گردشگری با قطار این روزها مورد توجه بیشتری در کشور ما قرار گرفته است؛ اما همچنان به نظر می رسد الزامات بیشتری مورد نیاز است.
خطوط ریلی یکی از مهم ترین وسایل حمل و نقل در بخش گردشگری به شمار می رود؛ وسیله ای که کارشناسان معتقدند امن ترین شکل حمل و نقل است. خطوط راه آهن از سوی دیگر، به کاهش مدت زمان سفر نسبت به حمل و نقل جاده ای و نیز در مواردی کاهش هزینه سفر می انجامد و از این رو می تواند به عنوان بخشی مهم در گردشگری در نظر گرفته شود. برخی ابتکارات نیز در مورد این نوع سفر ابداع شده اند که از جمله آن می توان به قطار «عقاب طلایی» اشاره کرد؛ قطاری که هم هتل است و هم وسیله حمل و نقل. چنین قطار لوکسی بیش از 100 مسافر و خدمه را در خود جای می دهد و در سفر خود از مجارستان به ایران از شهرهای زنجان، یزد، تهران، مشهد، شیراز و البته اصفهان می گذرد و مسافران آن برای سوار شدن به این قطار و تور ایران بین 9 تا 25 هزار دلار پرداخت می کنند.
گردشگری با قطار این روزها مورد توجه بیشتری در کشور ما قرار گرفته است؛ اما همچنان به نظر می رسد الزامات بیشتری مورد نیاز است.
در همین حال کشورهای زیادی این نوع از حمل و نقل را تجربه کرده اند که یکی از موفق ترین نمونه های آن کشور ژاپن بوده است. این کشور از آنجا که به صورت مجمع الجزایر و بخشی از مسیرهای صعب العبور است، خطوط ریلی در حمل و نقل آن نقش مهمی دارند. بررسی ها نشان می دهد که حمل و نقل ریلی نقشی اساسی در توسعه گردشگری داخلی ژاپن داشته است.
تغییرات در نوع سفر با افتتاح خطوط ریلی
نخستین بخش از خطوط آهن ژاپن در سال 1872 بین شهرهای شیمباشی و یوکوهاما افتتاح شد؛ درست چند سال قبل از این رویداد، ژاپن یک دولت فئودالی بود که از سوی اربابان و نیروهای آنها اداره می شد. این کشور تا سال 1858 نسبت به سایر نقاط جهان بسته بود تا زمانی که معاهده تجارت آن با ایالات متحده آمریکا منعقد شد. پیش از این تاریخ، درون ژاپن، ایست های بازرسی در موقعیت های جغرافیایی مهم جاده های پستی اصلی وجود داشتند و افراد معمولی از سفر در خارج از نواحی خود منع شده بودند و تنها برخی افراد مانند مبلغان مذهبی قابلیت سفر به مناطق دیگر را داشتند. اما چند سال بعد،پس از انعقاد معاهده تجاری با آمریکا و با تولد وسایل حمل و نقل جمعی به وسیله خطوط راه آهن، سبک سفر ناگهان تغییر کرد و رابطه میان خطوط آهن و گردشگری به محض ایجاد خطوط ریلی، آغاز شد. اسناد موجود نشان می دهد پس از این اتفاق بود که نقاط دیدنی کم کم گردشگران را به خود جذب کردند. نرخ ها برای مسافران در آن زمان و احتمالا در مقایسه با سطوح کلی قیمت ها، زیاد بود و کسب و کارهای بین منطقه ای به اندازه امروز فعال نبودند. در نتیجه خلق تقاضا برای گردشگری و افزایش تعداد مسافران معضلی اساسی برای فراهم کردن رشد پایدار به شمار می رفت که به عهده مجریان و متصدیان خطوط ریلی بود. تلاش برای جذب گردشگران به سفر با خطوط ریلی در ژاپن از این زمان آغاز شد. با توسعه خطوط ریلی در سراسر ژاپن، مردم می توانستند آسان تر حرکت کنند و تعامل اجتماعی میان آنها افزایش یافت. علاوه بر این، خطوط خصوصی راه آهن نیز شکل گرفت که برای سودآوری خود تلاش زیادی برای توسعه گردشگری در مناطق اطراف خطوط راه آهن کردند.
توسعه تورهای گروهی و گردشگری داخلی
اما گردشگری داخلی در ژاپن چگونه شروع شد؟ ژاپن نوعی از سفر که نسبتا غیرمعمولی است را داشت و دارد؛ اردوهای مدارس که در آن گروه های دانش آموزان همراه معلمان خود از مناطق مختلف بازدید می کنند. این سفرها در برنامه آموزشی مدارس به طور رسمی تدوین و گنجانده و از سال 1886 در این کشور به کار گرفته می شود. با توسعه خطوط ریلی این نوع تورها نیز افزایش یافتند. با رشد این نوع تقاضا برای سفر و در تلاش برای برآورده ساختن آن، قطارهای خاصی برای سفر به مناطق ویژه ای که طبق جدول مدارس برنامه ریزی شده بود، در نظر گرفته شدند. فرآیند ایجاد بسته های سفر با اضافه کردن قسمت بار و برخی امکانات دیگر برای قطارهای این مدارس ادامه یافت که حاکی از گسترش تجربه مسوولان ژاپنی در استفاده از خطوط ریلی در زمینه گردشگری بود. در واقع صنعت گردشگری و سفر در ژاپن ناشی از ترتیب سفر، حمل و نقل و اسکان دادن تورهای مدارس بود. امروز با بهبود ظرفیت راه آهن و پدیدار شدن آژانس های مسافرتی، نسبت به پایین آوردن قیمت و رسیدن به هزینه ای که منطقی به نظر برسد و تقاضای سفرهای گروهی را تسهیل کند، کمک زیادی انجام شده و همین موضوع به توسعه سفرها و گردشگری داخلی در کشور ژاپن انجامیده است. کارشناسان معتقدند توسعه تورهای گروهی به وسیله راه آهن نقش عمده ای در ایجاد، رشد و سازماندهی صنعت گردشگری داخلی و در کنار آن شکل گیری سفرهای تجاری داشته است.
توسعه سفرهای گروهی داخلی موازی با آزادسازی سفرهای خارجی ژاپنی ها بعد از المپیک سال 1964 توکیو صورت گرفت و منجر به افزایش سفرهای خارجی و نیز کاهش قیمت خدمات سفر با توجه به استفاده از بوئینگ های 747 بزرگ و مقرون به صرفه شد. در سال 1964 با توسعه خطوط ریلی، راه آهن ژاپن ظرفیت رو به رشدی را بین شهرهای توکیو و اوزاکا مشاهده کرد. تا سال 1970 اغلب ژاپنی ها تنها به صورت تورهای گروهی مسافرت می کردند اما در این سال با راه اندازی اوزاکا اکسپو فرصت برای سفر انفرادی نیز مهیا شد. در همین حال، طی سال های 1970 و 1971 نوعی از سفر انفرادی برای زنان جوان طراحی شد که برای برخی از شهرهای ژاپن در نظر گرفته شده بود و بسیاری از گروه های کوچک زنان به دیدار از این شهرها می پرداختند. مردم این مناطق نیز به نیاز شهر برای برنامه ریزی و هدف گذاری جذب زنان علاقه مند به سفر پی بردند. این رویداد بازار سفر داخلی ژاپن را به طور شگفت آوری تغییر داد. با گسترش تدریجی شبکه های بزرگراه ها و ایجاد فرودگاه های منطقه ای، مسیرهای داخلی فراگیری برای سفر شکل گرفتند. این موارد جدید به تنوع و انفرادی بودن سفر جلوه جدیدی بخشیدند.
تغییر در نیازهای سفر ریلی
تا میانه دهه 1960 خطوط آهن بیشترین سهم را در میزان رو به رشد حمل و نقل مسافران داخلی به مسیرهای دور بر عهده داشتند و از آنجا که توسعه شبکه جاده ای ژاپن به خوبی انجام نشده بود، خطوط راه آهن نقشی تقریبا انحصاری در حمل و نقل ایفا می کردند. اما از میانه دهه 1960 بسیاری از شرکت های خطوط راه آهن خصوصی کوچک و متوسط شکل گرفتند که بر جمعیت شهرهای بزرگ و مناطقی که در طول دوره رشد اقتصادی ژاپن تغییراتی را در ساختار صنعتی خود تجربه کرده بودند، تمرکز کردند. علاوه بر این، با افزایش تعداد خودروهای شخصی، تعداد مسافران قطارها رو به کاهش گذاشت. تقاضای حمل و نقل ریلی برای مسافرت های طولانی در دهه 1970 به دلیل کمتر بودن هزینه سفرهای هوایی و توسعه مسیرهای مرتبط کننده فرودگاه های منطقه ای با مناطق شهری، افزایش تعداد سفر به وسیله خودروها و هواپیماها به دلیل کاهش قیمت نفت در نتیجه شوک نفتی دهه 1970 دچار آسیب شد. برای جبران این آسیب و القای تقاضای مسافران، یک کارزار گردشگری در سال 1978 با مشارکت دولت های منطقه ای و فعالان گردشگری محلی شکل گرفت که این جریان هنوز نیز ادامه دارد. از موارد دیگری که بر کاهش گردشگری ریلی در ژاپن موثر بوده، آغاز به کار و گسترش اتوبوس های ارزان قیمت برای بخش سفر و گردشگری از دهه 1980 به شمار می رود.
در پاسخ به مشکلات پیش آمده، برای افزایش و رونق سفر با قطارها تدابیری از جمله تخفیف در بهای بلیت ها و سایر خدمات در نظر گرفته شد. این کار و سایر استراتژی های بازاریابی بر جذب مشتری های خاص تاکید داشتند و دقت زیادی در مورد اجرای آنها لحاظ شده بود. اثر ایجاد تقاضای جدید گردشگری از طریق چنین استراتژی هایی قابل ملاحظه بود و از سال 1987 به بعد به کار گرفته شد. از آن پس، شرکت های ریلی برای ایجاد تقاضای گردشگری در مناطقی که بر سر مسیر خط آهن آنها وجود دارد، کار کرده اند.
نقش خطوط آهن و مشکلات موجود
ژاپن مشغول تجربه کاهش نرخ موالید و جمعیت در حال پیر شدن است. در نتیجه این اتفاقات خطوط آهن شهری بزرگ و برخی از خطوط راه آهن کوچک و متوسط دچار کاهش تعداد افراد در خطوطی شده اند که مراکز شهری و حومه ها را به هم وصل می کند. با وجود این خطوطی نیز وجود دارند که سالانه حتی با افزایش مسافر روبه رو بوده اند. رقابت میان خطوط ریلی و هوایی نیز از مواردی است که بر میزان سفر و گردشگری و وسیله مورد استفاده آنها موثر بوده است. در سال های اخیر گردشگری به عنوان یکی از بخش های مهم در رشد اقتصادی این کشور لحاظ شد و این امر توانایی بخش گردشگری و ظرفیت آن برای جذب گردشگر را بالا برد. در این میان نقش راه آهن و خطوط ریلی نیز می تواند در طرح های افزایش گردشگری داخلی مهم باشد. از طرفی با توجه به اینکه خطوط راه آهن دارای ظرفیت حمل و نقل بالایی از مسافر و بار هستند، می توانند بر افزایش تعداد گردشگران و حجم بازدیدکنندگان داخلی موثر باشند. البته برای ایران که دارای موقعیت جغرافیایی مناسبی است و به شکل پلی در میان آسیا و اروپا قرار دارد، این نوع گردشگری می تواند علاوه بر گردشگری داخلی، گردشگران خارجی بیشتری را نیز جذب کند.
« دنیای سفر » این نوشته را از « روزنامه دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
