو ساختمان بلند قرار گرفته، در حالی به حیات خود ادامه می دهد که به دلیل ساخت و ساز ساختمان دیوار به دیوار در خطر قرار گرفته و برای ادامه حیات به مقاوم سازی نیاز دارد.

به گزارش «دنیای سفر»، مهدی اخوان ثالث شاعر معاصر دهۀ آخر زندگی خود را در خانۀ قدیمی دو طبقه ای در خیابان زرتشت غربی در تهران گذراند. خانۀ بازمانده از پهلوی دوم، هرچند قدمت زیادی نداشت، اما به دلیل آنچه از این شاعر به یادگار مانده و بخشی از زندگی او در آن شکل گرفته بود، در سال ۱۳۸۲ به ثبت ملی رسید. روزگار اما پس از درگذشت شاعر، بالا و پایین زیادی را برای این خانه رقم زده است؛ چند سال پس از ثبت، شهرداری تهران آن را خرید و در اوایل دهۀ ۹۰ در اختیار ستاد گردشگری شهرداری قرار داد. البته در آن زمان به مکانی اداری تبدیل شد که فضای داخلی آن با تغییراتی مواجه شد، حتی درِ خانه تعویض شد.

در طول این مدت و درحالی که این خانه دچار فرسودگی شده بود، فعالان میراث فرهنگی، رسانه ها و علاقه مندان به اخوان تمام سعی خود را کردند تا این خانه از شکل اداری خارج و در فهرست آثار ملی ثبت شود و به عنوان «خانه موزۀ اخوان» در اختیار عموم قرار گیرد. سرانجام این پیگیری ها، این خانه سال ۱۳۹۷ در اختیار شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران قرار گرفت و اقدامات مرمت و احیای آن برای تبدیل به خانه موزه شروع شد، تا این که در سال ۱۳۹۹ این خانه به عنوان «خانه موزۀ اخوان ثالث» افتتاح شد و سعی شد آن را با مرمت و احیاء به همان روزهایی که اخوان در آن می زیست، شبیه کنند.

در خیابان زرتشت غربی، وارد کوچۀ خجسته که شویم باید خوب چشم بچرخانیم تا خانه ای محصور میان دو ساختمان قد بلند را بیابیم، خانه ای با نمایی قدیمی که تابلویی کوچک روی در آن گواهی می دهد که خانه موزه اخوان ثالث اینجاست. درِ خانه بسته است و روی زنگ آن نوشته شده: «برای بازدید زنگ بزنید». وارد حیاط که می شویم، باغچۀ سرسبز کوچک حیاط نقلی توجه را جلب می کند؛ اما چندی طول نمی کشد که متوجه سایۀ ساختمانی بلندقامت، اما نیمه کاره در سمت چپ خانۀ اخوان می شویم و تا برای برانداز کردن نمای خانه سر می چرخانیم، ساختمان دیگری که در سمت راست خانه اخوان قد کشیده، دهن کجی می کند و گویی خودش را، به رخ این خانۀ کوچک قدیمی می کشد.

اگر از حیاط این خانه بگذریم و زشتی ساختمان های مجاور را هم به روی نیاوریم، اما باز هم نگرانی برای خانه اخوان وجود خواهد دارد؛ این خانه به دلیل ساخت و سازی که بیخ گوشش انجام شده، در خطر است و این خطر در سقف طبقه اول ساختمان مشهود است. وقتی وارد خانه می شویم، در اتاق جلویی که شبیه اتاق پذیرایی است، متوجه تَرَک هایی روی ستون های سقف می شویم که به گفتۀ گیشه دار بعد از ساختِ ساختمان جدید پدید آمده اند و تا قبل از آن خبری از آن ها نبوده است.

هرچند که سعی کردند خانۀ اخوان را با همان حال و هوای قدیمی خودش به نمایش بگذارند و از برخی وسایل قدیمی او مانند کتاب هایش، کتابخانه، تلویزیون قدیمی و... استفاده کردند، اما موضوع مهم دربارۀ خانۀ اخوان این است که به حفاظت و حریم آن توجه نشده است و این، نگرانی هایی را تحمیل خانۀ شاعر کرده است.

به طبقه دوم که قدم بگذاریم، در اتاق انتهایی که تراس خانه نیز آنجا قرار دارد، به راحتی می توانیم دیوارهای ساختمان تازه علم شده را ببینیم. این ساختمان تازه قد کشیده حتی از خانه اخوان جلوتر رفته و کاملاً عرصه و حریم آن را خدشه دار کرده است. 

مهدی دُرخواه مدیر خانۀ موزه اخوان ثالث در گفت و گو با ایسنا ماجرای ساختمان تازه ساخته شده در کنار خانه اخوان را اینطور روایت می کند: زمانی که قرار بود خانه اخوان احیا شود و درهای آن به روی بازدیدکنندگان باز شود، آقای محیط طباطبایی (رییس کمیته ملی موزه ها) در جلساتی که برای مرمت و احیای خانه اخوان برگزار شد، گفتند که اگر خانه کناری (خانه تازه ساخته شده) که سازه و ساختمانی شبیه خانه اخوان داشت، حفظ شود، خانه اخوان دیگر به مقاوم سازی نیاز نخواهد داشت. آن زمان قرار بر این شد (در دوره قبلی شهرداری) آقای حق شناس که رییس کمیسیون فرهنگی بودند، خانه همسایه را خریداری کنند، اما آن خانه خریداری نشد و من هم اطلاعی ندارم که چرا این اتفاق نیفتاد. اردیبهشت سال ۱۳۹۹ خانه موزه تعیین حریم شد، در حالی که ساختمان کناری تیر سال ۱۴۰۰ مجوز ساخت پنج طبقه گرفت.

او اضافه می کند : با میراث فرهنگی نامه نگاری هم کردیم، ولی پاسخ درستی ندادند، به اعتقاد من به نوعی از این اتفاق شانه خالی کردند و در واقع تصمیم گیری را بر عهده شهرداری گذاشتند. شهرداری منطقه ۶ هم در پی این اتفاق اعلام کرد که بر اساس قوانینی که دارد، نمی تواند پروانه ساخت را باطل کند، اما میراث فرهنگی طبق آیین نامه و ضوابطش می تواند به شهرداری نامه بزند تا بر اساس آن پروانه ساخت پنج طبقه را باطل کند و تنها مجوز احداث ساختمانی دو طبقه صادر شود تا هم سطح با خانه اخوان شود، اما اداره میراث فرهنگی تهران چنین کاری را انجام نداد و از اسفند ۱۴۰۰ تخریب ساختمان کناری آغاز شد، در طول ۱۰ روز خانه را تخریب کردند و از ۱۵ فروردین ۱۴۰۱ و ظرف مدت ۵ ماه این ساختمان ۵ طبقه را بالا بردند.

دُرخواه ادامه می دهد: ما اگر بخواهیم چنین خانه هایی را حفظ نکنیم، هویت فرهنگی و هویت شهریمان را از دست می دهیم. این اتفاق برای خانه اخوان در حالی رخ داد که صاحبِ خانه مجاور به فروش آن به شهرداری راضی بود و تعلل در خرید این خانه موجب چنین اتفاقاتی شد. تنها اقدامی که میراث فرهنگی برای خانه موزه اخوان انجام داد، این بود که در سال ۱۳۹۸ به شهرداری نامه ای زد مبنی بر این که خانه اخوان در فهرست آثار ملی ثبت شده است و ارزش ملی دارد و فقط برای ساخت و ساز اطراف آن هشدار داد.

مدیر خانه موزه اخوان ثالث معتقد است: در حق این خانه کوتاهی شده است و شهرداری می توانست در سال های گذشته با مبلغ کمتری خانه همسایه را بخرد و به یک مکان فرهنگی تبدیل کند؛ چراکه با این اقدام حریم و حیات خانه اخوان حفظ می شد.

او درباره خانه سمت راستی نیز می گوید: این ساختمان در همان سال ۱۳۸۲ که خانه اخوان درگیر ثبت شدن بود، مجوز گرفت و ساخته شد و کسی هم به آن توجهی نکرد، اما این بنای جدید زمانی قد علم کرد که خانه اخوان علاوه بر ثبت، تعیین حریم شده و به عنوان خانه موزه افتتاح شده بود. 

اخوان در طول سال های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۹ در این خانه کوچه خجسته زندگی کرد. این خانه دارای همکف و یک طبقه بالای آن است که هر دو طبقه، نقشه ای یکسان دارند؛ نشیمن، پذیرایی رو به جنوب، اتاقی شمالی، راهرویی که در ضلع شرقی واقع است و در انتها، پلکانی که دسترسی به طبقات را فراهم می کند. طبقه اول مخصوص خانواده بوده و از اتاق کار آقای شاعر در طبقه همکف جدا بوده است، همین تفکیک بندی را در طبقه دوم خانه نیز می توان دید.

خانه اخوان ثالت پس از تملک شهرداری در جریان بازسازی های سال ۱۳۹۴ دچار تغییراتی شد که انتقادهایی را نسبت به نوسازی و دگرگونی ماهیت ابتدایی و اصالت آن برانگیخت، به طوری که فرزند این شاعر فقید به آن تغییرات واکنش نشان داده و گفته بود: «به طور قطع شمایلی که برای خانه درست کرده اند، سلیقۀ مقاطعه کار آن است، نه آن چه من از خانه پدری به یاد دارم. چیزی که الآن به اسم خانۀ اخوان درست کرده اند، سرهم بندی و نوعی از سر باز کردن است.»

1