یکی از علل عدم موفقیت طرح ساماندهی تعطیلات، به‌کارگیری مدیریت بحران به جای مدیریت آینده‌نگر است.
اولین تعطیلات چند روزه در سال 94 بعد از نوروز را پشت سر گذاشتیم و بی‌گمان این فراغت در اردیبهشت، بهترین زمان برای سفر و طبیعت‌گردی بود. اما به تجربه می‌دانیم که 3 روز تعطیلات در این روزها معنای دیگری هم دارد و آن سرریز دوباره جاده‌ها، اقامت گاه‌ها، جنگل‌ها و سواحل شمال ایران است که به سرعت شرایط بخشی از کشور را از حالت عادی خارج کرده و به وضعیت پر تراکمی تبدیل می‌کند؛ تراکمی که متصدیان گردشگری به‌رغم تلاش برای مدیریت و هدایت آن به سمت و سوی دیگر برای کاهش بار اضافی بر این منطقه و میزبانانش، چندان موفقیتی در آن به دست نیاورده‌اند. کارشناسان یکی از علل این عدم موفقیت را نبود مدیریت آینده‌نگر و سعی در مدیریت بحران در زمان وقوع این سونامی‌ها و دیگری را حجم بالا و باورنکردنی جابه‌جایی‌ها در زمان کوتاه و مکان محدود دانسته‌اند.
از جمله برنامه‌های بلندمدتی که سازمان میراث فرهنگی برای مدیریت این بحران تعریف کرده و سعی در تصویب و اجرای آن دارد، توزیع زمانی و مکانی سفر است که عزم در اجرای آن به کرات از زبان رئیس سازمان میراث فرهنگی و معاون گردشگری و مدیرهای میانی این سازمان شنیده شده است. اما، هنوز طرح مورد نظر برونداد چندانی نداشته است.
به نظر می‌آید موانع پیش‌روی توزیع مکانی سفر که البته مستقل از توزیع زمانی هم نیست، بیشتر موانع سخت‌افزاری بوده و به عدم تکمیل زیرساخت‌ها و محدودیت منابع بازمی‌گردد. البته در کنار این مشکلات، مساله اساسی تبلیغات و فرهنگ‌سازی برای انتخاب مقاصد جدید نیز نقش پررنگی دارد. اما در مورد توزیع زمانی سفر یکی از پیشنهادهای موجود ساماندهی تعطیلات کشور بود تا از این طریق از تمرکز تعطیلات کاسته و بار آن از روی فصل‌ها و روزهای مشخص برداشته و به شکل منطقی در تمام سال تقسیم شود. اما این پیشنهاد نیز گویی در همان مراحل ابتدایی طرح خود با موانع جدی نرم‌افزاری و بوروکراتیک مواجه شده و هنوز به نتیجه مشخصی نرسیده است.
نظام متمرکز برنامه‌ریزی مانع اجرای طرح
دکتر علاءالدین افتخاری، استاد دانشگاه تهران در حوزه برنامه‌ریزی گردشگری به نتیجه نرسیدن این طرح را متاثر از شکل نظام برنامه‌ریزی حاکم بر کشور دانست و گفت: در اکثر کشورهای دنیا نظام برنامه‌ریزی، منطقه‌ای است یا به عبارت دیگر ساختار مدیریت آنان فدراتیو است؛ درحالی‌که در کشور ما این نظام متمرکز است و امکان ایجاد انعطاف در برنامه به طوری که همه اجزا با آن منطبق شوند، تقریبا به صفر می‌رسد.
افتخاری در ادامه، اجرای طرح ساماندهی سفر را نیز منوط به شکل‌گیری نگاه منطقه‌ای به آن ارزیابی کرد و افزود: شاید بتوان به صورت جزئی‌تر و با اختیاراتی که به بعضی از استان‌ها داده می‌شود، سیاست‌ها را در جهت متعادل کردن و توزیع مقاصد و زمان‌های سفر به آنها بررسی کرد؛ مثلا بر اساس اقلیم و آب و هوا، برخی مناطق تعطیلات زمستانی داشته باشند و مواردی از این قبیل.
وی در توضیح کارشناسانه خود، درباره مدت زمانی که باید برای فراغت و سفر اختصاص داده شود، خاطرنشان کرد: انسان نیاز دارد که 16 درصد از زمان خود را به اوقات فراغت اختصاص دهد. در ایران فقط 8 درصد از این نیاز 16 درصدی محقق شده است و این نکته‌ای است که به نظر می‌آید از نگاه برنامه‌ریزان گردشگری پنهان مانده و در مدیریت زمان و مکان سفر باید حتما به آن توجه کنند.
اجرای طرح، ممکن نیست!
محمود ضیایی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز با توجه به شکل تعطیلات در ایران اجرای طرح را به شکل جامع و کامل چندان ممکن ندانست و گفت: ما تعطیلات بسیاری داریم که جابه‌جایی هر کدام از آنها با مخالفت گروهی مواجه خواهد شد و عملا ممکن نیست و مقاومت‌هایی جدی در برابر آن وجود دارد که کاملا ساختاری است.
تاریخچه طرح ساماندهی
به گزارش «دنیای اقتصاد» در طرح اولیه ساماندهی تعطیلات قرار بود 7 روز از تعطیلات رسمی کشور شامل روزهای 29 اسفند، یک روز از 4 روز تعطیلی عید نوروز، 15 خرداد و 12 فروردین حذف شود و شهادت امام رضا(ع) فقط در مشهد تعطیل شود و بقیه شهرهای کشور تعطیل نباشند. همچنین قرار بود در این طرح، شهادت حضرت زهرا(س) و شهادت امام صادق(ع) فقط در قم تعطیل باشد.
بعدها بحث تعطیلات زمستانی و پیشنهاد افزایش تعطیلات آخر هفته نیز به جمع طرح‌های ساماندهی پیوست. پس از طرح این موضوع، انتقادهای زیادی از سوی مراجع و علما مطرح شد، به همین دلیل قرار شد کارگروه ویژه‌ای برای بررسی طرح ساماندهی تعطیلات رسمی کشور تشکیل و نظر علما و مراجع درباره این طرح اخذ شود که البته این پیگیری به جایی نرسید و طرح طی چند سال اخیر مسکوت مانده است.
اواخر سال 93 بار دیگر این طرح در مرکز توجه فعالان و کارشناسان این حوزه قرار گرفت. محبوبی، معاون اجتماعی مرکز امور اجتماعی و فرهنگی وزارت کشور، با بیان اینکه پیش‌نویس طرح ساماندهی تعطیلات به استان‌ها ارسال شده است، اعلام کرد: طرح ساماندهی تعطیلات در جلسات کارگروه اجتماعی استان‌ها نیز بررسی و نتایج آن به مرکز امور اجتماعی وزارت کشور ارسال خواهد شد.
وی با برشمردن برخی از ضرورت‌های بازنگری در تعطیلات کشور افزود: باید نگرش موجود در جامعه نسبت به تعطیلات به‌ویژه میزان آنها در کشور تغییر یابد؛ تصور مرسوم این است که میزان تعطیلات زیاد است در حالی‌که این مساله صحیح نیست و حتی باید نسبت به افزایش روزهای تعطیل در کشور اقدام کنیم.
محبوبی با بیان اینکه تعطیلات هفتگی ما در کشور به‌جز چند استان یا چند ارگان و نهاد، فقط یک روز یعنی جمعه است؛ نیز ادامه داد: در استان‌های سراسر کشور به غیر از تهران که پنج‌شنبه‌ها نیز تعطیل است، فقط روزهای جمعه تعطیل است و این مساله باید مورد بازنگری قرار گیرد تا تمام استان‌های کشور از مزایای این دو روز تعطیلی بهره‌مند شوند.
وی در رابطه با مقایسه میزان ساعات کاری در ایران و سایر کشورهای دنیا نیز گفت: میزان کار هفتگی به‌صورت معمول در تمام دنیا و حتی در توسعه‌یافته‌ترین کشورها 34 تا 36 ساعت است، در حالی‌که در کشور ما این رقم به 44 ساعت می‌رسد و این امر نشانگر این است که میان میزان ساعات کاری و میزان توسعه‌یافتگی رابطه معناداری وجود ندارد و می‌توان میزان ساعت کاری در کشور را به صورت منطقی کاهش داد.
کارشناسان و دست‌اندرکاران مزایای زیادی را برای توزیع مناسب و ساماندهی تعطیلات برمی‌شمرند از جمله اینکه این امر زمینه تعاملات اجتماعی را آماده کرده و به فراهم شدن زمینه توسعه گردشگری، پیشگیری از نارضایتی‌های اجتماعی، جلوگیری از ضررهای اقتصادی ناشی از تعطیلات پنهان و هماهنگی وضعیت تعطیلات و ایام کاری با جامعه بین‌الملل، منجر می‌شود. به نظر می‌آید مزایای پنهان و آشکار این طرح باید انگیزه‌ای قوی برای پیگیری و به نتیجه رساندن آن ایجاد کند؛ عزمی که مشکل ساماندهی تعطیلات را رفع کند و جاده‌ها و مقاصد سنتی را از سونامی ویرانگر گردشگر نجات دهد.
