جاده های هراز، چالوس و تهران - کرج اولین بارشان نیست که شاهد این ازدحام هستند و مردم نیز اولین بارشان نیست که تعطیلات شان را در مخمصه جاده های پر ترافیک می گذرانند.
تعطیلات عید فطر در حالی به پایان رسید که سناریوی سونامی سفرهای داخلی در جاده های کشور تکرار شد؛ سناریویی که قربانیان اصلی آن هم مردمی هستند که ساعت ها در ترافیک می مانند و تعطیلات شان به هدر می رود و هم مردمی که در مقصد، دچار ازدحام و آسیب می شوند و این ها همه هزینه های متعددی به اقتصاد کشور وارد می آورد. هنوز آمار رسمی از تعداد سفرهای انجام شده در تعطیلات عید فطر منتشر نشده است، اما مشاهدات عینی نشان از حجم بالای سفر در این ایام دارد.
این حجم بالای سفر در ترافیک محورهای مواصلاتی به شهرهای شمالی کشور از عصر دوشنبه یعنی دو روز پیش از آغاز رسمی تعطیلات قابل اندازه گیری بود. در روز آغازین تعطیلات فرمانده پلیس راه کشور از یک طرفه شدن دو محور هراز و چالوس به شمال خبر داد. این مساله ادامه پیدا کرد تا جایی که در فضای مجازی تصاویری با عنوان اعتراض مردم آمل نسبت به بستن جاده هراز منتشر شد؛ خبری که البته بعدا رئیس اداره راه و شهرسازی آمل آن را تکذیب کرد و گفت: «مردم مازندران همیشه مهمان نواز بودند و هستند و تمام نیروهای راهداری در محور هراز نیز در آماده باش کامل به سر می برند.»
در همین حال معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با اشاره به ورود تعداد زیادی مسافر در تعطیلات عید فطر به این استان، از ثبت 3 میلیون و 100 هزار و 520 نفر-شب اقامت در این استان خبر داد.
به گزارش «ایرنا» این آمار مربوط به اقامت مسافران از 15 تا پایان 17 تیر است. به گفته مهران حسنی بیش ترین ثبت اقامت مسافران در تعطیلات عید فطر امسال مربوط به روز پنج شنبه بوده که یک میلیون و 162 هزار و 520 نفر شب ثبت شده است؛ این در شرایطی رخ می دهد که ظرفیت فضاهای اقامتی این استان تنها 700 هزار نفر در روز است. وی همچنین در گفت و گویی دیگر پیش بینی کرده بود تعداد مسافران تا پایان تعطیلات عید فطر حتی به بیش از این تعداد در تعطیلات نوروزی برسد. این در حالی است که مازندران 20 درصد از حجم 64 میلیون نفر-شب اقامت مسافران نوروزی کشور در سال جاری را از آن خود کرده بود.
در پایان ایام تعطیلات نیز وضعیت ترافیکی همان بود که در مسیر رفت رخ داد؛ مسیرها یک طرفه شدند و آنها که صبح از شهرهای شمالی حرکت کرده بودند، بعضا تا پاسی از شب در جاده های پر ترافیک ماندند. همین امر خستگی را به جای آرامش حاصل از سفر و فراغت عاید آنها کرد. در این بین مسوولان تنها، از مردم خواستند زمان بازگشت خود را به روزهای شنبه و یکشنبه موکول کنند.
5 مقطع هجوم گردشگران به جاده ها
اما جاده های هراز، چالوس و تهران-کرج اولین بارشان نیست که شاهد این ازدحام هستند و مردم نیز اولین بارشان نیست که تعطیلاتشان را در مخمصه جاده های پر ترافیک می گذرانند. چنین اتفاقی تقریبا در 5 مقطع از سال رخ می دهد؛ عید نوروز، تعطیلات 14 و 15 خرداد، تعطیلات عید فطر، روزهای آخر شهریورماه و تعطیلات 22 بهمن. بی شک بیان مسائلی نظیر اینکه «مردم باید زمان سفر خود را مدیریت کنند» تنها پاک کردن صورت مساله است؛ آن هم در شرایطی که مشاهده می کنیم مردم برای بهره گیری از حداقل تعطیلات و فرصت هایی که دارند، عطش بسیاری دارند و این فرصت های کم برای سفر را نیز یادآور می شود.
در همین حال، به باور کارشناسان و فعالان گردشگری این حجم از ازدحام سفرهای داخلی با ساماندهی تعطیلات و تعریف تعطیلات آخر هفته می تواند در تمام ایام سال توزیع شود. با این همه حالا گرفتاری های تعطیلات به صورت کنونی چه برای کشور، چه برای گردشگران و چه برای مردم محلی بیشتر از فایده های آن برآورد می شود.
آسیب به جوامع محلی
بخشی از این هزینه ها متوجه مردم محلی در جوامع میزبان می شود؛ مردمی که در چنین تعطیلاتی زندگی شان با ازدحام گردشگران احاطه می شود و حتی فرصت تفریح و استفاده از این تعطیلات از آن ها گرفته می شود. هجوم گردشگران در موقعیت های مشابه این، به مقاصدی نظیر شهرهای شمالی جدای آنکه موجب ترافیک در این شهرها می شود، بعضا آن ها را به لحاظ تهیه مایحتاج روزانه خود نیز دچار مشکل و مجبورشان می کند که با هزینه های بیشتری این مایحتاج را تهیه کنند. به این ترتیب مردم محلی، چه در شهرها و چه در روستاهای مقصد گردشگران، به نوعی مجبور خواهند شد تعطیلات خود را در خانه بگذرانند تا از ازدحام فاصله بگیرند. همه این ها در حالی است که به باور کارشناسان، یکی از اصلی ترین اهداف گردشگری رساندن سود اقتصادی به جوامع میزبان است؛ امری که به این ترتیب نقض می شود. اما اگر توزیع سفر در تمام ایام سال صورت گیرد، درآمدی پایدار و همیشگی را برای مردم مقاصد گردشگری به ارمغان می آورد.
آسیب به گردشگران
ضلع دیگر مثلث آسیب های چنین تعطیلاتی، گردشگران هستند؛ گردشگرانی که از مدت ها قبل برای بهره گیری از تعطیلات خود برنامه ریزی می کنند، اما در نهایت، تعطیلات شان در ترافیک می گذرد. این موضوع در واقع نقض یکی دیگر از اهداف سفر و گردشگری نیز هست؛ هدفی که از آن به عنوان رسیدن به آرامش و فراغت یاد می شود. براین اساس، انتظار می رود گردشگران پس از سفر با انرژی مضاعفی به کار خود بازگردند، اما گیر افتادن در ترافیک های سنگین خستگی را برای آن ها به دنبال دارد. از سوی دیگر، هزینه های بالا برای خرید مایحتاج یا اقامت نیز آسیب دیگری است که در چنین شرایطی متوجه گردشگران می شوند. علاوه بر آنکه به طور معمول در ایام اوج سفر، هزینه خدمات گردشگری افزایش پیدا می کند، در برخی موارد این بالا رفتن هزینه ها بیش از معمول و سودجویانه است. چنین اتفاقی برای تورهای گردشگری نیز رخ می دهد. در تعطیلاتی مشابه تعطیلات عید فطر، از آنجا که همه خدمات گردشگری در مقاصد سفر گران تر می شود، تورها نیز با در نظر گرفتن این هزینه ها، مجبور می شوند قیمت های خود را بالا ببرند؛ البته در مواردی نیز چنانچه اشاره شد این افزایش قیمت ها از سوی تورها نیز سودجویانه است. این بالا رفتن هزینه ها در این تعطیلات نیز خود را نشان داد؛ مثلا یک سفر 2 شبه هوایی به شیراز که شامل خدماتی نظیر صبحانه، ورودیه موزه ها و هتل 4 یا 5 ستاره می شد، یک میلیون و 100 هزار تومان قیمت گذاشته شد.
آسیب به اقتصاد کشور
این مثلث به باور کارشناسان با آسیب هایی که به کشور تحمیل می شود، کامل خواهد شد. از بین رفتن و تخریب جاذبه های تاریخی و طبیعی بر اثر هجوم گردشگران بدون توجه به ظرفیت های این سایت ها، هدررفت سوخت و انرژی، حوادث رانندگی و تلفات جاده ای و ... تنها گوشه ای از هزینه هایی که است که سفرهای پرشمار در تعطیلات تجمیع شده به کشور تحمیل می کند.
به گزارش «ایسنا» آن گونه که پزشکی قانونی اعلام کرده، طی تعطیلات عید فطر سال گذشته، یعنی از 25 تا 29 تیرماه سال 94، 297 نفر در حوادث رانندگی فوت کردند؛ یعنی در پنج روز به طور متوسط روزانه 50 نفر در حوادث ترافیکی کشور کشته شده اند. مقایسه این آمار نشان می دهد تعداد کشته شدگان حوادث رانندگی در تعطیلات عید فطر سال گذشته با نرخ متوسط روزانه 50 نفر مورد فوتی، از میانگین شمار کشته شدگان حوادث رانندگی در کل سال 94 با نرخ روزانه 45 مورد فوتی نیز بالاتر است.
در همین حال، به گفته رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا هر سال به طور میانگین یک میلیون وسیله نقلیه به چرخه حمل و نقل اضافه می شود و علاوه بر این، با دریافت یک میلیون گواهینامه توسط متقاضیان به صورت سالانه، افزایش ترافیک در سطح جاده ها را داریم. سردار تقی مهری یادآور می شود که با این همه، شرایط و ظرفیت جاده ها با این حجم تقاضا برابر نیست و نیازمند اتخاذ تدابیر کارآمدی در این حوزه هستیم. پیش از این نیز مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی پیش بینی کرده بود مصرف سوخت در این تعطیلات 30 درصد افزایش یابد و به 95 میلیون لیتر برسد.
گردشگری داخلی تنها یکی از حوزه های اقتصادی و اجتماعی است که عدم ساماندهی و توزیع نشدن تعطیلات در طول سال به آن ضربه می زند؛ آن هم در حالی که این موضوع امری تجربه شده در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله 50 اقتصاد بزرگ جهان و 30 کشور اسلامی دیگر به جز ایران است. به نظر می رسد نگاهی به این تجارب می تواند قفل این مشکل را در ایران نیز بشکند و از تکرار چنین سونامی هایی در سفرهای داخلی جلوگیری کند.
« دنیای سفر » این نوشته را از « دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
