موزه «گنجینه رشت» با وجود غنا در آثار باستانی و مردم شناسی، رخوت و رکود را تجربه کرده و چشم انتظار بازدید کنندگان است.
به گزارش مهر،موزه‌ها، نه تنها از بسترهای فرهنگی هر ملتی محسوب می شوند که نگهدارنده تاریخ، تمدن و هنر هر سرزمین بوده و گذر تاریخ را از لابه لای آثاری که در دل آنها جا خوش کرده اند می توان به خوبی درک کرد بلکه، در کنار این نقش ذاتی خود، اماکنی برای جلب گردشگر نیز محسوب می شوند.
اماکنی که به واسطه میراث داری از تاریخ کهن هر سرزمین، معرف سبقه آن منطقه بوده و پرباری موزه ها در مناطق مختلف دنیا، همواره از دغدغه های مسئولان فرهنگی به شمار می آید.
با این حال در استان گیلان که ظرفیت های تاریخی مهمی همچون تمدن مارلیک را در خود جای داده، به دلیل زیبایی های طبیعی که مهمترین عامل جذب گردشگر است، گردشگری این استان بر پایه چشم اندازهای طبیعت شکل گرفته و ظرفیت های تاریخی آن، مغفول مانده است.
رخوت در «گنجینه رشت»
موزه «گنجینه رشت» که به اصطلاح از موزه های فعال استان است، همواره رخوتی ناخوشایند را تجربه کرده و کمتر شهروند یا گردشگری است که اشتیاق ورود به آن را داشته باشد.
موزه در بنای حسین خان کسمایی - مدیرمسئول روزنامه جنگل که اشعار و مقالات انتقادی سیاسی از وی موجود است- راه اندازی شده است. این بنا که در سال ۴۹ توسط وزارت فرهنگ و هنر وقت خریداری و در سال ۶۷ مبزبان موزه گنجینه و مردم شناسی رشت شد، با زیر بنای ۵۶۰ مترمربع دایر شده و حتی شکوه موزه های سطح چندم را نیز در خود ندارد.
مقابل در ورودی موزه، به دلیل ازدحام شهروندانی که منتظر رسیدن اتوبوس شهری هستند همواره تجمع دیده می شود و سکوهای محوطه موزه به دلیل نبود ایستگاه مناسب برای شهروندان منتظر اتوبوس، محل استراحت و نشستن شده است.
تابلوی خانه میرزا حسین خان کسمایی که تبدیل به موزه گنجینه و مردم شناسی رشت شده، رنگ و رورفته است و کمتر کسی از گردشگران با دیدن آن متوجه فعالیت موزه گنجینه رشت در این مکان می شود.
بنا در دو طبقه و یک نیم طبقه استوار است و برای تبدیل آن به موزه تلاش شده نمای داخلی بنا چندان تغییری نکند اگرچه تغییراتی که برای نمایش آثار انجام شده است رنگ و بوی خانه مشروطه خواه معروف را زیرسوال برده است.
از پله های به هم رسیده موزه گنجینه رشت که بالا بروید با تندیسی از میرزا حسین خان کسمایی روبه رو می شوید که اگرچه به تازگی ساخته شده اما حضور صاحبخانه را برایمان یادآوری می کند.
در طبقه نخست که همان ورودی خانه است غرفه هایی با معرفی فرهنگ و نحوه زندگی گیلانیان از اقوام مختلف خودنمایی می کند. در این غرفه ها مجسمه هایی نشسته یا ایستاده اند که لباس های سنتی چون گیلکی، قاسم آبادی، دیلمانی، تالشی و رودباری بر تن کرده اند. همچنین در کنار معرفی هر حرفه ای چون دامداری و کشاورزی در این غرفه ها، اسباب و لوازم مربوط به آن حرفه چیدمان شده است و صنایعی دستی چون چادرشب بافی، رشتی دوزی، سفره‌های حصیری بر در و دیوار خانه های کوچک و کاهگلی این گیلانیان نمادین و بی حرکت، آویزان است.
از قابل توجه ترین آثاری که در این طبقه به چشم می خورد، قالی دستبافتی است که بافت آن، داستانی است در خور توجه.
حکایت از این قرار است که ۸۰ سال پیش شهردار وقت با ابتکاری جالب، متکدیان شهر را با آموختن قالی بافی از کاشانیان به کسب رزق و روزی وا می دارد و این قالی، دستبافتی از گره زدن های همان متکدیان هنرمند است.
یکی دیگر از جذابیت های غرفه های مردم شناسی در طبقه نخست، وجود دستگاه چای خشک کن است که مربوط به اواخر دوره قاجار بوده و طبقه های چوبین آن بر روی هم حکایت از تلاشی طاقت فرسا برای خشک کردن این محصول خوشرنگ و خوش طعم باغات گیلان دارد.
اگرچه در کنار این دستگاه جذاب، دیدن مجسمه ای از زن گیلانی با لباس قاسم آبادی در حالی که برخی از انگشتانش قطع شده به فکر فرو می‌بردمان اما، انگشت تعجب زمانی بر دهان می گذاریم که کارشناس موزه از قطعی انگشت این مجسمه بی دفاع توسط بازدیدکنندگان برایمان می گوید.
از کنار کارگاه سفالگری و تندیس دکتر حشمت که هم ردیف میرزا حسین خان کسمایی از پشت عینک نظاره گر بازدیدکنندگان از موزه است که بگذریم، به غرفه هایی می رسیم که سازهای موسیقی گیلان را به نمایش می گذارند.
اینجا از نقاره ساز خاص منطقه گیلان گرفته تا تار و آکاردئون و سرنا و کمانچه از دوره پهلوی گردهم آورده شده تا نواهای بومی و کهن سرزمین مادری را در گوش‌ها تداعی کنند.
موزه «گنجینه رشت» غنی اما کم فروغ
اما دنیای باستانشناسی موزه رشت از همان اولین پله هایی که در زیر زمین خانه است آغاز می شود. در این فضای رمزآلود که قدم بگذاری خنکی دلچسبی حس می شود که البته هیچ ارتباطی به استانداردهایی که احتمالاً برای نگهداری از کشفیات در نظر گرفته شده، ندارد چرا که این استانداردها به گفته محققان و کارشناسان امر، در هیچ کدام از موزه‌های ایران چندان رعایت نمی شود.
به هرحال ورود به این دنیای پر رمز و راز با دیدن ریتون های سفالی یعنی همان پیکره های نیمه حیوانی که یا به شکل قوچ هستند یا گوزن و یا گاو کوهاندار دلچسب می شود. این کشفیات که مربوط به هزاره نخست قبل از میلاد است از تپه های مارلیک کشف شده اند.
ظروف سفالی نیز در این طبقه نظرها را جلب می کنند. ظروفی که از باستان شناسی های تپه مارلیک به دست آمده و هر بیننده ای را به حیرت وا می دارد که چطور اجدادمان از برخی از این ظروف با لوله‌ای به بلندای منقار پرنده استفاده می کردند؟ یا اینکه چه دقتی در کنده کاری روی آن ها به خرج می دادند تا در زیباترین ظروف، غذا بخورند و یا حتی چطور به ذهنشان رسیده بود که بیش از دو هزار سال قبل می توان ظرفی سه قلو ساخت و در عین حال از آن استفاده کرد در حالی که به تازگی اردورخوری های امروزی به این اشکال متفاوت درآمده‌اند!
علاوه بر این آثار، گردنبندهای زیبای دخترکان هزاره قبل از میلاد نیز خودنمایی می کنند. گردنبندهای رنگارنگی که از در کنار هم قرارگرفتن مهره‌های سنگی، عقیق و استخوان و خمیر شیشه به زیبایی هرچه تمام شکل گرفته اند و تصور اینکه دخترکان هزاره قبل از میلاد چه زیورآلات زیبایی بر گردن و دست می انداختند هر بیننده ای را به حیرت و یا کمی حسرت وا می دارد.
انواع عطردان ها از کوچکترین اندازه ها تا بزرگترین شان که مربوط به اواخر دوره ساسانی تا اوایل اسلامی است به همراه قمقمه های سفالی با نقوش هندسی، کتیبه سنگی مربوط به قلعه رودخان و حضور پررنگ انواع سلاح های مفرغی، وجود آیینه های مفرغی کشف شده از غیاث آباد املش و آق اولر که قدمت آن ها به قبل از تاریخ و هزاره نخست قبل از میلاد می رسد و همچنین الواحی گلی از دوره هخامنشی در قسمت دیگر طبقه باستان شناسی، تنها نمونه های اندکی از آثار ارزشمندی هستند که در موزه گنجینه رشت چشم هر بازدید کننده ای را جلب می کند.
با وجود همه این جذابیت ها، موزه گنجینه رشت کم فروغ است و شکوه یک موزه را ندارد.
به گفته کارشناسان موزه، بیشترین رکورد بازدید از موزه، مربوط به دی و بهمن سال گذشته بوده که تعداد ۷۰۰ تا ۹۰۰ نفر از آن بازدید کرده اند و درصد بیشتری از این جمعیت را بازدیدهای دانش آموزی شامل می شود. بازدیدهایی که به خلاقیت معلمان بستگی دارد.
تلاش برای رونق دادن به گنجینه رشت
با این حال مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان با اشاره به اقداماتی که در راستای جذب گردشگر برای بازدید از این موزه در دست انجام است می گوید: آزمایشگاهی در محوطه پشتی موزه در حال احداث و راه اندازی است که در صورت تأمین اعتبارات امسال، امکان بهره برداری از آن همزمان با هفته میراث فرهنگی وجود داشت اما به دلیل کمبود و محدودیت اعتبارها، این آزمایشکاه با پیشرفت ۹۰ تا ۹۵ درصدی آماده بهره برداری نیست.
رضا علیزاده بر این باور است که موزه گنجینه رشت فرصتی بزرگ برای گردشگری گیلان است اما نیاز است که برای هر اقدامی اعتبارات لازم تخصیص یابد.
وی می‌افزاید: راه اندازی بخش آزمایشگاه گامی مثبت برای مستندسازی آثار و نمایش آن ها برای موزه رشت است.
علیزاده اضافه می‌کند: در سال جاری اقداماتی همچون ساماندهی غرفه های داخل موزه و همینطور تقویت یگان حفاظت از موزه انجام شده است که می‌تواند در نمایش آثار و اشیاء تاثیرگذار باشد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان همچنین به برگزاری نمایشگاه هایی در موزه رشت اشاره می کند که یکی از آنها هم اکنون در حال برپایی است.
وی درباره این نمایشگاه می گوید: نمایشگاه «سکه‌های نقره» که اهدایی مرحوم «منوچهر خواجه نوری» از مجموعه داران شهیر ایرانی است، شامل ۹ هزار و ۵۰۰ عدد سکه است که به زمان های مختلفی از جمله هخامنشی، ایلخانی، تیموری، ساسانی، اشکانی، صفوی تا دوره قاجار تعلق دارد و در زمستان سال گذشته به گیلان اهدا شده است.
وی تصریح می کند: موفقیت گیلان در حفظ و امانتداری و همچنین بیشترین ثبت اشیاء و گرانبها باعث شده که این مجموعه گرانبها بین استان های کشور به گیلان اهدا شود.
علیزاده از برگزاری این نمایشگاه به عنوان ظرفیتی برای جذب بازدید کننده از موزه یاد کرده و خاطر نشان می کند: تلاش شده که هرازچندگاهی چنین نمایشگاه هایی در موزه گنجینه رشت اجرا شود تا جذابیت و رغبت لازم برای بازدید شهروندان گیلانی و گردشگران را از این موزه ارتقا دهد.
با وجود این، به نظر می رسد بنای میرزاحسین خان کسمایی کفاف نمایش آثار و اشیاء میراثی گیلان را ندارد.
اگرچه همین فضا نیز در رخوت به سر می برد و هرازچندگاهی با حضور چند بازدیدکننده خارجی یا تور دانش آموزی و دانشجویی حال و هوای یک موزه را به خود می گیرد اما، نبود فضای استراحتگاهی برای بازدیدکنندگان و سیمای بیرونی موزه باعث می شود که رغبتی برای بازدید از آن با وجود آثار گرانبهای داخلش برای شهروندان و گردشگران ایجاد نشود.
اگرچه زمانی مطرح بود که هتل ایران در میدان مرکزی شهر رشت به موزه تبدیل شود اما طرح تبدیل آن به موزه نیز به همراه مرمت اش متوقف مانده است. به نظر می رسد در وضعیت کنونی برپایی نمایشگاه سکه در موزه گنجینه رشت فرصتی باشد برای بازدید مجدد از موزه رشت که در میان دیوارهای خانه میرزاحسین خان کسمایی محبوس است. شاید اینبار بتوان بازار گنجینه رشت را با سکه‌های مرحوم خواجه نوری گرم کرد.
