در آستانه روز جهانی گردشگری، گردشگری ایران همچنان با چالش های گوناگونی روبه رو است. آمارهای غیر رسمی از افت گردشگر ورودی خبر می دهد و تنش های سیاسی در سطح بین المللی موجب شده باز هم چهره ایران مخدوش شود. در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز معاون گردشگری ندارد و همچنان بسیاری از کسب و کارهای مرتبط با گردشگری به دلیل افزایش قیمت کالاها، قیمت تمام شده خدماتشان افزایش یافته است.
از سوی دیگر، در شرایطی که اقتصاد ایران با چالش های متعددی از جمله محدودیت در فروش نفت دست و پنجه نرم می کند، بسیاری از کارشناسان معتقدند تنها گردشگری است که می تواند گزینه اثرگذاری برای جایگزینی با نفت باشد. باوجود آنکه افزایش نرخ دلار، ایران را برای بسیاری از کشورهای خارجی و گردشگران مقصدی ارزان کرده هنوز هیچ اقدام عملی برای جذب بیشتر گردشگر رخ نداده است. در چنین شرایطی، نسخه ای که کارشناسان و متخصصان گردشگری در این زمینه می پیچند بیشتر مربوط به بخش مدیریتی و سیاست گذاری است؛ چالش هایی در این زمینه که به پاشنه آشیل گردشگری ایران تبدیل شده اند.
چالش سیاست گذاری
ضعف در سیاست گذاری از جمله موانعی است که موجب شده نتوان از قابلیت های بالقوه گردشگری به صورت بالفعل استفاده کرد. عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری در این زمینه می گوید: مهم ترین مشکل گردشگری کشور در سیاست گذاری و مدیریت این صنعت در سطح کلان و ملی است. این ضعف در سیاست گذاری نیز به فقر نظری و ضعف مدیران برمی گردد.
غلام حیدر ابراهیم بای سلامی با اشاره به اینکه گردشگری همچنان در کشور جدی گرفته نمی شود، ادامه می دهد: از آنجا که هیچ فردی در هیچ جای دنیا بدون آدرس به مقصد نمی رسد، صنعت گردشگری نیز بدون راهبرد اصلی، برنامه ریزی و قرار گرفتن در اولویت به مقصد نمی رسد. دولت هنوز برنامه مشخصی در این زمینه ندارد و تنها بودجه محدودی برای این صنعت در نظر گرفته اند که کمکی به گردشگری نخواهدکرد.
دولت در حال حاضر نمی تواند بخش خصوصی را مجاب کند تا در بخش گردشگری سرمایه گذاری کند؛ چون برنامه ای برای اجرای آن ندارد.
به گفته عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری مسوولان نه از تحولات بین المللی پس از برجام استفاده کردند و نه از تحولات بعد از لغو برجام؛ در صورتی که اگر برنامه های درست و کارشناسی وجود داشت باید هم اکنون شاهد هجوم تورهای متعدد گردشگری از کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیای شرقی بودیم. بای سلامی همچنین یادآور می شود که گرچه مجلس با توجه به قانون ششم توسعه از دولت درخواست ارائه راهبردهای گردشگری را داشته، اما همچنان این برنامه ارائه نشده و در دولت فعلی، امیدی به بهبود زیرساخت ها نیست و باید منتظر ماند و دید دولت آینده چه برنامه های راهبردی در این زمینه دارد.
چالش ساختاری
از سوی دیگر، پژوهشگر و مشاور دانشگاه نورث وست آفریقای جنوبی نیز با اشاره به دو مساله اصلی برای رفع ضعف در گردشگری می گوید: گردشگری در گام نخست نیاز به حمایت های قانونی و سیاسی دارد. به همین دلیل باید وارد مجلس شود تا خلأهای قانونی آن برطرف شود. نکته دوم نیز اصلاح و بهبود بدنه سازمان میراث فرهنگی است که در حال حاضر یکی از مشکلات موجود پایین بودن سطح سواد و تجربه بین المللی نیروهای فعال در این سازمان به شمار می رود.
مینو حسنی اصفهانی با انتقاد از بی انگیزه بودن فعالان سازمان در زمینه توسعه گردشگری ادامه می دهد: شناختِ ضرورت و کارآمدی صنعت گردشگری از طرف دولت و سیستم سیاست گذاری کشور مهم است؛ اما گام مهم تر بعد از آن اصلاح بدنه سازمان گردشگری ایران و جایگزین کردن نیروی جوان، باسواد و با انگیزه است.
به عقیده این متخصص توریسم، زمانی که این دو بخش ساماندهی شود ضعف های گردشگری خود به خود درست می شود؛ چراکه وقتی یک فرد باسواد گردشگری را مدیریت کند و این فرد از حمایت های قانونی برخوردار باشد، زیرساخت ها نیز درست خواهدشد و به برنامه ریزی و بازاریابی درست می رسیم.
در همین حال یک کارشناس برنامه ریزی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز می گوید: مشکل اساسی در وضعیت گردشگری کشور ساختار سازمان است. این نهاد اگر تبدیل به وزارتخانه شود، می تواند در زمینه گردشگری گام های موثرتری بردارد؛ اما متاسفانه با دست اندازهایی روبه رو است که تا به امروز موفق به این امر نشده است.
اردشیر اروجی بر این باور است که در صورت بهبود ساختار سازمان میراث فرهنگی می توان امیدوار بود که برنامه های راهبردی نیز به مرحله عملیاتی شدن برسد: در صورتی که سازمان طی این ۱۳ سال با توجه به آنکه هر یک سال و نیم یک رئیس سازمان عوض کرده امکان آنکه برنامه ای مصوب و اجرایی کند نداشته، در نتیجه هدف ها، استراتژی ها، برندها و ظرفیت های گردشگری معلوم نخواهد شد.
اگر برنامه های راهبردی مدون و اجرایی شود در این شرایط است که ظرفیت ها از جمله اقامتگاه ها، حمل و نقل، پذیرایی و... مشخص خواهدشد. اما این اتفاق نیز به این دلیل رخ نداده است که ضعف در آمار و اطلاعات مستند داریم.
این کارشناس برنامه ریزی در نهایت به نبود حساب های اقماری اشاره می کند که موجب می شود دسترسی مناسبی به اطلاعات درست نباشد: برای ارائه آمار باید شاخص های گردشگری بسیار دقیق باشد؛ اما همچنان حساب های اقماری وجود ندارد و فاقد آمار صحیح در گردشگری هستیم.
درحالی که گردشگری به تنهایی می تواند یک نسخه حیات بخش برای اقتصاد کشور باشد، اما هم اکنون خود بیمار است. گرچه موضوعات مطرح شده از سوی کارشناسان، موضوعات تازه ای نیستند و بارها نیز گفته شده؛ اما گویا چالش اصلی آن باشد که اراده ای برای عملی کردن این توصیه ها وجود ندارد.
« دنیای سفر » این نوشته را از « دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
