گردشگری ستارگان در آسمان کویرهای ایران

دیدن آسمان و جست و جو در میان اجرام آسمانی و کشف ستاره ای که بتوان نام خود را بر آن نهاد آرزوی دیرین همه ماست. آرزویی که می توان با همراه شدن با تورهای رصد آسمان شب، به آن جامه عمل پوشاند. حال اگر آسمان شهاب باران باشد که به قول معروف نور علی نور می شود.

گفته می شود مشاهده شهاب ‌ها برای چشم انسان هیچ گونه خطری ندارد و در حقیقت ذرات میلی متری و میکرومتری هستند که در فاصله 100 تا 150 کیلومتری از سطح زمین در برخورد با جو، اتم های جو را برانگیخته و نور فلورسانی از خود ایجاد می‌کنند که هرگز به زمین نمی رسند.

رصد بارش‌های شهابی نیاز به تلسکوپ و ابزار رصدی ندارد و علاقه مندان می توانند با چشم غیرمسلح، این زیبایی خلقت را به دور از نور شهرها و در دل کوهستان ها مشاهده کنند.  

ظاهرا این قبیل فعالیت ها هر از گاهی در مناطق مختلف کشور برگزار و به ویژه در مناطق کویری که به دلیل برخورداری از آسمان تاریک بدور از آلودگی ‌های نوری ناشی از روشنایی شبانه شهرنشینی است،  با استقبال گسترده جوانان و محققان روبرو می ‌شود.

با این وجود هنوز بسته های تور جایگاه ویژه ای به این بخش از گردشگری اختصاص نداده اند این در حالی است که این نوع فعالیت ‌ها در جهان رو به گسترش است و سبب شکل گیری و رشد سبک ویژه‌ ای از گردشگری شده است که به ویژه در "شیلی" به دلیل برخورداری از آسمان تاریک و بدور ماندن از آلودگی های نوری در این زمینه بسیار موفق عمل کرده است.

نمونه موفق دیگری از آن اجرای پروژه آستروتوریسم با بهره گیری از میراث فرهنگی و علمی در هند شکل گرفته است.

به گزارش تایمز هند، مقامات دولتی در هند از سال گذشته طرح ویژه ‌ای را با عنوان "پروژه آسترونومیک توریسم" یا گردشگری نجوم، به اجرا در آوردند که هرچند هدف اصلی حفاظت و توسعه بناها و مکان‌ های تاریخی  مرتبط با ریاضیات و رصد آسمان بود اما ضمن حفاظت از میراث تاریخی "آریاهباتا" Aryabhata نخستین ریاضی دان و ستاره شناس مشهور هند که اکنون در 35 کیلومتری شهر "پاتنا" Patna قرار دارد، فرصتی را نیز برای کسب درآمد از محل گردشگری فراهم آورده است.

این پروژه که طرح کلان آن با همکاری وزارت علوم و فناوری هند و شورای قانون گذاری هند مورد بررسی قرار گرفته، توسط یک تیم علمی متشکل از متخصصان کلکته هدایت می ‌شود.

طبق این پروژه یک موزه و مرکز تحقیقات و مرکز رصد ستارگان در این مکان ‌های تاریخی ایجاد می‌ شود. در این مرکز انواع تئوری ‌ها و مفاهیم عمده و نیز مدل هایی که توسط این دانشمند ستاره شناس تاریخی در کتاب‌ های علمی کهن به جا مانده از او  فورموله شده در اختیار علاقمندان و محققان قرار می ‌گیرد. همچنین بخشی از این مرکز ویژه تجهیزات و ابزارهای ستاره شناسی دیگری است که بعدها و در مطالعات بعدی توسط محققان و دانشمندان هندی در رشته ستاره شناسی و نجوم و ریاضی تهیه و یا گزارش شده است.

این  طرح در واقع ادامه یک طرح اولیه و بسیار محدود است که در سال 2009 در روستای "تارگنا" Taregana که در زبان هندی به معنی "محاسبه ستارگان" است، توسط گروهی از دانشجویان و دانشمندان علاقه مند به این رشته شکل گرفت که با هدف رصد و مشاهده کسوف کامل خورشید در 20 جولای 2009 به این روستا واقع در ایالت بیهار Bihar رفتند. استقبال از این پدیده کیهانی به حدی شدید بود که بیش از 50 هزار نفر گردشگر برای مشاهده این پدیده به ایالت بیهار هند سفر کردند. اندکی پس از آن، مقامات مسئول اعلام کردند که این ایده به صورت یک طرح توسعه آستروتوریسم دراین منطقه توسعه خواهد یافت.

پدیده گردشگری ستارگان در هند که از سال 2009 آغاز شد، به جایی رسید که هر سال چندین مرکز جدید در این زمینه در این کشور احداث می شود. میزان استقبال به حدی است که علاوه بر انواع مقصدهای گردشگری ستاره شناسی در سال جاری (2015) قرار است 5 مقصد جدید دیگر در منطقه هیمچال پرادش کشور هند، ایجاد شود.

آستروگردشگری و رصدخانه مراغه

هنگامی که سخن از این سبک از گردشگری در ایران به میان می ‌آید، این عبارت شاید بیش از هر چیز تداعی گر رصدخانه مراغه و "خواجه نصیرالدین توسی" باشد. امروزه واژه "رصدخانه" به معنای ساختمانی است که دارای یک گنبد بزرگ باشد، و درون این گنبد یک تلسکوپ برای مشاهده آسمان قرار گرفته است. ولی در گذشته، رصدخانه به هیچ وجه به این معنا نبود، زیرا در آن زمان تلسکوپی وجود نداشت. بلکه رصدخانه محوطه ای است که ابزارهای مختلف رصد و اندازه گیری زوایای آسمانی در آن جا نصب شده است.

آستروگردشگری و آلودگی نوری

یکی از مهم ترین پیش نیازها برای گردشگری ستاره شناسی، برخورداری از آسمان‌ های کاملا تاریک و بدور از هر گونه آلودگی نوری است.

آلودگی نوری آن بخشی از نور مصنوعی شبانگاهی ناشی از شهرنشینی و تمدن صنعتی است که به نحوی آزار دهنده یا مزاحم است و به طور کلی آثار زیانباری دارد. این آلودگی هم مثل هر آلودگی دیگری سلامتی را به خطر می ‌اندازد، به زیست ‌بوم آسیب می ‌رساند، و موجب اتلاف انرژی می شود. علاوه بر این ها، آلودگی نوری با روشن کردن آسمان شب از وضوح و درخشندگی ستاره‌ ها می ‌کاهد و کار رصدخانه‌ ها را مختل می ‌کند.

با توجه به این موضوع، روشن است که کویرهای ایران شاید بهترین گزینه برای رشد و توسعه این سبک از گردشگری است که با کم ترین هزینه و کمترین آسیب ‌های زیست محیطی ناشی از حضور گردشگران، بیشترین سود را نصیب مردمان و ساکنان شهرهای کناره کویر و مردم محلی می ‌کند.

هم اکنون نیز این نوع سفرها در مناطق کویری کشور صورت می‌ گیرد و حتی تورهای ویژه ‌ای در این زمینه فعالیت می ‌کنند اما این فعالیت ها بسیار محدود و عمدتا در سطح دانشجویان و یا برخی افراد و ستاره شناسان آماتور داخل کشور است. در حالی که این سبک از گردشگری پتانسیل بسیار بالایی برای جذب گردشگر خارجی دارد. اکنون که زمینه برای جذب گردشگر خارجی در کشور فراهم شده، به جاست که توجه مسئولان نیز بیش از پیش به حمایت و جلب سرمایه گذاری در این سبک از گردشگری پاک و کم هزینه جلب شود.