23 آوریل 2024 - 13:32

فضای مجازی؛ فرصت یا تهدید؟

20 اوت 2016 - 01:50 dsfr.ir/kd5p7

فضای مجازی؛ فرصت یا تهدید؟
گزاره ها
شعری از نیما یوشیج

فضای مجازی برای شعر فرصت است و نباید به چشم تهدید به آن نگاه کرد، البته هر امری نقاط قوت و آسیب های خودش را دارد. فضای مجازی رویکرد همگانی را تنها تشدید کرده، نه اینکه به وجود آورده باشد.

شبکه های مجازی یک فرصت برای شعر معاصر هستند نه یک تهدید. اما هر جریانی به طور قطع آسیب شناسی و نقاط قوت خودش را دارد. بهتر است این فرصت ها را بشناسیم و تهدیدهایش را نیز محاسبه کنیم.

رویکرد همگانی به شعر، در عمل شعر ما را به شعر برخوردار از دایره واژگانی بسیار بسیار وسیع و با رویکردهای اجتماعی روشن تبدیل کرده است. اما آیا در این میان می توان از ظهور شعار و شعارزدگی غفلت کرد؟ آیا می توان از خطر احساساتی گرایی (سانتی مانتالیسم) فرار کرد و آن را ندیده گرفت؟ آیا می توان از خطر جزئی نگری جهان به جای جزئی نگری شعر مدرن غفلت کرد؟ آیا می توان از ساده بینی جهان به جای ساده نویسی جهان غفلت کرد؟

خطرهای زیادی وجود دارد اما نکته اینجاست که شعر ما در طول تاریخ به ویژه در دوره معاصر در خطر بوده و هست. همیشه خطرهایی شعر را تهدید می کرد. آیا پیش تر در دوره مشروطه خطر شعارزدگی وجود نداشت؟ خطر ورود واژگان بی فکر و نسنجیده وجود نداشت؟ در دهه 40 آیا موج فرمالیستی و شعر روشنفکرگرا مردم را از شعر جدا نکرد؟ در دهه 50 شعر چریکی شعر ما را به سمت نوعی بیانیه سیاسی ویژه و شعارهای سیاسی نمادین پیش نبرد؟

این فضا ظرفیت های نامشهود زبان محاوره را رو می کند و با فاصله گیری از فخامت روشنفکری و لوکس گذشته به زندگی ما نزدیک تر می شود اما از سمت دیگر تهدیدی هم برای شعر است. فضای مجازی یک جریان خیلی قدرتمند از جریان کوتاه نویسی را تشدید کرد. کوتاه نویسی را در طول سنت ادبی داشتیم، اما الان در شعر معاصر یک جریان قدرتمند به عنوان کوتاه و ساده نویسی داریم که اگر شبکه های اجتماعی و فضای مجازی این روزها نبود این قدرت به وجود نمی آمد و شدت نمی گرفت.

این جریان یک جریان اصیل است و در سنت ادبی ما ریشه دارد اما به آسیب شناسی هم نیاز دارد. بنابراین به فضای مجازی خیلی منفی نگاه نکنید. این جریان با رونق فضای مجازی در سال های اخیر به وجود نیامده اما تقویت شده است. جریانی است که در دگرگونی های زندگی اجتماعی مردم در دوران مشروطه و شعر آن دوران ریشه دارد. آموزه های نیما و وقوع انقلاب اسلامی شعر را از یک مقوله لوکس به میان زندگی مردم آوردند و همگانی کردند. بنابراین رویکرد همگانی به شعر یک فرصت برای شعر است نه تهدید.

روزگاران می گذرد و تعاریف تغییر می کند. هیچ تعریفی از هیچ مقوله ای در گذر روزگاران ثابت نمی ماند بنابراین انتظار تغییر در هر مقوله ای انتظار مثبتی است زیرا ما را آماده می کند تا با تغییر رو به رو شویم و از آسیب هایش در امان بمانیم. روزگاری شاعران از افراد نخبه جامعه به شمار می رفتند و درجه «حکیم» می گرفتند. در دوره مشروطه روزگار باعث می شود گفتمان ها تغییر کند.

با تغییر گفتمان های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه، نوع رویکرد به شعر هم تغییر می کند. در دوره مشروطه شعر به میان مردم می آید و بار رسالت سیاسی و اجتماعی را می پذیرد. در این زمان شاعرانی از دل مردم بیرون می آیند که روزنامه نگار هستند و از زندگی روزمره می نویسند.

1