ارزآوری و اشتغالزایی با گسترش گردشگری فرهنگی

گردشگری فرهنگی یکی از حوزه های فعال در صنعت گردشگری ایران است که به گفته کارشناسان گردشگری بیش از 40 درصد از این صنعت را در کشور به خود اختصاص داده است.

ایران در زمینه آثار باستانی، بناهای تاریخی، هنر، معماری و میراث فرهنگی ملموس و ناملموس جاذبه های بسیاری را داراست. به عقیده بسیاری از کارشناسان گردشگری، گردشگری فرهنگی پس از گردشگری مذهبی بیشترین نقش را در صنعت گردشگری دارد. به دلیل وجود قومیت های مختلف، ایران در زمینه میراث فرهنگی ناملموس؛ آداب و رسوم، آیین ها، غذاهای محلی و سنت ها نیز جذابیت های بسیاری دارد که تاکنون به آنها چنانکه باید توجه نشده و روی آنها سرمایه گذاری چندانی نشده است. گردشگری فرهنگی می تواند جذب گردشگران اروپایی و امریکایی را توسعه داده و برای کشور ارزآوری به همراه داشته باشد. در گردشگری داخلی نیز می تواند اشتغالزایی و درآمدزایی خوبی به همراه داشته باشد. البته به شرطی که تبلیغات، اطلاع رسانی و معرفی مناسبی از آنها چه در حوزه بین المللی و چه در حوزه ملی انجام شود. گردشگری مذهبی در حوزه میراث ناملموس و افزایش فعالیت گردشگری در آثار باستانی و اماکن تاریخی در هر منطقه می تواند به رشد درآمدزایی برای مردم بومی و محلی هر منطقه نیز منجر شود.

محققان گردشگری بر اساس تعریف علمی، گردشگری فرهنگی را اینگونه توصیف کرده اند: «هرگونه حرکت انسان به سمت جاذبه های فرهنگی ویژه مانند موزه ها، سایت های میراث، اجراهای هنری و جشنواره ها که در بیرون از محیط معمول زندگی اش قرار دارند. حرکت انسان به سمت جلوه های فرهنگی که در بیرون از محیط معمول زندگی اش قرار دارند. هدف از این حرکت کسب اطلاعات و تجارب جدید برای ارضای نیازهای فرهنگی است».

گردشگری فرهنگی تنها مصرف منفعل، یعنی نگریستن صرف به سایت های تاریخی، مجموعه های موجود در موزه ها، نقاشی ها و نمایش های تئاتر نیست. بر همین اساس است که روزبه روز بر شمار گردشگران علاقه مند به «گردشگری خلاق» افزوده می شود. در جریان این نوع گردشگری، فرد در فعالیت های فرهنگی چون نقاشی، عکاسی، صنایع دستی، رقص و آشپزی شرکت می کند.

گردشگری فرهنگی طبق اصول جهانی به 2 نوع تقسیم می شود: نوع نخست که دیدار از سایت های ملموس مانند موزه ها، سایت های تاریخی، باستان شناسی، معماری و ... می شود و نوع دوم شامل آثار میراثی ناملموس مانند آداب و رسوم، فرهنگ، نوع معیشت و... که جنبه های علمی مردم شناسی است.

طبق آمار سازمان جهانی گردشگری، 37 درصد گردشگری بین المللی با انگیزه فرهنگی است و به طور چشمگیری این فرآیند در حال افزایش است.

براساس شاخص های سازمان جهانی گردشگری، گردشگران فرهنگی ویژگی هایی مانند تحصیلات دانشگاهی، بالابودن میانگین سنی، شاغل بودن، تمایل به آشنایی با فرهنگ مناطق مختلف، علاقه مندی به چشم اندازهای فرهنگی، برنامه ریزی برای بازدید از موزه ها، نمایشگاه های هنرهای سنتی و صنایع دستی و آثار معماری، تمایل به شناخت آیین ها و سنت ها و هنرهای دیگر کشورها را دارا هستد. در زمینه آیین و سنن ایران دارای آیین هایی مانند چهارشنبه سوری، عزاداری ها و تعزیه خوانی بوده و در زمینه آثار هنری نیز در حزوه نقاشی، خوشنویسی، فیلم، تئاتر، موسیقی، مینیاتور، کاشی کاری، قالیبافی و انواع تزئینات وابسته به معماری دارای جاذبه های بسیاری است.

میراث ناملموس جذاب ایرانی

میراث ناملموس که شامل آیین ها، سنن، آداب و رسوم و فرهنگ قومیت های مختلف است در ایران جذابیت های بسیاری دارد و توسعه آن می تواند گردشگران بسیاری را از سراسر جهان به خود جذب کند.

رحیم یعقوب زاده، رییس مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران به صمت گفت: ایران دارای ظرفیت ها و جاذبه های قابل توجهی در حوزه گردشگری فرهنگی است.

او افزود: ایران از نظر جاذبه های گردشگری فرهنگی غنی بوده و حدود 20 آثار باستانی، تاریخی و جاذبه های فرهنگی به ثبت جهانی رسیده اند. به عقیده بسیاری از صاحبنظران ایران از نظر تنوع و تعداد بسیار آثار میراث جهانی یکی از 10 کشور برتر دنیا به شمار می رود که ظرفیت بزرگ و قابل توجهی در کشور به منظور جذب گردشگران خارجی به شمار می رود.

یعقوب زاده عنوان کرد: ایران در هر دو زمینه میراث ملموس و میراث ناملموس دارای ظرفیت ها و جاذبه های بسیار زیادی است. ایران در زمینه میراث ناملموس و میراث معنوی فرهنگی نیز بسیار غنی است. عمده ترین انگیزه ها و دلایل سفر گردشگران خارجی بازدید از آثار فرهنگی، تاریخی و باستانی ایران است. همچنین به منظور آشنایی با میراث معنوی و ناملموس ایران به کشور سفر می کنند.

او افزود: کشور ما دارای ده ها و بلکه صدها سایت تاریخی، میراث فرهنگی و آثار باستانی است. مراسم، آیین ها، آداب و رسوم ایران نیز به دلیل چند قومیتی بودن دارای تنوع و جذابیت های ویژه ای برای گردشگران خارجی است. به عنوان نمونه عشایر نیز بخشی از گردشگری فرهنگی به شمار می روند که برای گردشگران به ویژه گردشگران خارجی جذابیت های ویژه ای دارند.

به گفته یعقوب زاده اکوتوریسم، گردشگری هیجانی و گردشگری فرهنگی با یکدیگر همپوشانی دارند.

او افزود: به طور عمده گردشگران بین المللی که از کشورهایی مانند اروپا، امریکای شمالی و چین به ایران سفر می کنند گردشگران فرهنگی به شمار می روند. گردشگری فرهنگی شاخه های مختلفی مانند گردشگری تاریخی، گردشگری ادبی، گردشگری هنری و بازدید از آیین و سنت های قومیت های مختلف داراست. ایران در تمامی این حوزه ها بسیار غنی است.

یعقوب زاده به عنوان نمونه نمایش هایی مانند تعزیه را یکی از جاذبه های فرهنگی ایران عنوان کرد. او افزود: بیش از 60 درصد از گردشگران خارجی ایران از کشورهای همسایه مانند عراق، عربستان، بحرین، افغانستان، پاکستان، آذربایجان و کشورهای عربی و مسلمان به ایران سفر می کنند. بیش از 80 درصد از آن ها گردشگران مذهبی هستند که علاقه چندانی به فرهنگ و تمدن ما ندارند و درصد سفر گردشگران اروپایی و امریکایی که به ایران سفر می کنند بسیار کمتر است.

رییس مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران اظهار کرد: به منظور جذب گردشگران اروپایی و امریکایی باید گردشگری فرهنگی ایران را توسعه داد چراکه بیشتر گردشگرانی که از این کشورها به ایران سفر می کنند گردشگران فرهنگی بوده و به دلیل تفاوت های مذهبی و فرهنگی نمی توان گردشگران تفریحی این کشورها را جذب کرد.

یعقوب زاده اظهار کرد: این در حالی است که بیشتر گردشگران اروپایی و کشورهای غربی که به ایران سفر می کنند افراد تحصیلکرده و فرهیخته ای هستند که به منظور بازدید از جاذبه های فرهنگی ایران به کشور سفر می کنند و به هیچ عنوان سفر آنها مغایرتی با فرهنگ و مذهب کشور ندارد. او افزود: یکی از اماکنی که در آنها می توان با فرهنگ، تمدن، آیین ها، سنت ها و میراث ملموس و ناملموس کشورها آشنا شد موزه ها هستند. توسعه موزه گردی و بهبود ارائه امکانات در آنها می تواند منجر به توسعه گردشگری فرهنگی نیز شود.

به عقیده یعقوب زاده اگر مدیران گردشگری قصد داشته باشند گردشگری فرهنگی را توسعه دهند باید مدیریت، هدایت و نظارت خوبی بر آن داشته باشند، خدمات دهی مناسبی را در نظر بگیرند و به مرمت و بازسازی آثار باستانی نیز بپردازند.

از گردشگری فرهنگی حرف می زنیم؟

محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به صمت گفت: گردشگری فرهنگی به حوزه ای از گردشگری گفته می شود که در آن گردشگری هدایت شده است. در حوزه میراث فرهنگی توجه به معرفی شایسته و اطلاع رسانی صحیح از وظایف پایگاه های اطلاع رسانی در حوزه میراث فرهنگی به شمار می رود.

به گفته او اکنون بیش از 90 پایگاه اطلاع رسانی و پژوهشی در حوزه میراث فرهنگی در حال فعالیت هستند.

طالبیان بیان کرد: میراث فرهنگی در جذب گردشگران خارجی و داخلی بسیار موثر است و آثار باستانی، میراث فرهنگی و گردشگری فرهنگی کشور نه تنها به گردشگران خارجی و داخلی بلکه به مردم بومی و محلی نیز باید معرفی شوند. اکنون بسیاری از مردم محلی نیز با میراث فرهنگی و آثار تاریخی و باستانی اطراف خود به خوبی آشنایی ندارند.

او افزود: اطلاع رسانی، تبلیغات و ارائه اطلاعات مناسب و درست در حوزه میراث و آثار موجود در گردشگری فرهنگی منجر به توسعه گردشگری، افزایش جذب گردشگران خارجی و تشویق گردشگران داخلی به این حوزه از گردشگری می شود.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره نبود تبلیغات و اطلاع رسانی در حوزه گردشگری فرهنگی به میزان کافی اظهار کرد: تبلیغات و اطلاع رسانی در حوزه میراث فرهنگی و آثار باستانی بانقطه مطلوب فاصله بسیاری دارد اما نسبت به گذشته بهبود یافته و پیشرفت بسیاری را شاهد بوده است. پژوهش ها و مطالعات در زمینه گردشگری فرهنگی و میراث فرهنگی کشور نیازمند هزینه و زمان بسیاری است. توسعه و بهبود تبلیغات و اطلاع رسانی در این حوزه نیازمند صرف زمان، انرژی و انجام فعالیت های بسیار است.

طالبیان درباره توسعه و بهبود سطح اطلاعات مردم در حوزه میراث فرهنگی بیان کرد: نهادهای مختلف و آحاد جامعه باید در توسعه و بهبود گردشگری فرهنگی و اطلاع رسانی در این زمینه فعالیت کنند، دانشگاه ها، انجمن های مردم نهاد و سازمان های دولتی باید تلاش کنند تا با کمک یکدیگر گردشگری فرهنگی را بهبود بخشند.

او افزود: نهاد آموزش و پرورش و مدارس نیز باید تلاش کنند تا از کودکی به مردم در زمینه آثار باستانی، میراث فرهنگی و اماکن تاریخی اطلاع رسانی کرده و فرهنگ سازی کنند. اطلاعات مردم کشور نیز در حوزه میراث ملموس و ناملموس کشور بسیار اندک است. در سطح جهانی نیز افراد انگشت شماری با گردشگری فرهنگی ایران آشنایی دارند.

طالبیان در زمینه خدمات رسانی در حوزه میراث فرهنگی اظهار کرد: خدمات دهی آثار باستانی، بناهای تاریخی و به طور کلی خدمات رسانی در گردشگری فرهنگی نسبت به گذشته بهبود یافته و با پیشرفت بسیاری همراه بوده است.

گردشگری فرهنگی یک گردشگری هدفمند است و باید در این حوزه با وجود کمبود امکانات، خدمات را با بهترین کیفیت ارائه کرده و مخاطبان مختلف این حوزه از گردشگری را راضی نگه داریم.