آن قدر عمیق است که نمی توان انتهای آن را دید؛ چاهی حدود 8 متری که حفاران غیرقانونی آن را به طمع پیدا کردن گنج در حیاط رباط «قِلی» در مدت 5 روز حفر کردند.
رباط قِلی در یک دشت لُخت در فاصله 4 کیلومتری جاده سَنخواست از توابع شهرستان جاجرم در خراسان شمالی آرام گرفته است و به آن کاروانسرای تیموری هم می گویند. ساخت این کاروانسرا را به امیر علیشیر نوایی، وزیر سلطان حسن بایقرا نسبت می دهند.
نخستین فاز مرمتی کاروانسرای قِلی یا تیموری که بعد از دوره صفوی شروع شده بود، از اواسط اسفندماه سال 93 به لطف سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی دنبال شد و سرانجام به پایان رسید.
یونس مظفر، پیمانکار فاز نخست مرمتی این کاروانسرا می گوید: رباط یا کاروانسرای قِلی حدود 700 سال قدمت دارد. این بنا با نمایی سنگی از ملات سنتی ساخته شده است. تا کنون مرمت چهارچوب بنا و جداره های خارجی آن شامل شرقی، غربی و جنوبی انجام شده است. بخش های پرخطر یا آسیب دیده ی بنا شامل بخش هایی از شترخان جنوبی، شترخان شمالی و طاق ها و ستون های سمت راست گنبد خان نیز مرمت شده اند. خاک اینجا آهکی است و ما هم از همین مصالح برای مرمت آن استفاده می کنیم، اما قطعا در فازهای بعدی باید از کوه، مصالح سنگی بیاوریم.
مظفر درباره این که قرار است بعد از مرمت چه استفاده ای از این کاروانسرا شود، پاسخ می دهد: تا جایی که من اطلاع دارم مرمت این کاروانسرا یک برنامه 5 ساله است و برای بازسازی و احیای شاهراه جاده ابریشم است. در مسیر گرگان به مشهد، تعدادی بنا داریم. بعد از رباط گرگان، دشت، قره بیل و عشق، رباط قِلی است که به سمت نیشابور و بعد از آن مشهد می رود و قرار است این مسیر احیا شود.
وی همچنین درباره بودجه مرمتی نخستین فاز کاروانسرای تیموری، اظهار می کند: کمتر از 100 میلیون تومان برای نخستین فاز مرمت کاروانسرای تیموری که کمتر از 4 ماه زمان برد، هزینه شد. اگر نسبت این هزینه به حجم کل بنا را در نظر بگیریم، میزان قابل توجهی نیست، اما قسمت های پرخطر را تا حد امکان مرمت کرده ایم.
پیمانکار نخستین فاز مرمتی رباط قِلی درباره این که چطور از این بنا حفاظت می شود؟ اظهار می کند: یگان حفاظت چندبار در طول هفته به کاروانسرا سرک کشی می کند. نکته قابل توجه این است، با آن که راه این بنا دور است، اما گردشگران به آن سر می زنند.
مظفر همچنین درباره آسیبی که حفاران غیرمجاز به این کاروانسرای 700 ساله زده اند، می گوید: به دلیل نگاه اشتباه به بناهای تاریخی، تخریب در آن ها رخ می دهد و حفاری غیرمجاز در زمانی که ما نیستیم در آن انجام شده است.
کاروانسرای قِلی دو اتاق شاه نشین دارد که یکی در ضلع شمالی شرقی و دیگری در جنوب غربی قرار دارد. متأسفانه اتاق شمالی شرقی نیز از دست حفاران غیرمجاز در امان نمانده و فقط فضای کوچکی از آن باقی مانده است. بسیاری از حجره های این کاروانسرا تودرتو است. مردم محلی افسانه ای را دهن به دهن نقل می کنند مبنی بر این که در ورودی بنا، کتیبه ای وجود داشته که روی آن نوشته شده بوده «نه در شرق است نه در غرب، در زیر برج سایه انداز است» به همین دلیل، در هر 6 برجی که در اطراف بنا وجود دارد، حفاری غیرمجاز انجام شده است و در حال حاضر هم هیچ نشانه ای از کتیبه نیست.
ناصرالدین شاه ساخت کاروانسرای قِلی را به زمان تیموریان یا صفویان نسبت داده است. در سفرنامه مک گریگور، از این رباط به نام رباط شاه یا شاه عباس یاد شده است. محمدحسن خان صنیع الدوله (اعتمادالسلطنه) در صفحات 124 و 125 مطلع الشمس درباره این رباط می نویسد: «یکی از قرای سنخواست ده قلی است واقع در دامنه کوه موسوم به همین اسم که قسمتی از صعلوک است و در نیم فرسخی این قریه رباطی است موسوم به رباط قلی که سرای معتبری بوده است و بنای آن یک جا از سنگ خاره و گچ خالص ساخته شده از کتیبه بالای در تقریبا 4 صفحه باقی است و لوح تاریخ افتاده است، ولی جودت خط کتیبه شهادت می دهد که تاریخ بنا از اواسط عهد گورکانی آن طرف نمی گذرد. آن رباط به اسم قریه قِلی مشهور شده و آن قریه که سابقا در نزدیکی این رباط بوده است، به اسم کوه قِلی معروف شده است.»
« دنیای سفر » این نوشته را از « ایسنا » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
