به نظر نمی رسد در هیچ دوره و جغرافیای فرهنگی، رابطه دوستانه ای میان جنگ و هنر وجود داشته باشد مگر این که هنر، دستان خون آلود جنگ را به نیت صلح و آشتی دوباره بشوید.
به نظر نمی رسد مردمانی از هیچ کجای جهان از تکرار خاطرات تلخ و ویرانگر جنگ به شور و شعف بیایند، مگر این که صدای دوربادشان را زنده نگه دارد. هنر جنگ نمی تواند چیزی جز ذکر حلاوت صلح باشد و طنین زنده باد برای شکوه همه ی آنچه تا رسیدن به دوستی و مهربانی لازم است. هر آنچه جنگ با انزجار و لعن آمیخته است، هنر جنگ به واسطه تعهدی که به صلح دارد، خوشایند است یا بهتر است بگوئیم: باید باشد.
هیچ صلحی با ذلت و تسلیم، با سلطه قومی بر قومی دیگر و یا حکومتی بر حکومت دیگر پایدار نمی ماند جز آن که هر یک با عزت، احترام و حفظ هویت در کنار دیگری باشند. هویت ملی ضامن بقای صلح است. چه آن گاه که فروتنانه دست دوستی دراز می کند چه آن گاه که عزتمندانه و مقتدر می خروشد. داستان های نبرد و پیروزی، مقاومت و پایداری، صلابت و از خودگذشتگی برای حفظ بقا و هویت، سرمایه ی بی نظیری است که با آن ثروت هر تمدنی را می شود سنجید و محک زد.
پس از این روست که هر جماعت سالم و پایداری تلاش می کند که ضامن حیات و قوام این ثروت بی نظیر ملی و قومی باشد تا همچنان باشد. آثار حجمی شهری ـ علاوه بر وجوه زیبائی شناختی و کاربردی شهری ـ با این نیت و تدبیر در مناطق جنگ دیده و سراسر کشور برپا شده و می شوند. میانه ای که همچنان که خاطراتی مشترک را به یاد می آورند، ثروت عزت و شرافت دفاع را به نسل تازه منتقل خواهند کرد و صفحه ای عبرت آموز را در کتاب قطور تاریخ نشانه خواهند گذاشت؛ مباد که فراموش شود، بی این که در خاموشی آتشی خشمناک به کار آید، یا بی این که شرافت و حقیقت ملتی بزرگ را با صدایی رسا تکرار کند. آری؛ شایسته بودنش، وظیفه ای دشوار می نماید.
سنگ مزارهای منقوش و ستون های یادبود سربازهای کشته شده را در هر کشوری که فاجعه سخت جنگ یا طعم فتح را چشیده، می توان دید و میدان هایی که به یاد درگذشتگان جنگ در شهرها ساخته می شوند. مجسمه ی سواران قهرمانی که یک یا دو پای اسبشان از روی زمین بلند شده است. مقابر با شکوهی که هر ساله پذیرای مراسم یادبود جنگ می شوند. به عنوان نمونه؛ ساخت ستون یادبود تراژان در سال ۱۱۳ میلادی در شهر رم در ایتالیا به افتخار پیروزی های تراژان، امپراتور روم در دو نبردش علیه داسیایی ها در سال‌های ۱۰۲ و ۱۰۵ میلادی به پایان رسید. از این دست آثار می توان به بنای یادبود جنگی شوروی اشاره کرد که در پارک تریپتاوردر جنوب برلین قرار دارد. این بنا در ۸ مه ۱۹۴۹ به بهره برداری رسید و زنده کننده یاد و خاطره هشتاد هزار سرباز اتحاد جماهیر شوروی است که در عملیات فتح برلین جان خود را از دست دادند. این بنا در دوران جنگ سرد در ناحیه آلمان شرقی قرار داشت که پس از تخریب دیوار برلین، در محدوده شهر برلین قرار گرفت. شوروی ها علاوه بر این بنا، دو بنای یادبود جنگی دیگر نیز در برلین بنا کردند که یکی از آن ها در شمال برلین و دیگری در غرب این شهر قرار دارند. همچنین بنای یادبود کهنه سربازان جنگ ویتنام در واشنگتن که از میان ۱۴۲۴ طرح دیگر برگزیده شد. در سال‌های 1960 تا 1970 میلادی تنها در یوگسلاوی سابق، هزاران بنای یاد بود جنگ جهانی دوم با طرح های بدیع و خلاقانه و گاه غول آسا، معروف به "اسپومنیک" ساخته شد. بنای «یاسوکونی» هم برای گرامی داشت یاد بیش از پنج میلیون نفر از کشتگان جنگ چین و ژاپن ساخته شده است.
هنرمندان ایرانی هم از این رسم هنری، انسانی و جهانی جدا نبوده و در طول تاریخ بارها به این مهم پرداخته اند. از نقش برجسته پیروزی شاپور اول بر امپراتوران روم در نقش رستم گرفته تا مجسمه نبرد گرشاسپ با اژدها در میدان حر تهران. چه آن جا که به اسطوره ها نظر دارند و یا به یادمانی از جنگ پهلوانان با پلیدی ها می پردازند و چه آن گاه که از تجاوزی آشکار و نابرابر از مرزهای جنوب و غرب می گویند. به ویژه آن که این جنگ هشت ساله اخیر، علاوه بر قواعد پاسداشت ملی و سرزمینی، به مجموعه ای از اعتقادات ایدئولوژیک و مذهبی و معادلات تازه سیاسی در منطقه هم مرتبط شد. آمیزه ای که بیش از پیش نیاز به بیانی تاثیرگذار و ماندگار داشت. موضوعی که هنر شرقی و ایرانی را سخت به وسوسه بروز و ظهور می اندازد.
بی وقفه تنها می توان پرسید: چنین است که باید؟ آیا آنچه در حال حاضر وجود دارد، همه استطاعت هنری و فنی مجسمه سازی کشور است؟ و رابطه هنرمندان، شهر و شهروندان با احجام و یادمان های فعلی چطور است؟
اغلب یادگارهای حجمی دفاع مقدس جمهوری اسلامی ایران را می توان به چند گروه اصلی تقسیم کرد که با توجه به ابعاد جهانی این جنگ و مفاهیم باشکوه معنوی و تاریخی آن، نیاز به مطالعات تطبیقی و بررسی های جدی هنری و تخصصی دارند:
1ـ آثار به جا مانده از جنگ شامل؛ ادوات جنگی، ویرانه ها و... که با حفظ مستقیم و در محل، به یادگار های حجمی جنگ تبدیل شده اند.
2ـ بازنمایی و دوباره آرایی آثار و بقایا و ادوات جنگی به عنوان اثر هنری و یادمانی جنگ
3ـ نمونه سازی از ادوات و نشانه های جنگی (توپ، ضدهوایی، هواپیمای شکاری، تانک، موشک و...)
4ـ نشانه ها و سمبل های مرسوم و معمول شهادت، جنگ و دفاع مقدس (کلمات قرآنی، پنجه، سربند، بیرق، پلاک، شقایق، کبوتر و...)
5ـ یادمان شهدا، فرماندهان و امیران نامدار دفاع و جنگ (تندیس، سردیس، نقش برجسته و...)
آوردگاهی تازه که بضاعت معنویات و هنر مردم این سرزمین را در قامتی ملی و جهانی، به حضور دعوت می کند.
