توانمندی بدنه پزشکی کشور با صرف وقت و انرژی بیشتر از سوی دولت و بخش خصوصی در مدت زمان کوتاهی، نویدبخش درآمدهای بالایی در صنعت گردشگری پزشکی و قطع وابستگی بیشتر از صنعت نفت خواهد بود.
در باب گردشگری سلامت، سخن ها گفته و مقاله ها نگاشته شده است. تقریبا هر علاقه مندی در این مورد در سال های اخیر صحبتی شنیده یا نوشته ای خوانده است. بنابراین برای معرفی موضوع تنها به این اکتفا می کنیم که گردشگر سلامت کسی است که برای ترمیم روح و روان یا به دست آوردن سلامت جسمی خود از محل اقامتش به کشور یا شهر دیگری مسافرت می کند.
به زبان ساده تر، صنعت گردشگری پزشکی شامل مسافرت هایی می شود که جهت استفاده از خدمات درمانی و پزشکی کشور دیگری صورت می گیرد. این سفرها در دنیا حدود 30 میلیون نفر در سال را دربر گرفته و گردش مالی بیش از 150 میلیارد دلار در سال ایجاد می کند.
اینکه کشور عزیزمان ایران با وجود دارا بودن کادر پزشکی زبردست و باهوش و امکانات درمانی نسبتا قابل قبول چه سهمی از این بازار را از آن خود کرده است، جای بحث دارد. در این فرصت قصد آن داریم که به فعالیت ها و سرعت چشمگیر رشد کشور ترکیه در این زمینه بپردازیم. همچنین مقایسه ای خواهیم داشت بر سیاست گذاری ها و نحوه برخورد با فرصت ها در کشورهای ایران و ترکیه.
گزارش آماری
بنا به گزارش مرکز آمار ترکیه، تعداد گردشگران سلامت در ترکیه در سال 2008 حدود 74 هزار نفر بوده است که با رشد بسیار چشمگیر به بیش از 500 هزار نفر در سال 2014 رسیده است. این تعداد حدود 25 درصد کل گردشگران ترکیه را به خود اختصاص داده است. تعداد قابل توجهی از این گردشگران از کشورهای اروپایی بوده اند که خدمات درمانی ترکیه را حدود 60 درصد ارزان تر از کشور خود یافته اند. شایان ذکر است گردشگران پزشکی حدود 12 برابر گردشگر عادی هزینه می کنند.
در سال 2010 ترکیه در رتبه هفدهم رتبه بندی جهانی گردشگری پزشکی بوده است، درحالی که در سال 2015 به یکی از 10 مقصد برتر گردشگری پزشکی در جهان تبدیل شده و سالانه پذیرای بیماران زیادی با مشکلات چشم پزشکی، زیبایی، دندانپزشکی، ناباروی و ... از کشورهایی مانند لیبی، آلمان، عراق، آذربایجان، سوریه، افغانستان و ... است.
اما کشور ترکیه برای به دست آوردن این جایگاه ممتاز در زمینه گردشگری پزشکی و درآمد سرسام آور ناشی از آن چه اقداماتی انجام داده است؟ چه سیاست ها و سرمایه گذاری هایی این کشور را در این زمینه، در منطقه بی رقیب و یکه تاز کرده است؟ آیا هماهنگی ها و تلاش های انجام شده در ترکیه می تواند الگویی برای استفاده از پتانسیل های پزشکی کشورمان در عرصه گردشگری پزشکی باشد؟
اهداف
وزارت بهداشت ترکیه اهداف زیر را در حیطه گردشگری سلامت از سال 2013 تا 2017 تعیین کرده است: توسعه نظام سلامت به عنوان یک ابزار جهت توسعه اجتماعی و اقتصادی ترکیه و بهداشت جهانی.
شناسایی نیازهای جدید و براساس آن طراحی نظامات اقتصادی جدید در قالب فعالیت های دانش بنیان تولیدی، خدماتی و قطع وابستگی از منابع طبیعی مانند نفت و گاز همواره سرلوحه برنامه اقتصادی دولت ها بوده است. کشور ترکیه با وجود اینکه پیشینه چندان قابل قبولی در علوم پزشکی نداشته و ندارد، با کشف نیاز کشورهای همسایه و حتی کشورهای اروپای به دلیل بالا بودن خدمات درمانی در آنها، حساب ویژه ای در گردشگری سلامت باز کرده است و به شیوه ای منسجم و هدفمند هر روز بیش از پیش بر توسعه این اقتصاد سودآور جامه عمل می پوشاند.
تقویت گردشگری سلامت در ترکیه
گردشگری پزشکی در هر کشوری بیش از هر چیز وابسته به نظام پزشکی آن کشور بوده و تقویت آن منوط به تقویت توانمندی های پزشکی اعم از بنیه علمی پزشکان، استفاده از تجهیزات مدرن پزشکی در بیمارستان ها، تربیت نیروهای حرفه ای و اخلاق مدار پیراپزشکی و داشتن بیمارستان های مجهز و مدرن است. کشور ترکیه در سال های اخیر در زمینه بهبود تمامی این جوانب فعال بوده و نتیجه آن جذب هزاران گردشگر سلامت از سراسر جهان است.
این در حالی است که کشورمان ایران به صورت بالقوه قدرت مانور بالایی در زمینه علوم پزشکی داشته و حتی با وجود تحریم های سال های اخیر، کوچک ترین افت کیفی در زمینه خدمات پزشکی آن مشاهده نشده است. اما جای خالی رفتارها و آموزش های اخلاق محور در کادر پزشکی و رعایت استانداردهای بین المللی در بیمارستان ها اعم از ساختمانی، تجهیزات و به ویژه نیروی انسانی بسیار مشهود است.
استراتژی ها
کشور ترکیه برای رسیدن به این اهداف استراتژی های زیر را در نظر گرفته است: تبلیغات مؤثر و سازمان یافته و ایجاد جاذبه در مورد گردشگری سلامت.
صنعت گردشگری سلامت از آن دسته صنایعی است که نیاز مبرم به ارائه یک چهره امن، آرام و باثبات از کشور میزبان دارد. در این راستا قبل از اینکه ارائه دهنده های مختلف خدمات پزشکی در جذب بیمار به رقابت با هم بپردازند، ضروری است که همگام با دولت و به صورت یکپارچه و با یک صدای واحد در زمینه معرفی توانمندی های کشور در مقوله خدمات پزشکی، سرمایه گذاری و اقدام مشترک انجام دهند.
عضویت در انجمن جهانی گردشگری پزشکی، شرکت در کنگره ها و نمایشگاه های معتبر جهانی از جمله اقداماتی است که می تواند در مطرح کردن یک کشور در زمینه گردشگری سلامت مؤثر باشد. کشور ترکیه با درک درست از این موضوع از سال ها قبل به خوبی درحال انجام آن است، ولی در کشور ما به رغم تمام صحبت ها هیچ اقدام عملی مؤثر در این خصوص صورت نگرفته است.
بهبود کیفیت خدمات ارائه شده در گردشگری سلامت
با وجود محوریت دانش پزشکی در این صنعت، افراد و صنایع وابسته نیز به عنوان مکمل، نقش بسیار کلیدی در افزایش رضایتمندی و استقبال بیماران بازی می کنند. این عناصر مکمل شامل ساختمان بیمارستان ها، تجهیزات پزشکی و به ویژه نیروی انسانی شاغل در بخش های مرتبط هستند.
گسترش دامنه خدمات گردشگری سلامت
از انواع دیگر کسب و کار گردشگری سلامت، می توان به انواع آب درمانی، گل درمانی، اسپا و ... اشاره کرد که در کشور ترکیه در سال های اخیر با استفاده از منابع طبیعی و ایجاد امکانات جنبی، بهترین بهره برداری را در تمام این زمینه ها کرده است. این در حالی است که فرهنگ و آموزه های اسلامی حاکم بر کشور عزیزمان به عنوان یک مزیت نسبی، می تواند فرصت بسیار خوبی برای استفاده کشورهای مسلمان به ویژه بانوان مسلمان، از امکانات گردشگری سلامت و تندرستی ایران فراهم آورد.
آموزش، بهبود و ارتقای مدیریت گردشگری سلامت
با پیدایش کسب و کارهای جدید، لازم است نسبت به تدوین دوره های آموزش دانشگاهی و علمی مربوطه اقدام شود. در شرایطی که در کشور ترکیه سال هاست رشته هایی مانند مدیریت گردشگری سلامت در قالب رشته تحصیلی دانشگاهی یا دوره های کوتاه مدت و میان مدت تدریس می شود، ولی هنوز در دانشگاه های معتبر کشورمان تربیت دانشجویانی که هم به امور گردشگری و هم به امور بیمارستانی مسلط باشند، نادیده گرفته می شود. در یک کلام جای خالی رشته «مدیریت گردشگری پزشکی» به عنوان یک تخصص بین رشته ای در تمامی مقاطع دانشگاهی به شدت احساس می شود.
اقدامات انجام شده
موارد زیر اهم اقدامات انجام شده در سال های اخیر در ترکیه است: هماهنگی بخش خصوصی و دولتی در معرفی صنعت گردشگری پزشکی ترکیه به دنیا.
به عنوان مثال با اقداماتی مانند ایجاد وب سایت urkishHealthcareTravelCouncil.org در سال 2007 سعی در معرفی همه جانبه امکانات خود در این زمینه دارد. تقریبا تمام کشورهای صاحب کرسی در باب گردشگری سلامت، دارای چنین وب سایت یکپارچه ای هستند که تمامی بیمارستان ها، شرکت های تسهیلگر، هتل ها، آژانس های مسافرتی و ... بدون هیچ رقابتی توسط این سایت معرفی می شوند.
شایسته است دو نهاد محترم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پس از شناسایی و انتخاب مجموعه های فعال و ذی صلاح و اعطای مجوز به ایشان با همکاری خود آنها چنین وب سایتی را طراحی کنند و به عنوان یک منبع اولیه برای شناخت امکانات گردشگری سلامت در دسترس بیماران خارجی، شرکت های تسهیلگر خارج از ایران و بیمه ها قرار دهند.
تبلیغات گسترده و سازمان یافته برای معرفی امکانات پزشکی این کشور در خارج از ترکیه
به نقل از خانم رنه ماری استفانو، رئیس انجمن جهانی گردشگری پزشکی «هرگز انتظار نداشته باشید بی آنکه در خانه تک تک بیماران را بکوبید و خودتان را معرفی کنید، آنها راه خود به سوی شما را پیدا کنند و از امکانات و توانمندی های شما با خبر باشند»، هرگز نمی توان انتظار داشت بدون عرضه و معرفی امکانات پزشکی کشورمان، بیماران سایر کشورها راه خود را به کشور ما پیدا کنند.
در شرایطی که بعضی از شبکه های تلویزیونی پربیننده، پر از تبلیغات بیمارستان ها و مدیکال پارک های ترکیه است. هیچ حرکت شایان ذکری برای معرفی مزایای نسبی امکانات پزشکی جمهوری اسلامی ایران در سایر کشورها به صورت هدفدار و برنامه ریزی شده اتفاق نمی افتد.
اقدامات قابل توجه برای ارتقای کیفیت خدمات درمانی و آموزش مدیریت صنعت گردشگری پزشکی
قبلا نیز اشاره شد که موفقیت در این صنعت وابسته به ارتقای دانش پزشکی و استفاده از تجهیزات پزشکی مدرن و به روز و توسعه آموزش دانشگاهی و بهبود روحیه وجدان محور و اخلاق مدار کارکنان حیطه پزشکی، پیراپزشکی و رشته های وابسته است.
اصلاح زیرساخت های صنایع وابسته مانند حمل و نقل و هتلداری
شما هم موافقید که نخستین تجربه از یک سفر یا نخستین برخورد با افراد یک جمع تا انتهای سفر همواره در یاد می ماند. در بحث گردشگری سلامت نمی توان فقط به توانمندی های پزشکی تکیه کرد، درحالی که گردشگران قبل از رسیدن به پله های بیمارستان شما، مهمان رانندگان سیستم حمل و نقل و هتلداران بوده اند. نحوه برخورد و رفتار و چگونگی ارائه خدمات در دو قسمت بسیار مهم حمل و نقل و هتل داری، در موفقیت صنعت گردشگری سلامت تأثیرگذار و تعیین کننده است.
تجمیع خدمات درمانی تحت عنوان یک برند واحد و ایجاد مدیکال پارک جهت سهولت دسترسی گردشگران پزشکی
برای گردشگری که به قصد درمان وارد بیمارستان یا کلینیکی می شود و زبان و آداب کشور شما را نمی داند امتیاز بسیار ویژه آن است که بتواند تمامی خدمات پزشکی مورد نیاز خود را در همان بیمارستان یا کلینیک دریافت کند و به بهانه هایی مانند بعضی از امکانات تشخیصی نظیر MRI و آزمایشگاه و ... مجبور به خروج های متعدد از بیمارستان و مراجعه به مرکز درمانی دیگری نباشد.
کشور ترکیه با ایجاد مدیکال پارک در مناطق ویژه و تجمیع امکانات در این زمینه بسیار موفق عمل کرده است. این در حالی است که کمتر بیمارستانی در کشورمان دارای استانداردهای پذیرش بیماران بین الملل با تجمیع کلیه امکانات است.
اقدامات تسهیلاتی برای ایجاد انگیزه در پزشکان مانند معافیت مالیاتی فعالیت در زمینه گردشگری پزشکی
با توجه به اینکه اساس صنعت گردشگری سلامت سیستم پزشکی و پزشکان است، کشور ترکیه برای رونق بخشیدن به این صنعت و تبع آن سودآوری در صنایع جنبی، سعی در ایجاد انگیزه و تعریف بسته های تشویقی برای پزشکان و بیمارستان ها کرده است. از آن جمله می توان به معافیت مالیاتی پزشکان فعال در این صنعت اشاره کرد.
ولی متأسفانه در کشور عزیزمان این بسته های تشویقی در قالب نه چندان درستی مانند افزایش سه برابری تعرفه های پزشکی برای اتباع خارجی اتفاق افتاده است که به دلیل عدم نظارت کافی، خود راه بعضی از سوء استفاده ها را هموار کرده است و مزیت نسبی استفاده از خدمات ارزان قیمت را از بین برده است. حال آنکه بیمار بین الملل به علت پرداخت نقدی به خودی خود نسبت به بیمار داخلی که از بیمه های درمانی استفاده می کنند، سودآورتر هستند.
اخذ استانداردهای بین المللی و عضویت در انجمن های جهانی
یکی از شرایط ورود به بازارهای اروپایی و عقد قرارداد با شرکت های بیمه گذار برای جذب بیماران گروهی آنها داشتن گواهینامه بین المللی است. استانداردی که بیمارستانی را شایسته ورود به عرصه بین المللی می کند، گواهینامه (Joint Commission International) است. در حال حاضر 48 بیمارستان ترکیه دارای این گواهینامه معتبر است. در شرایطی که حتی یک بیمارستان در کشورمان چنین گواهینامه ای ندارد.
نتیجه گیری
نتیجه این تفکر و عملکرد برای کشور ترکیه، در سال 2014 دستیابی به بیش از 110 هزار گردشگر پزشکی و سلامت فقط از کشورهای همسایه مانند آذربایجان، عراق، سوریه، افغانستان و ترکمنستان بوده است.
این روند رو به رشد در زمینه گردشگری پزشکی در کشور ترکیه در شرایطی ادامه دارد که در ایران هنوز سازوکار مشخصی در زمینه اخذ مجوز فعالیت در این زمینه وجود ندارد. وجود کشمکش میان سازمان های مدعی در این زمینه، خلأ های قانونی، بوروکراسی و اتلاف وقت برای ورود در شاخه های مختلف این صنعت، ناهماهنگی دولت و بخش خصوصی، فرصت های طلایی موجود را یکی پس از دیگری از بین می برد و زمینه را برای سوء استفاده بیش از پیش دلالان فراهم می کند.
به عنوان مثال ثبت یک شرکت حمل و نقل مسافربری که از ارکان اصلی این صنعت است، در صورت داشتن امکانات و سرمایه کافی در استان ها و شهرستان های مرزی به قدری انرژی و سرمایه و زمان سرمایه گذار را هدر می دهد، که نه تنها فرصت ها از دست می رود، بلکه به منافع ملی و انگیزه سرمایه گذاران لطمات فراوان وارد می شود. این تأخیر نه به دلیل مخالفت ارگان ها و سازمان های ذی ربط، بلکه در مواردی به عنوان مثال، به دلیل توجیه نبودن چندین کارشناس ساده در اداره حمل و نقل و پایانه ها است.
- اما آیا با تحولات اخیر ترکیه و تهدید شدید امنیت گردشگری ترکیه، شانس جذب گردشگران کشورهای همسایه مشترک به کشور عزیزمان رو نکرده است؟
به عنوان مثال کشور آذربایجان یکی از جذاب ترین بازارها برای جذب گردشگران پزشکی در منطقه است. در سال های اخیر ترکیه میزبان قشری از مردم آذربایجان با تمکن ملی بالا بوده است. درحالی که کشورمان ایران عمدتا مقصد قشر متوسط و ضعیف آذربایجان برای انجام امور درمانی بوده است. واضح است ناامنی های اخیر ترکیه بر کاهش تعداد گردشگران سلامت ورودی از آذربایجان به این کشور تأثیر قابل توجهی خواهد گذاشت و این گروه به دنبال انتخاب مقصد گردشگری درمانی جدیدی خواهند بود.
با توجه به بازگشایی کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و آذربایجان بعد از پنج سال و تشکیل جلسات مشترک متعدد و نظر رئیس این کمیسیون، دکتر محمود واعظی، مبنی بر اینکه سطح روابط دو کشور در مقایسه با سال های گذشته به بالاترین سطح خود رسیده است، شاید زمان آن رسیده که با تجدیدنظر در سیاست های صنعت ارزشمند گردشگری سلامت، عقب افتادگی های سال های اخیر را حداقل در مورد کشور آذربایجان جبران کنیم.
سخن آخر
ارزش گذاری و اعتماد دولت به این صنعت، هماهنگی دولت و بخش خصوصی، تسهیل و حذف بوروکراسی اداری برای فعالان این صنعت و صنایع وابسته مانند حمل و نقل و هتلداری، توجه بیشتر به بخش آموزش، تدوین مشوق های مالیاتی و در یک کلام نگاه بسیار ویژه به این صنعت در این برهه خاص می تواند چرخ های اقتصادی مملکت را از جهتی که شاید هرگز دیده نشده است، به حرکت درآورد.
شکی نیست که توانمندی بدنه پزشکی کشور با صرف وقت و انرژی بیشتر از سوی دولت و بخش خصوصی در مدت زمان کوتاهی، نویدبخش درآمدهای بالایی در صنعت گردشگری پزشکی و قطع وابستگی بیشتر از صنعت نفت خواهد بود.
« دنیای سفر » این نوشته را از « روزنامه فرصت امروز » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
