ایرانیان #باستان شب و روز نخستین #زمستان و طلوع نخستین پرتوهای خورشید را گرامی داشته و این روز را خرم روز می خوانده اند.
بر پایه پژوهش های انجام گرفته، قدیمی ترین اشاره نوشتاری درباره یلدا به زبان فارسی امروز مربوط به ابوریحان بیرونی، در کتاب معروف آثارالباقیه، و مورخ ایرانی گردیزی در کتاب زین الاخبار است.
واژه یلدا در اصل سریانی و به روایت رومیان روز تولد مهر شکست ناپذیر یعنی نخستین روز یا شبانه روز آغاز زمستان بوده است و از همین رو برخی پژوهشگران یلدا را زادروز مهر (میترا) و به عبارتی تولد عیسی مسیح که همان مهر است و خاستگاه ایرانی دارد، بر می شمارند. معنی یلدا، زایش و ولادت است، و برابر تقویم ایرانی شب یلدا طولانی ترین شب سال است.
ایرانیان باستان شب و روز نخستین زمستان، و طلوع نخستین پرتوهای خورشید را گرامی داشته و این روز را خرم روز می خوانده اند. یکی از مراسم باستانی پیش از ساسانیان، حضور پادشاه در بیرون شهر و جلوس او بر فرش سپید بوده و در مراسم جشن خرمگاه مردم عادی را به حضور پذیرفته و به سخنان آنها و احیانا گله و شکایت آنها گوش فرا می داده است، بطوری که در این روز خود را همچون فردی برابر با همه می خوانده است.
از جمله آداب جشن در ایران باستان، بیدار ماندن شرکت کنندگان در جشن تا مشاهده طلوع خورشید بامدادی و یا حضور در سازه های موسوم به چهارطاقی برای دیدن نخستین پرتوهای خورشید بوده است.
از کنکاش پژوهشگران چنین پیداست که مراسم جشن شب یلدا (شب چله بزرگ=چله اول) از دیرباز باستان میان مردم ایران رایج بوده و در دوران هایی مانند دوره ساسانی و تسلط عقیدتی مغان زرتشتی حکومت دخالتی در آن نداشته و حتی روی خوش به آن نشان نمی داده است. آنچه همواره و به تناسب زمان از جشن و شب زنده داری شب یلدا، پایدار مانده، ایجاد روشنایی و خوردن خوراکی های نگهداری شده تابستانی و پائیزی و در ادوار بعدی، قصه گویی و شاهنامه و حافظ خوانی بوده است.
جشن شب یلدا جشنی مردمی و مانند جشن نوروز با عشق و علاقه مردم تداوم یافته و حسب شرایط طبقاتی مردم و امکانات زمان تغییراتی در آن پدید آمده است.
در زمان حاضر و زندگی شهری و ماشینی، که برخی آئین های سنتی نسل های پیشین به تدریج فراموش شده، هنوز پدربزرگ ها و مادربزرگ های ما از دور کرسی نشستن های شب یلدا، قصه گویی بزرگترها و خوردن و آشامیدن خوراکی های سنتی، خاطره ها و یادهای پر از غم از دست رفته یا به تعبیر امروزی ها نوستالژیک زیادی را با خود همراه دارند.
یلداتان خجسته و شاد و زندگانی تان چون یلدا دراز باد.
