28 مارس 2024 - 00:21

هشدار برای از بین رفتن میراث کشورهای شبه قاره و ایران

13 فوریه 2022 - 16:00 dsfr.ir/h14u6

هشدار برای از بین رفتن میراث کشورهای شبه قاره و ایران
دیپلماسی ایرانی
پرچم های ایران و هندوستان در کنار هم

رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در همایش بین المللی «میراث مشترک ایران و هند» از تأخیری که به گفته او موجب از بین رفتن حجم عظیمی از میراث فرهنگی کشورهای شبه قاره و ایران خواهد شد، گفت.

به گزارش «دنیای سفر» و به نقل از روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین محمدمهدی ایمانی پور، رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سخنرانی خود در همایش بین المللی «میراث مشترک ایران و هند: نسخ خطی (ظرفیت ها و چالش ها)» که به صورت حضوری و مجازی برگزار شد، گفت: هندوستان از دیرباز یکی از کانون های فرهنگ و تمدن در قاره کهن است. وجود ادیان و آیین های گوناگون، اقوام و زبان های مختلف و آداب و رسوم متنوع سبب شده این سرزمین از تنوع و آمیختگی فرهنگی بسیاری برخوردار باشد و به زعم برخی صاحب نظران به لحاظ کثرت و تنوع فرهنگی در قامت نه یک کشور، بلکه یک قاره ظاهر شود.

او افزود: پیوند فرهنگی و ادبی ایران و هندوستان در طول تاریخ، پیوندی استوار و غیرقابل انکار بوده و با فراز و فرودهای بسیار در گستره روزگاران استمرار داشته است. شاعران، ادبا و حکما حلقه اصلی و مؤثر روابط ایران و هندوستان در دوره اسلامی به ویژه در عصر گورکانیان به شمار می رفتند.

رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همچنین اظهار کرد: شعر و ادبیات فارسی در هند در این عصر، به اوج خود رسید و شاعران با هنرمندی های بسیار، تعامل فرهنگی و ادبی این دو سرزمین را در آثار خود به تصویر کشیدند. موارد فراوان از شواهد و آثار تاریخی در دست است که پیوندهای بسیار صمیمانه ای را میان دو قوم ایرانی و هندوستانی نشان می دهد. 

او سپس به تاج محل و نشانه های معماری ایرانی در هندوستان اشاره کرد و گفت: در اغلب بناهای تاریخی این کشور که امروزه جهانگردان بسیاری را جذب می کند، عناصر فراوانی از فرهنگ و تمدن ایران وجود دارد. بیش از صدها هنرمند، صنعتگر و ادیب و عارف ایرانی بعد از اسلام تاکنون به هندوستان کوچ کرده اند که منشاء آثار متنوع و برجسته در حوزه فعالیت خود بوده اند و برجسته ترین آن «تاج محل» است که هنرمندان ایرانی در طراحی و ساخت آن نقش داشته اند. 

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان قدمت و پیشینه زبان فارسی در هند مطرح کرد: بخشی از تعاملات عمیق دو کشور در زمینه ادبیات مربوط به تولید آثار غنی شعر و ادب فارسی توسط ادبا و نویسندگان هندی است که در بارزترین نمونه آن، در سبکی موسوم به سبک هندی نمود یافته است و شاعران بزرگ ایرانی و هندی همانند صائب تبریزی، طالب آملی، کلیم کاشانی، بیدل دهلوی، غالب دهلوی، امیرخسرو دهلوی و صدها شاعر بزرگ دیگر آثار ارزشمندی را از خود در این سبک به یادگار گذاشته اند. 

ایمانی پور ادامه داد: بر اثر تلاش های این شعرا، ادبا و نویسندگان در حال حاضر بیش از یک میلیون نسخه خطی فارسی در کتابخانه های مختلف هندوستان بر جای مانده است. باید اذعان کرد که بخش مهمی از تاریخ و گذشته سرزمین هند به ویژه در قرون میانه اسلامی تا برآمدن انگلیسی ها و حتی مدتی پس از آن در این کشور به زبان فارسی تألیف و تدوین شده است.

رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همچنین گفت: در بسیاری از دانش ها همچون شعر و ادب، نجوم، ریاضیات، طب و معارف اسلامی و حتی، آیین هندوئیزم و سیک، زبان فارسی نقش پررنگی در این دوره داشته و آثار فاخری در این علوم به زبان فارسی تولید شده است.

او با اشاره به انتخاب زبان فارسی به عنوان زبان کلاسیک کشور هند بیان کرد: اخیرا در اصلاحیه قانون نظام آموزشی هند در سال ۲۰۲۰ زبان فارسی به عنوان زبان کلاسیک هند به رسمیت شناخته شد و آموزش آن در برنامه های مدارس قرار گرفت. 

حجت الاسلام والمسلمین ایمانی پور تأکید کرد: تعداد گروه های زبان فارسی و قدمت این گروه ها در دانشگاه های این کشور نشان از پیوند عمیق ادبی ایران و هند دارد. البته این به معنای نادیده گرفتن موانع و مشکلات زبان فارسی در هند امروز نیست و این آمار و ارقام نباید برای ما فریبنده باشد و ما را در وادی کم کاری بیافکند.

او نسخه های خطی را سرمایه و پشتوانه فرهنگی هر ملت دانست و افزود: این گنجینه ها نمایانگر تاریخ علم و ارزش های هنری در قرون مختلف است. وجود نسخه های خطیِ ارزشمند، پشتوانه قوی علمی گذشتگان را نیز نشان می دهد. علاوه بر متون اصلی نسخ خطی، حواشی، شرح ها، اسناد، تقویم ها، وقف ها، امضاها و مهرها حاوی اطلاعات تکمیلی مهمی هستند که مطالعه آن ها نیز برای محقّقان ارزش فراوانی دارد چرا که خطاطی، نقاشی، تذهیب و جلدسازی از هنرهایی هستند که با شناخت نسخ خطی تکامل یافته اند.

رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همچنین بیان کرد: از آن جا که زبان فارسی بیش از ۷۰۰ سال زبان دیوانی شبه قاره بوده است، تعداد بسیار زیادی نسخ خطی فارسی در کتابخانه ها و مراکز اسناد این کشور وجود دارد. بدیهی است که یکایک این نسخه ها میراث ارزشمند فرهنگی و تاریخی کشورهای شبه قاره و کشور ما به شمار می آیند، اما شرایط خاص اقلیمی و هوای گرم و مرطوب شبه قاره و شرایط نامناسب حفاظت و نگهداری این نسخه ‎ها باعث شده که بسیاری از این نسخ خطی به مرور زمان دچار پوسیدگی شده یا در معرض پوسیدگی قرار گیرند.

او ادامه داد: با وجود این که در سالیان اخیر به این مهم از سوی مسئولان دو کشور هند و ایران توجه ویژه‎ ای شده است، اما به دلیل حجم بالای این نسخه ها، تا شناسایی، فهرست نویسی و تبدیل آن ها به شکل دیجیتالی راه درازی در پیش است. بی شک تأخیر در این امر موجب از بین رفتن حجم عظیمی از میراث فرهنگی کشورهای شبه قاره و ایران خواهد شد. 

حجت الاسلام والمسلمین ایمانی پور با تأکید بر گسترش همکاری های فرهنگی بین دو کشور گفت: ثروت و دارایی های معنوی و فرهنگی مشترک ایران و هند بسیار زیاد است. ثروت و دارایی هایی که بر اثر تلاش های بی وقفه فرهیختگان و مشاهیر فرهنگی ایران و هند در طول تاریخ پدید آمده و حفظ این میراث گران سنگ فرهنگی و تاریخی خود از ضروریات و واقعیات انکارناپذیر است. 

او افزود: باید بهره گیری از ظرفیت عظیم و غیرقابل جایگزین میراث مشترک فرهنگی با تعریف و ترسیم یک راهبرد واقع بینانه در مدار درست و منطقی قرار گیرد و ضمن صیانت از این میراث گرانبها به عنوان یک گنجینه فرهنگی تمدنی، از آن در جهت پررنگ کردن ارزش های اخلاقی، انسانی و بارور کردن هر چه بیشتر درخت علم و معرفت در گستره جغرافیایی وسیعی که همه ملت ها و دولت های این حوزه تاریخی و تمدنی را در برگیرد، استفاده شود.

رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی خاطرنشان کرد: نگاه ما به هندوستان همواره به عنوان شریک راهبردی است که همکاری های علمی و فرهنگی طرفین باید قوی تر شود که این امر در سفر رؤسای دو دولت به تهران و هندوستان مورد تأکید قرار گرفت و در بندهای برنامه مبادلات علمی و فرهنگی بین دو کشور گنجانده شد که یکی از آن بندها اشاره به «ایجاد صندوق حفظ میراث مشترک فرهنگی ایران و هندوستان» دارد و بر همین اساس آماده همکاری و تبادل نسخ خطی فی مابین هستیم. 

او موضوع همکاری کتابخانه های دو کشور در زمینه تبادل نسخ خطی و حفظ این میراث مکتوب را از دیگر بندهای یادداشت تفاهم سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با شورای روابط فرهنگی هند برشمرد و گفت: باید تلاش کرد تا این تفاهمنامه ها اجرایی و عملیاتی شود.

حجت الاسلام والمسلمین ایمانی پور تصریح کرد: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در هند این آمادگی را خواهد داشت تا برای نشر میراث مشترک موجود در کتابخانه این مرکز با محققان و نهادهای فرهنگی همکاری کند. بدیهی است در این راستا باید مذاکرات و تلاش های مقامات فرهنگی دو کشور ایران و هند نیز به سمت وسویی هدایت شود تا نسخ خطی و اسناد و میراث مکتوب راحت تر در اختیار محققان دو کشور قرار گیرد و نسخ خطی از حبس در قفسه ها و کتابخانه ها رهایی یابد و تصحیح و منتشر شود و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد. 

او در پایان سخنانش اظهار امیدواری کرد با برگزاری برنامه های علمی و فرهنگی افق های جدیدی در توسعه روابط فرهنگی بین دو کشور گشوده شود.

براساس این گزارش، همایش بین المللی «میراث مشترک ایران و هند: نسخ خطی (ظرفیت ها و چالش ها) با هدف بررسی مباحث مرتبط با نسخه های خطی در هند در روزهای ۲۴ و ۲۵ بهمن ماه (برابر با ۱۳ و ۱۴ فوریه ۲۰۲۲) برگزار می شود. غلامعلی حداد عادل، رئیس بنیاد سعدی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گددام دارمندرا، سفیر هند در ایران، اکبر ایرانی، مدیر عامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب و غلامرضا امیرخانی، دبیر علمی همایش از جمله سخنرانان برنامه افتتاحیه این همایش هستند.

نشست اول با عنوان حفاظت، نگهداری و مرمت نسخ خطی به دبیری محمد حدادی، مدیرکل حفاظت و نگهداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با ارائه مقاله های «مروری بر روش های استحکام بخشی مورد استفاده در حفاظت آثار کاغذی تاریخی»، «ضرورت به کارگیری اصول حفاظت پیشگیرانه در حفاظت و نگهداری نسخ خطی» و «میراثی کهن در بستری نو: ظرفیت ها و راهکارهای دیجیتال سازی نسخ خطی» برگزار می شود.

نشست دوم با عنوان فهرست ها و فهرست نویسی نسخ خطی به دبیری سیدمحمدحسین حکیم برگزار می شود و در این بخش نیز مقاله های «مطالعه نسخه های خطی سانسکریت موجود در کتاب خانه آستان قدس، مشهد، ایران»، «نسخه های ناشناخته از کتابخانۀ تیـپو سلطان»، «معرفی موسسه شرق شناسی کاما و نسخه های اوستا و پهلوی آن در بمبئی»، «فهرست نسخ خطی مرکز تحقیقات زبان و ادب فارسی دهلی» و «فهرست کتابخانه ناصریه لکهنو» ارائه می شود.

1