19 مارس 2024 - 08:09

زری بافی؛ جامه شاهانه، هنر امروزی

19 فوریه 2017 - 15:00 dsfr.ir/bl1vh

این پارچه ها، برای تن پوش پادشاهان، وزیران، بزرگان، درباریان به کار می رفت.

زری پارچه ای ابریشمی دارای نقوش بسیار متنوع و ظریف است که به جهت وجود نوعی نخ معروف به گلابتون در پارچه، آن را #زربفت نامیده اند.

زری نوعی پارچه است که تمام یا فقط گل ها و خطوط آن از تار و پود سیمین یا زرین است. به تعریفی دیگر، زری پارچه ای است کاملا ابریشمی و دارای نقوش بسیار متنوع و ظریف که به جهت وجود نوعی نخ معروف به گلابتون در سراسر پارچه، آن را زری یا زربفت نامیده اند. بنا به روایات تاریخی، بافت پارچه هایی که در متن و نقوش آنها، نخ های گلابتون به کار گرفته شده به 2 هزار سال پیش می رسد. هرودوت مورخ مشهور یونانی نوشته است: «رومیان به خاطر زیبایی و اشتهار زربفت های سنتی ایران، همه ساله مبالغ هنگفتی می پرداختند.» فیلوسترات نیز گفته است: «اشکانیان، خانه های خود را با پرده های زری یراق دار که از پولک های نقره و نقوش زرین، تزئین شده بود می آراستند.»

به نظر می رسد بافتن پارچه های زربفت مانند قالی و گلیم از زمان هخامنشیان در ایران مرسوم بوده زیرا در بسیاری از نقوش برجسته تخت جمشید، شوش و حتی پاسارگاد، نقوشی در حاشیه های لباس شاهنشاهان و درباریان به چشم می خورد و نشان می دهد لباس آن ها از پارچه های زربفت بوده؛ به علاوه در حاشیه لباده و حاشیه آستین ها و یقه لباس، قطعاتی از طلای ناب به شکل شیر، مرغ، ستاره با گل پنج پر یا نقوش هندسی مانند مثلث و غیره می دوختند و بسیاری از این قطعات طلا، امروزه در موزه ایران باستان و موزه های دیگر دنیا موجود است. نساجی ایران در این دوره به ویژه در بافت پارچه های ابریشمی، پشمی نرم و لطیف مشهور بوده و شاهان هخامنشی به داشتن لباس های زیبا و فاخر شهرت داشتند.

اسکندر مقدونی با همه دشمنی اش با ایرانیان، بنا به نوشته های هرودوت و پلوتارک از هنگام ورود به ایران تا هنگام مرگش، لباس های زربفت ایرانی بر تن می کرد. اما فن زری بافی در دوران صفویه به منتهای کمال خود رسید و پس از آن در افشاریه و زندیه و قاجاریه رو به زوال گذاشت. این پارچه ها که در گذشته برای تن پوش پادشاهان، وزیران، بزرگان و درباریان به کار می رفت و در کنار آن به عنوان یک هدیه ارزشمند در دربار شاهان ایران برای هدیه دادن به شاهان بیگانه مورد استفاده قرار می گرفت، اکنون در کارگاه های زری بافی سازمان میراث فرهنگی کشور در تهران، هنرستان هنرهای زیبای اصفهان، میراث فرهنگی کاشان و چند شهر دیگر بافته می شود و در زمره یکی از صنایع دستی ایران قرار دارد.

1