19 مارس 2024 - 13:21

گردشگری، بازوی نامرئی توسعه صادرات

22 اکتبر 2016 - 15:00 dsfr.ir/3u9xs

گردشگری، بازوی نامرئی توسعه صادرات
guim.co.uk
گردشگران خارجی در اصفهان

صنعت گردشگری در سال های اخیر به سرعت گسترش یافته و در ردیف یکی از بزرگترین منابع درآمد جهان قرار گرفته است. چرخه عظیم مالی که به طور غیرمستقیم حول محور صنعت گردشگری می چرخد، به مراتب تاثیرگذارتر از درآمدهای مستقیم بر اقتصاد جهانی است.

امروزه از صنعت گردشگری در محافل و مباحث اقتصادی با عنوان بهترین نمونه از«صادرات نامرئی» یادمی شود زیرا گردشگری و سفر کالایی نامحسوس و غیرمادی است. درواقع، گردشگران در سفر به یک مقصد یا کشور دیگر، خریدار تجربه گردشگری هستند. هر گردشگر بابت دریافت آن تجربه منحصربه فرد که محصول آن کشور یا مقصد گردشگری است، هزینه کرده و از این رهگذار درآمد و ارز خارجی را به کشور مقصد سرازیر می کند.

صادرات نامرئی ابزار مهمی در انتشار و انتقال فرهنگ است زیرا این نوع صادرات، همان طور که گفته شد، خرید کالاهای نامرئی و ناملموس است. یعنی کالاها و خدماتی معنوی است که گردشگران خارجی می خرند. گرچه صادرات نامرئی در مثبت کردن موازنه اقتصادی موثر است، اثرات فرهنگی نیز پیامد خود را دارد که حفظ سنن، آداب و رسوم یک جامعه و صدور آن به دیگر کشورها و مناطق است. اثر صادرات نامرئی بر اشاعه فرهنگ با نقش تعدیل گری تصویر ذهنی مقصد گردشگری با داده هایی گردآمده از گردشگران در مقصدهای مختلف بررسی می شود. نتایج پژوهش ها نشان می دهد که صادرات نامرئی کالاها و خدمات گردشگری، فرهنگ کشور مقصد را گسترش داده و تصویر ذهنی مقصد گردشگری نیز این اثر را تقویت می کند.

تجربه گردشگری که محصول یک منطقه یا اقلیم یا کشور است چه فرهنگی، چه مادی و چه طبیعی یک کالای غیرمادی یا کالایی معنوی و غیرملموس است. بنابراین قابل جابه جایی از یک کشور به کشوری دیگر و از جایی به جایی دیگر نیست. از این رو، یک مسافر مثلا از فرانسه که درآمد خود را از آن کشور به دست آورده، آن را برای خرید کالاهای گردشگری یعنی خرید جا در هتل یا سرگرمی و تفریح یا شنا در دریا و کرایه خودرو و یا سرویس های دیگر درکشوری دیگر مانند اسپانیا خرج می کند. اینها کالاهایی هستند که در کشور اسپانیا تولید شده اند و قابل وارد شدن به کشور دیگر نیستند اما سبب خروج ارز از فرانسه و وارد کردن ارز به اسپانیا می شود. از این رو گردشگری صنعت یا کالای غیرمادی یا صادرات نامرئی نام گرفته است.

با وجود این، بی توجهی به تخریب ها و خسارت های جانبی ناشی از آلودگی و تخریب محیط زیست و بهره گیری نادرست از منابع طبیعی خطری است که در صورت بی توجهی به اصول گردشگری پایدار حرکت این چرخه عظیم مالی را معکوس می کند. در واقع، تخریب ها و آلودگی منابع طبیعی و زیست محیطی می تواند سود ناشی از گردشگری را به قیمت گزافی یعنی نابودی اصل سرمایه به طور موقت و تنها برای گروهی خاص تامین کند. از دیدگاه گردشگری پایدار، توسعه گردشگری با استفاده از منابع موجود به گونه ای است که ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و انتظارات گردشگران بتوان وحدت و یکپارچگی، هویت فرهنگی، سلامت محیط زیست، تعادل اقتصادی و رفاه مردم محلی را تامین کرد.

ظرفیت صادرات نامرئی در ایران

گردشگری یکی از بزرگ ترین و متنوع ترین صنایع در جهان امروز به شمار می آید. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را منبع اصلی درآمد، اشتغالزایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند. صنعت گردشگری امروزه به قدری در توسعه اقتصادی- اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آنان را «صادرات نامرئی» نام نهاده اند. ایران سرزمینی است با تنوع شرایط اقلیمی و چشم اندازهای طبیعی، با حدود 60 هزار روستا که در این فضای متنوع ملی پراکنده اند. روستاها به دلیل ویژگی ها و ماهیت وجودی شان به طور مستقیم به طبیعت پیرامون خود وابسته و متکی هستند، به طوری که تغییرات در این بستر مکانی در گذر زمان شکل می گیرد و در فضایی جغرافیایی مبتنی بر کنش متقابل میان عوامل و روندهای طبیعی اکولوژیک و اجتماعی اقتصادی سیاسی را خلق می کند، بنا به درجه تغییرات و دگرگونی های روستایی بخش هایی از فضای درونی و بیرونی روستا شکل طبیعی و بکر خود را حفظ می کند، همین ویژگی روستا برنامه ریزی اکوتوریسم را در چنین محیطی امکان پذیر می کند.

«کنفرانس جهانی توریسم» گردشگری روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می داند که امکان بهره مندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی (کار در مزرعه و کشاورزی) فراهم می کند. ایران با توجه به داشتن ظرفیت های گردشگری بسیار در صادرات نامرئی نیز می تواند بسیار موثر عمل کند.

سهم صنعت گردشگری از میزان کل صادرات جهان

سهم صنعت گردشگری از میزان کل صادرات جهان در سال 2015 میلادی به 7 درصد افزایش یافت و به 1.4 تریلیون دلار رسید. سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل (UNWTO) در گزارش خود اعلام کرد، صنعت گردشگری با سهم 1.4 تریلیون دلاری در سال 2015 میلادی سومین صادرات بزرگ جهان شناخته شد. سازمان جهانی گردشگری میزان هزینه گردشگران را در سال 2015 میلادی 1.4 تریلیون دلار برآورد کرد که به طور متوسط این رقم برابر با روزانه 4 میلیارد دلار است. هزینه حمل ونقل گردشگران خارجی در سال گذشته میلادی به 210 میلیارد دلار رسید، در حالی که درآمد حاصل از اقامت، غذا و نوشیدنی، سرگرمی، خرید و دیگر خدمات گردشگران خارجی به 1.2 تریلیون دلار افزایش یافته که گویای رشد 3.6 درصدی در مقایسه با آمار سال گذشته آن است. صنعت گردشگری پس از سوخت و مواد شیمیایی و جلوتر از تجارت غذا و محصولات خودرو در مکان سوم بزرگترین صادرات جهان است که بنابر اعلام سازمان جهانی گردشگری در بسیاری از کشورهای درحال توسعه صنعت گردشگری نخستین صادرات مهم به شمار می رود.

صنایع دستی، ویترین گردشگری

برخی از کارشناسان با این گفته که گردشگری صادرات است موافق نیستند و معتقدند گردشگری تجارت یا صادرات نیست بلکه صنعت است و به عقیده آنها گردشگری تنها بر صادرات صنایع دستی موثر است. ابراهیم اسدی، رییس انجمن توسعه صنعت گردشگری مجمع متخصصان ایران به گسترش تجارت گفت: گردشگری صادرات نیست! این دیدگاه که گردشگری را با تجارت و صادرات یکی ببینیم بسیار اشتباه است. گردشگری درواقع یک صنعت است. او افزود: گردشگری به ارزآوری کمک بسیاری می کند. محصولی که گردشگری به صادرات آن بیشترین کمک را می کند صنایع دستی است. ویترین گردشگری صنایع دستی است و من تنها می توانم تاثیر گردشگری را بر افزایش صادرات صنایع دستی بپذیرم.اسدی ادامه داد: صنایع دستی به واردات نیاز ندارد و مواد اولیه آن نیز در ایران موجود است.

30 درصد از صادرات به واسطه گردشگری

برخی مدیران گردشگری کشور نیز معتقدند که گردشگری می تواند 30 درصد از صادرات کشور را تحت الشعاع قرار دهد. رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: پس از توافق برجام و لغو تحریم های ناجوانمردانه علیه ایران روند ورود گردشگر خارجی بسیار زیاد شده، به طوری که در 3 سال گذشته میانگین رشد آن به 10 درصد رسیده و تا وضعیت مطلوب مورد نظر راهی نمانده است. مسعود سلطانی فر، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در همایش «سرمایه گذاری در صنعت گردشگری» گفته بود: گردشگری در ایران از مهم ترین صنایع به شمار می رود که ماهیت جدیدی دارد و نتیجه آن سودآفرینی، کارآفرینی و شکوه اقتصادی در جامعه خواهد بود. 30 درصد از صادرات ما می تواند با عنوان گردشگری انجام شود. ایران برای بهره برداری از 1700 پروژه گردشگری به 16 هزار میلیارد تومان تسهیلات نیاز دارد که پیش بینی می شود در 5 سال آینده این بودجه از محل های مختلف تامین شود.

رییس سازمان میراث فرهنگی با بیان اینکه ایران با وجود توانایی های بالقوه و بالفعل قابلیت جذب گردشگر را دارد، افزود: جذب گردشگری موجبات کشور را به سوی اقتصاد مقاومتی فراهم می کند. با توجه به اینکه کشور ما دارای زیرساخت های لازم مانند امنیت پایدار اجتماعی و سیاسی است این موضوع می تواند ظرفیت کشور را برای پذیرش گردشگران بالا ببرد. پس از توافق برجام و لغو تحریم های ناجوانمردانه علیه ایران روند ورود گردشگر خارجی بسیار زیاد شده به طوری که در 3 سال گذشته میانگین رشد آن به 10 درصد رسیده و تا وضعیت مطلوب مورد نظر راهی نمانده است. امروز با توجه به ظرفیت گردشگری در ایران عملیات اجرایی بیش از 170 هتل 4 و 5 ستاره در دست سازمان های خصوصی در حال اجراست و 107 پروژه اعم از هتل و دیگر تاسیسات گردشگری با استفاده از منابع دولتی با مبلغی افزون بر 970 میلیارد در دست اجراست. وی افزود: با توجه به طرح اشتغال ویژه 70 هزار نفری از سوی دولت در کنار طرح های گردشگری می توان موجبات اشتغالزایی را در شهرستان ها و روستاهای کشور فراهم کرد. دولت در سیاست های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بسیار موفق عمل کرده و امید است این سیاست ها و عملکردها در جهت مثبت ادامه یابد.

نقش موثر گردشگری در تجارت چمدانی

به عقیده کارشناسان، گردشگری می تواند نقش موثری در تجارت چمدانی داشته باشد اما باید برنامه ریزی ها و اقدامات لازم در این حوزه انجام شود. عضو هیات رییسه اتاق اصناف ایران با اشاره به ظرفیت های اصناف در حوزه صادرات عنوان کرد: اصناف به جای صادرات مستقیم و حضور در بازار جهانی بیشتر با بهبود فضای سیاسی و رشد صنعت گردشگری می تواند در صادرات چمدانی نقشی موثری داشته باشد. محمدعلی صدیقی با بیان اینکه در حال حاضر سهم اصناف در صادرات و حضور در بازار جهانی ناچیز است، اظهار کرد: حضور اصناف در حوزه صادرات بیشتر به صورت جانبی و کمک به کارخانه ها به ویژه در تولید قطعات کوچک مانند قطعات خودرو یا بخش بسته بندی کالای صادراتی است. وی ادامه داد: نقش اصناف در زمینه صادرات بیشتر مربوط به صادرات چمدانی است؛ در واقع، هر گردشگری که وارد کشور می شود بیش ترین مراودات مالی را با اصناف کشور دارد و این رویه سبب ارزآوری بالایی برای کشور خواهد شد. صدیقی تصریح کرد: از نظر میزان جاذبه های گردشگری، ایران در رتبه دهم جهان قرار دارد، این در حالی است که اکنون سهم کشورمان یک درصد درآمد گردشگری دنیا است. این درآمد فاصله زیادی با سهم حقیقی ایران دارد و سهم ایران باید 10 درصد باشد.

عضو هیات رییسه اتاق اصناف ایران درباره قابلیت های گردشگری بر اقتصاد کشور عنوان کرد: کشورهایی مانند ترکیه و مالزی درآمدی بیشتر از آنچه ایران از طریق نفت کسب می کند از طریق صنعت گردشگری دارند این درحالی است که ایران ظرفیت و جاذبه های بیشتری نسبت به سایر کشورها دارد. صدیقی افزود: با توجه به اینکه ایران از نظر سیاسی و اقتصادی در حال توسعه است می توان چشم انداز روشنی برای اصناف با بهبود شرایط اقتصادی و رشد صنعت گردشگری متصور بود.

گردشگری، رشد برون زای ارتقا یافته

یکی از آثار استراتژی توسعه برون گرا در بسیاری از کشورها، ترویج بخش های جدید مانند گردشگری و صادرات غیرسنتی بود. تاکنون در پیشینه توسعه بر گردشگری و صادرات غیرسنتی تمرکز شده و بررسی های موجود گویای این است که گردشگری نیز به عنوان بخش مهمی از رشد برون گرا ارتقا یافته است. تئوری ها نشان می دهد که افزایش گردشگری به ویژه در کشورهای کم درآمد که امکان صنعتی شدن سریع را ندارند، می تواند منجر به تنوع اقتصادی بدون اتکای بیش از حد به صادرات سنتی شود.

به اعتقاد کارشناسان و پژوهشگران بین المللی، گردشگری یکی از بخش های صادراتی مهم است که تفاوت آن با صادرات کالاها و خدمات این است که مصرف کننده آن را در کشور میزبان مصرف می کند. درحقیقت، این صنعت اگرچه نمی تواند اقتصاد شهر را به طور کامل بسازد، نقش مثبتی از راه مستقیم و غیرمستقیم در اقتصاد جوامع دارد. اثرات مستقیم آن از مخارج اولیه گردشگران برای کالاها و خدمات مصرفی ایجاد می شود. این بخش از اثرات باعث ایجاد اشتغال مستقیم و کسب درآمدهای ارزی از طریق تولید و فروش کالاها و خدمات به گردشگران می شود. همچنین گردشگری به صورت غیرمستقیم بر رشد تاثیر می گذارد چراکه اثر پویایی را در کل اقتصاد به شکل آثار سرریز کرده یا در دیگر آثار خارجی نشان می دهد.

اینها در حالی است که رشد اقتصادی در بیشتر کشورهای درحال توسعه مایوس کننده است. با رشد آهسته، تولید نسبت به دیگر کشورها روند نزولی دارد. روند رشد اقتصادی مزایا و منافع زیادی خواهد داشت و به همین دلیل همه اقتصادها با وجود تفاوت های زیادی که ممکن است با یکدیگر داشته باشند، رشد و توسعه اقتصادی را یکی از اهداف اصلی خود قرار می دهند؛ اما باید درنظر داشت که دستیابی به رشد اقتصادی بالا و پایدار، نیازمند شناخت عوامل موثر بر آن است. منافع و آثار مطلوب اقتصادی گردشگری، همه بخش های اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد؛ به گونه ای که علاوه بر ایجاد زمینه برای توسعه زیرساخت ها، ایجاد درآمد و اشتغال برای میزبانان و همچنین فراهم آوردن درآمدهای مالیاتی برای دولت ازجمله آثار بارز این صنعت بوده است.

با توجه به اینکه در کشورهای درحال توسعه معضلاتی همچون میزان بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی، اقتصاد تک محصولی، سطح پایین درآمد سرانه و نرخ های نازل رشد اقتصادی به وضوح دیده می شود، این کشورها برای رهایی از چنین مشکلاتی نیازمند رشد اقتصادی سریع و مستمر هستند و از آنجا که گردشگری یکی از صنایع مهم و پردرآمد جهان شناخته شده، می تواند نقش قابل توجهی در راستای این هدف داشته باشد.

« دنیای سفر » این نوشته را از « روزنامه گسترش تجارت » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
1