در کنار اتفاقات مثبتی که در ایام سوگواری محرم برای گردشگری داخلی می تواند رخ دهد، گردشگری ایام محرم، زمینه مناسبی برای جذب گردشگران خارجی فراهم می کند.
همراه با موسم عزاداری دهه اول ماه محرم، ایرانیان زیادی عزم سفر به عتبات می کنند و برای زیارت به کشور عراق می روند. انگیزه حضور در مناطقی که خاستگاه شکل گیری حماسه عاشورا بوده، آن هم پس از سال های زیادی که امکان سفر به این کشور برای ایرانیان وجود نداشته است، در سال های اخیر جمعیت زیادی را در ماه محرم رهسپار عراق می کند و جنگ و ناامنی این سال های منطقه هم چندان تاثیری بر میزان تقاضای سفر به شهرهای زیارتی عراق نگذاشته است.
با این همه باید گفت اگرچه سفر به شهری همچون کربلا که با حادثه عاشورا عجین شده، برای دلدادگان به مکتب امام سوم شیعیان تجربه ای منحصر به فرد است اما در همین حال در گوشه گوشه ایران، مردم به شیوه و با زبان خود مراسم سوگواری محرم را برگزار می کنند؛ مراسمی که با آیین های بسیاری همراه بوده، بنا بر فرهنگ، اقلیم و تحت تاثیر جزئیات زندگی مردمان آن مناطق، به طرق مختلف انجام می شود و تجربه دیدن آنها برای هر یک از ما که کمتر پیش آمده تا دیدن این آیین ها و سنن هزار و اندی ساله را در شهری غیر از زادگاه و محلی که در آن زندگی کرده و می کنیم تجربه کنیم، بسیار دلنشین خواهد بود.
ظرفیت گردشگری آیینی در رونق گردشگری داخلی
در همین راستا مدیر یکی از آژانس های گردشگری کشور که در زمینه برگزاری تورهای مذهبی و همچنین گردشگری عاشورا فعالیت می کند، گفت: «تفاوت قابل توجه میان مراسم و آیین های مذهبی در نقاط مختلف ایران به دلیل گوناگونی زبانی، گویشی، نژادی و اقلیمی در کنار شباهت های بسیاری که میان آنها وجود دارد، بر جذابیت حضور در این مراسم می افزاید و در صورتی که برای برگزاری تورهایی با این هدف برنامه ریزی و در ادامه آن اطلاع رسانی شود، متقاضیان زیادی برای این شکل از گردشگری وجود دارد.»
رضا خادم الرضا در ادامه افزود: «همچنین ترکیب هنرهای مختلف که در ساخت اماکن مذهبی و نیز برگزاری مراسم آیینی در جای جای کشور به منصه ظهور رسیده است، از دیگر عواملی است که می تواند افراد زیادی را حتی با انگیزه های غیرمذهبی و صرفا با علایق فرهنگی و هنری به این سفرها راغب کند.» به گفته او آیین های مذهبی از آنجا که در باورها و فرهنگ مردم این کشور ریشه داشته و بخش قابل توجهی از خاطرات هر کدام از ما را تشکیل می دهند، به نوعی دیگر برانگیزاننده انگیزه سفر به شهرهای مختلف کشور در این ایام هستند.»
عاشورا در بسته سفر گردشگران ورودی
خادم الرضا با بیان اینکه گردشگری آیینی و از آن جمله گردشگری عاشورا نوع خاصی از گردشگری فرهنگی است که افراد را با اعتقادات و باورهای برخاسته از یک جامعه آشنا می کند، خاطرنشان کرد: «تنوع و کثرت آیین ها و مراسمات مذهبی در دنیا آنچنان زیاد است که افراد زیادی فارغ از دین یا مذهبشان علاقه مند به دیدن و کسب شناخت بیشتر در این رابطه هستند و از این رو به صورت بالقوه، جمعیت قابل توجهی در دنیا وجود دارند که در صورت توجه به گردشگری آیینی در کشور، در شمار گردشگران ورودی به ایران قرار می گیرند و بخش قابل قبولی از جمعیت مورد انتظار گردشگران ورودی تا پایان چشم انداز برنامه ششم توسعه را شامل خواهند شد.»
این آژانس دار در ادامه به تبیین نقش مقامات دولتی مسوول برای شکل گیری و رونق این صورت از گردشگری پرداخت و اظهار کرد: «از آنجا که معرفی جاذبه های گردشگری کشور به گردشگران دیگر کشورها از وظایف حاکمیتی بوده و سازمان های متولی در این زمینه مسوولیت دارند، لازم است که مدیران بخش های متولی با نگاهی به مجموعه اشکال گردشگری موجود در دنیا، به صورت هایی از آن که می توانند درکشور توسعه یافته و به جذب گردشگر منجر شوند توجه ویژه داشته و برای تقویت آن برنامه های لازم را طراحی کنند.»
خادم الرضا بر نقش بخش خصوصی در ترویج گردشگری آیینی و تلاش برای جذب گردشگران خارجی با هدف دیدن آیین های دینی در ایران به ویژه آیین های عاشورا نیز تاکید و تصریح کرد: «صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی با شرکت در نمایشگاه های بین المللی و با کسب شناخت کافی از جامعه مخاطب خود، می توانند بسته های متنوعی را برای سفر به ایران و در قالب گردشگری مذهبی و آیینی تعریف کنند. در واقع فعالان بخش خصوصی با داشتن خلاقیت می توانند اتفاقات بزرگی را در توسعه گردشگری ورودی کشور رقم بزنند که گردشگری آیینی یکی از آن دست حوزه هایی است که زمینه ابتکار عمل لازم را برای طراحی تورهای جذاب در اختیار آنان قرار داده است.»
در همین ارتباط، دبير کانون انجمن های صنفى راهنمايان تور نیز، تاکید کرد: «عاشورا به عنوان يک رويداد مهم مذهبى و با قدمت تاريخى، اين پتانسيل را دارد که به يک جاذبه جهانى تبديل شود. اما اين کار قطعا نيازمند برنامه ريزى و مطالعه است.» در عین حال مهسا مطهر با بيان اينکه تصور مردم جهان از ايران و همچنين مذهب شيعه تا حدود زيادى نادرست است، حساسيت کار در اين حوزه را بسيار بالا دانسته و توجه به تفاوت هاى فرهنگى و نگرش جهانيان به ايران را لازمه طراحى چنين تورهايى براى گردشگران خارجى عنوان کرد. او در ادامه اضافه کرد: «علاوه بر اينکه ديدن آيين هاى محرم مى تواند بهترين صورت براى تبليغ مذهبى باشد، به دليل چرخش آن در سال، به تعديل و توزيع حجم سفرهاى خارجى نيز کمک خواهد شد. در واقع تقارن اين ماه با فصولى از سال که ما با کاهش تقاضا براى سفر به ايران روبه رو هستيم، از آنجا که مى تواند انگيزه اى کافى براى سفر به ايران باشد، سبب پويايى اين صنعت در زمان هاى کم رونق آن می شود.»
سرشته شدن جان و روح هویت فرهنگی ایرانیان با حماسه عاشورا و دادن رنگ و بوی ایرانی به شیوه های عزاداری و همچنین نحوه روایت، بازتعریف و خلق دوباره آن، با بخشیدن جنبه های اسطوره ای به آن، آیین ها و همچنین هنرهای زیادی را پیرامون این مساله شکل داده که هریک نیز به نوبه خود بخشی از تاریخ و فرهنگ این کشور را شکل داده اند. نمادها و رسومی که دیدن و تجربه آنها در کنار جوامع محلی، می تواند برای گردشگران داخلی و خارجی بسیار جذاب باشد. با علم بر این ظرفیت و تمرکز بر ساماندهی شیوه های برگزاری این آیین ها به گونه ای که از تحریفات به دور مانده و زلالی خاصی که جوهره برگزاری این مراسم بوده را به بینندگان و شرکت کنندگان در مراسم منتقل کند، بی تردید گردشگران زیادی را در این ایام راهی شهرهای مختلف ایران کرده و صورتی خاص از گردشگری مذهبی را در این ایام شکل می دهد.
از سوی دیگر، تعطیلی دو روزه تاسوعا و عاشورا در تقویم کشور، هر ساله موجی از سفرهای داخلی را در این ایام ایجاد کرده که در صورت تمرکز بر ساماندهی گردشگری عاشورا در این ایام با تعریف مناطق و شهرهایی به صورت پایلوت در فاز اول، به توزیع مکانی سفر کمک خواهد کرد. شکل گیری این صورت از گردشگری درحالی که به رونق گردشگری داخلی کمک خواهد شد، با ایجاد زمینه آشنایی مردم با فرهنگ دیگر مناطق کشور، نوعی گفتمان فرهنگی ایجاد کرده و به احیا و حفظ آیین های اصیل کمک شایانی خواهد کرد.
همچنین در کنار اتفاقات مثبتی که در صورت توجه به این مقوله برای گردشگری داخلی می تواند رخ دهد، گردشگری ایام محرم و به صورت خاص گردشگری عاشورا، زمینه مناسبی برای جذب گردشگران خارجی فراهم می کند و به نظر می رسد که مسلمانان کشورهای همسایه و به ویژه شهروندان شیعه این کشورها در صورت آشنایی با رسوم موجود در برگزاری مراسم سوگواری امام حسین، تمایل زیادی برای حضور و شرکت در این مراسم داشته باشند. علاوه بر اینها، به باور کارشناسان، آیین های مربوط به عاشورا و دهه اول محرم برای دیگر گردشگران ازجمله اروپاییان نیز که به دنبال تجربه لحظات و اتفاقات ناب و غیرآشنا هستند هم می تواند بسیار جذاب باشد.
« دنیای سفر » این نوشته را از « روزنامه دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
