فرش در فرهنگ ایرانی جایگاه بالایی را به خود اختصاص داده است و می توان گفت که فرهنگ و فرش ایرانی به یک دیگر متصل هستند و به نوعی این دو با یک دیگر همچون تاروپودی گرده خورده اند، اما متاسفانه امروزه فرش های دستباف ایرانی که عضو جدایی ناپذیر خانه های ایرانی بوده اند جای خود را به فرش های ماشینی داده اند.
به گزارش «دنیای سفر»، مونا سلطانی، عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه هنر در گفت و گو با ایسنا درخصوص جایگزین شدن فرش ماشینی با فرش های دست بافت ایرانی اظهار کرد: تاریخچه فرش ماشینی در ایران به دهه ۵۰ باز می گردد که از همان ابتدا مورد توجه جامعه و به ویژه قشر متوسط و کم درآمد قرار گرفت و متاسفانه طی چند دهه گذشته با کاهش قدرت خرید مردم بر اثر تورم روز به روز بر تعداد مشتریان فرش های ماشینی افزوده شده است.
وی اضافه کرد: با توجه به اینکه سرعت تولید فرش ماشینی بسیار بالا و قیمت تمام شده آن بسیار پایین است، از این رو فرش دستباف قدرت رقابت با فرش های ماشینی را ندارد. به عنوان مثال در حال حاضر می توان یک فرش ماشینی ۶ متری با طرح و نقش فرش کرمان که دارای کیفیت قابل قبولی است را با قیمت ۵ میلیون تومان خریداری کرد اما برای خرید یک فرش دستباف ۶ متری کرمان با همان طرح و نقش که دارای کیفیت متوسط رو به پایین است باید حداقل ۳۰ میلیون تومان هزینه شود.
تغییر سبک زندگی یکی از دلایل استفاده از فرش های ماشینی است
عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه هنر خاطرنشان کرد: تغییر سبک زندگی ایرانیان طی دهه های گذشته نیز یکی دیگر از مهم ترین دلایل رواج استفاده از قالی های ماشینی بوده است. تا ۳ دهه گذشته در بسیاری از مناطق ایران به ویژه در بین روستاییان و عشایر مطابق با سبک زندگی و فرم مسکن شان و براساس ذوق و سلیقه بافنده که معمولا همان کاربر قالی نیز بوده، قالی هایی بافته می شد. در واقع ایرانیان با توجه به نیاز و مطابق سنت بافندگی حوزه محل سکونت خود قالی مورد نیاز خود را می بافتند.
سلطانی ادامه داد: البته بسیاری از این قالی ها درشت بافت با نقشه های بسیار ساده بوده اند که در اصطلاح به آن ها خرسکی بافت می گفتند، اما آنچه حائز اهمیت بوده این است که بافت و استفاده از قالی های دست باف جزئی از سنت زندگی ایرانیان بوده است که تغییر سبک زندگی ایرانیان بر اساس سلیقه آن ها در انتخاب فرش (به عنوان کالایی لوکس) تأثیر گذاشت.
وی اضافه کرد: همچنین بسیاری از بافندگان به ویژه بافندگان جوان که قالی بافی نقش مهمی در اقتصاد خانوار آن ها داشت به بافت قالی هایی با سود بیشتر روی آوردند و بافت قالی های سنتی و اصیل منطقه خود را به دست فراموشی سپردند. از طرفی دیگر امروزه همین گروه از بافندگان و تولیدکنندگان خرده پا با آنکه بافنده فرش های دست باف هستند اما از فرش ماشینی به عنوان کف پوش استفاده می کنند و دیگر خبری از آن قالی های سنتی در منازل شان نیست.
سلطانی بیان کرد: فرش دست باف علاوه براینکه جزئی جدایی ناپذیر از فرهنگ و هنر ایرانیان است، با توجه به استفاده از مواد طبیعی بافت آن و همچنین تأثیر مستقیم روح و روان انسان در فرآیند تولید آن به ویژه بافندگان، دارای ویژگی های بصری منحصربه فردی است. افرادی که تجربه استفاده از فرش دستباف و ماشینی را داشته اند به آرامش، گرما و روحی که فرش دست باف به محیط زندگی آن ها بخشیده، کاملا آگاه هستند. این همان ویژگی منحصربه فرد فرش دستباف است که فرش ماشینی فاقد آن است. همچنین باید گفت که تولید فرش دست باف به لحاظ تاریخی نقش مهمی در اقتصاد ایران و اشتغال زایی داشته است.
احیاء مجدد فرش های اصیل و بومی مورد توجه قرار گیرد
وی عنوان کرد: هر چند ارزش های فرش دست باف قابل مقایسه با فرش ماشینی نیست، اما متأسفانه در حال حاضر با توجه به قیمت تمام شده فرش های دستباف و شرایط اقتصادی بخش اعظم جامعه ایرانی، سخت می توان راه حلی را برای بازگشت مجدد فرش دست باف به خانه ایرانیان پیشنهاد کرد.
سلطانی اضافه کرد: شاید یکی از راه حل های بازگشت مجدد فرش دست باف به خانه ایرانیان احیاء مجدد فرش های اصیل و بومی مناطق مختلف و تلاش در جهت آگاهی بخشی به مردم در جهت استفاده از آن قالی ها باشد.
عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه هنر در خصوص نحوه تبلیغات حوزه فرش تصریح کرد: جامعه فرش ایران هنوز بسیار سنتی است و معمولا تولید و عرضه فرش به صورت سنتی در آن به انجام می رسد. با توجه به حجم بالای تولید فرش دست باف، تعداد تولیدکنندگان و عرضه کنندگان این محصول در ایران تبلیغات به معنای واقعی آن در این حوزه صورت نمی گیرد.
سلطانی ادامه داد: طی یک دهه اخیر برخی از تولیدکنندگان به این سو حرکت کرده و از ابزار تبلیغات برای فروش محصولات خود استفاده کرده اند که به نظر می رسد تأثیر بسزایی در شناخته شدن آن ها و در نتیجه فروش محصول شان داشته است.
ایران بخش بزرگی از بازار فرش خود را به واسطه تحریم ها از دست داده است
وی اضافه کرد: قطعاً فرش دستباف ایرانی در جهان شناخته شده است و جهان ایران را با فرش می شناسد. اما واقعیت آن است که در دنیای امروز ساز و کارهای عرضه و فروش بسیار تغییر کرده و دیگر نمی توان به شیوه سنتی در این بازار قدم گذاشت و بازار را حفظ کرد. به ویژه آنکه طی دهه های اخیر ایران با توجه به تحریم ها بخش بزرگی از بازار خود را از دست داده است و رقبای دیگری مانند چین، هند و ... از این فرصت بهره برده و بسیار پر قدرت در این عرصه وارد شده اند.
عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه هنر خاطرنشان کرد: ما باید آگاه باشیم حضور در بازارهای جهانی دیگر براساس گذشته تاریخی ایران و معروفیت فرش ایرانی نیست و نیازمند برنامه ریزی و بهره گیری از دانش متخصصان چه در زمینه بازاریابی و چه در زمینه تبلیغات و فروش است.
۸۰ درصد هزینه تولید فرش مربوط به دستمزد بافنده ها است
سلطانی در خصوص دلایل قیمت بالای فرش های دست باف ایرانی اظهار کرد: قیمت فرش های دستی را می توان تا حد زیادی واقعی دانست، به گونه ای که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد هزینه تولید مربوط به دستمزد بافنده ها است، در حالی که معمولا تصور می شود که بافنده مورد ظلم قرار می گیرد و آن ها کمترین دریافتی را در فرایند تولید دریافت می کنند که امروزه این موضوع و روند وجود ندارد.
وی ادامه داد: ممکن است در گذشته در روند تولید از کودکان و افراد نیازمند بهره کشی می شده است، اما امروزه اینچنین نیست، لذا با توجه به اینکه ۷۰ تا ۸۰ درصد هزینه ها مربوط به بافنده ها است، به نوعی دستمزد بافنده ها امروزه بسیار بالا رفته است.
عضو هیات علمی گروه فرش دانشگاه هنر گفت: با وجود اینکه دریافتی بافنده ها ممکن است کفاف زندگی آن ها را ندهد، اما به هر حال بخش زیادی از هزینه تولید فرش در اختیار بافنده ها قرار می گیرد. با توجه به تورم موجود در کشور و این که فرایند بافتن فرش حدود یک سال یا یک سال و نیم زمان می برد و به تعبیری فاصله زمانی عرضه فرش به بازار نوعی خواب سرمایه برای تولیدکننده به همراه دارد، بنابراین فروشنده باید با فروش محصول خود بتواند چرخه تولید خود را زنده نگه دارد؛ لذا به نظر من قیمت عرضه فرش، قیمت نامعقولی نیست.
