ایران و ترکیه در تفاهم نامه ای توافق کرده اند مراوداتی در حوزه گردشگری با یکدیگر داشته باشند. بر همین اساس طرف ترکیه ای می خواهد 10 هتل در ایران بسازد.
مطالعه تطبیقی وضعیت گردشگری ایران و ترکیه گویای این است که کشور همسایه ایران در این زمینه به شکل قابل توجهی موفق تر بوده است. به کارگیری 600 هزار نفر در مشاغل ایجادشده از بخش گردشگری و مشارکت مستقیم 98 میلیارد لیری (33.2 میلیارد دلاری) این بخش در اقتصاد، گوشه ای از اهمیت این صنعت را برای ترکیه نشان می دهد. سهم این بخش در اقتصاد ترکیه حدود دو برابر این سهم در ایران است. از سوی دیگر، اگر به مخارج گردشگری داخلی و خارجی نگاه کنیم متوجه می شویم سهم گردشگران ورودی به ایران در این صنعت بسیار کم است و تنها به حدود 7 درصد می رسد، حال آنکه این رقم در مورد ترکیه حدود 55 درصد برآورد شده است.
مقایسه عواید مستقیم گردشگری
بنا بر اطلاعات منتشر شده از سوی شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) در سال 2015، میزان مشارکت مستقیم بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی این کشور به 98.5 میلیارد لیر ترکیه تقریبا معادل 33.2 میلیارد دلار رسید که 5 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می داد. گمانه زنی ها حاکی از این است که این میزان در سال 2016 با افزایش 0.2 درصدی روبه رو خواهد شد و به رقم 98.6 میلیارد لیر افزایش خواهد یافت. این آمار اولیه بیانگر ارزش افزوده فعالیت های اقتصادی حوزه هایی از جمله هتل ها، آژانس های مسافرتی، خطوط هواپیمایی و خدمات حمل و نقل مسافر است.
علاوه بر صنایع فوق، فعالیت هایی نظیر رستوران ها و مراکز تفریحی نیز مستقیما در این حوزه اثرگذار هستند. پیش بینی ها نشان می دهد تا سال 2026، مشارکت بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی ترکیه با افزایش 3.8 درصدی به رقم 143.4 میلیارد لیر ترکیه (تقریبا معادل با 48.33 میلیارد دلار) خواهد رسید که معادل با 5.2 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور است. این در حالی است که طبق اطلاعات همین سازمان، این دو کشور در میزان عواید مستقیم گردشگری فاصله 24 میلیارد دلاری دارند.
مشارکت مستقیم بخش سفر و گردشگری ایران در تولید ناخالص داخلی کشور، در سال 2015 به 294 هزار و 428 میلیارد ریال (حدود 8.7 میلیارد دلار) رسیده که حدود 2.5 درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد. همچنین این شورا پیش بینی کرده در سال 2016 میزان عواید حاصل از سفر و گردشگری ایران 6.7 درصد رشد خواهد داشت و به حدود 314 هزار میلیارد ریال (تقریبا 9.3 میلیارد دلار) خواهد رسید.
به علاوه، شورای جهانی سفر و گردشگری در گزارش خود چشم انداز آتی حوزه گردشگری در ایران را تا سال 2026 روشن ارزیابی و اعلام کرده است رشد 4.9 درصدی این بخش ارزشی بیش از 505 هزار میلیارد ریال (تقریبا معادل 14.8 میلیارد دلار) برای اقتصاد ایران به همراه خواهد داشت؛ رقمی که معادل 2.8 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور خواهد بود. این آمار بیانگر افزایش سهم گردشگری در اقتصاد ایران نسبت به سال های فعلی است.
مقایسه عواید غیرمستقیم و القایی
اگر مشارکت غیرمستقیم بخش سفر و گردشگری را نیز (شامل اثرات ناشی از سرمایه گذاری، زنجیره تامین و اثرات درآمدی القایی) در تولید ناخالص داخلی لحاظ کنیم، ارقام ذکر شده برای مشارکت گردشگری در تولید ناخالص داخلی تا حدودی متفاوت خواهد بود. براساس گزارش WTTC و با احتساب عوامل فوق، در سال 2015، عواید ترکیه از این بخش به 251.1 میلیارد لیر (معادل با 84.6 میلیارد دلار) رسید که معادل 12.9 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است.
همچنین انتظار می رود در سال 2016 این رقم با رشد 1.1 درصدی به 253.8 میلیارد لیر (85.5 میلیارد دلار) معادل با 12.6 درصد تولید ناخالص داخلی ترکیه برسد. عواید ایران با لحاظ کردن عواید غیرمستقیم و القایی بخش سفر و گردشگری در سال 2015 به بیش از 793 هزار میلیارد ریال (تقریبا معادل 23.34 میلیارد دلار) رسید که معادل 6.7 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور بود. انتظار می رود در سال 2016، این رقم با افزایشی 53.9 درصدی همراه باشد و به بیش از 839 هزار میلیارد ریال (معادل 24.7 میلیارد دلار) برسد که تقریبا 6.8 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل خواهد داد. در چشم انداز آتی ایران که از سوی این سازمان اعلام شده، تا سال 2026 سهم این بخش به 7.3 درصد از تولیدات ناخالص داخلی افزایش خواهد یافت.
سهم گردشگری از اشتغال دو کشور
علاوه بر آنچه در مورد بخش گردشگری و مشارکت آن در رشد اقتصادی گفته شد، این بخش در اشتغال نیز موثر بوده است؛ امری که شاید یکی از مهم ترین مشکلات اقتصاد ایران در حال حاضر باشد. در سال 2015، این بخش در ترکیه به طور مستقیم 600 هزار شغل را به خود اختصاص داده که معادل 2.3 درصد کل اشتغال این کشور بوده است. گمان می رود تا سال 2026 بخش سفر و گردشگری در ترکیه مستقیما 851 هزار فرصت شغلی را در خود داشته باشد که نسبت به 10 سال اخیر 3.6 درصد رشد را ثبت خواهد کرد. در سال 2015، این مقادیر برای ایران 476 هزار فرصت شغلی بوده و مطابق پیش بینی های شورای جهانی سفر و گردشگری در سال 2016 با 4.2 درصد افزایش به 496 هزار شغل رسیده و 1.9 درصد از کل اشتغال کشور را به خود اختصاص می دهد. پیش بینی می شود تا سال 2026 سفر و گردشگری مستقیما 687 هزار فرصت شغلی را به خود اختصاص دهد که نسبت به 10 سال پیش از آن، سالانه 3.3 درصد رشد خواهد داشت.
درآمدزایی ارزی
منابع ارزی و مخارج گردشگران خارجی در این حوزه نیز می تواند تا حدودی جبران کننده مشکلات ایجاد شده در بودجه کشورهای مبتنی بر صادرات کالا باشد. با این همه طبق آمارهای موجود، بخش اعظم مخارج گردشگری ایران را مخارج گردشگران داخلی تشکیل داده و تنها 7 درصد مخارج این صنعت را گردشگران خارجی پرداخت کرده اند؛ در صورتی که در مورد ترکیه بیش از نیمی از عواید این صنعت از طریق مخارج گردشگران خارجی تامین شده است. این در شرایطی است که ایران از نظر جاذبه های گردشگری و میراث فرهنگی، تاریخی جایگاه ویژه ای در جهان دارد تا آنجا که در گزارش «مجمع جهانی اقتصاد» از نظر تعداد مکان های تاریخی-فرهنگی جهانی جزو 10 کشور نخست جهان بوده است.
گزارش مجمع جهانی اقتصاد همچنین حاکی از آن است که ایران از نظر زیرساخت های گردشگری از جمله تعداد اتاق های هتل موجود، خودپردازهای پذیرنده کارت ویزا، خدمات اجاره خودرو و خدمات دیگری از این قبیل ضعیف است. ضعف در هتلداری و تعداد اندک هتل های موجود نیز همان نکته ای است که سرمایه گذاران ترکیه ای در تفاهم نامه اخیر به آن توجه کرده اند و ایجاد آنها می تواند بر بهبود زیرساخت ها و جذب گردشگران خارجی موثر باشد.
ترکیه؛ تجربه ای معتبر؟
به باور کارشناسان، در تجارت بین الملل کشورهای در حال توسعه عمدتا صادرات کالایی و به خصوص نفتی دارند. این امر آنان را در شرایط رکود جهانی با مشکلات کسری بودجه و مساله چگونگی تامین مخارج دولت روبه رو می کند. یکی از راه های برون رفت از وضعیت وابستگی به کالاها یا حداقل تخفیف اثر آنها در شرایط بحران و رکود، گسترش صنعت گردشگری است. این صنعت می تواند با مشارکت مستقیم و غیرمستقیم و القایی در سایر صنایع مانند هتلداری، رستوران ها و مواردی از این دست، در رشد اقتصادی کشور و ایجاد اشتغال نقش موثری ایفا کند.
یک مقایسه ساده بین این آمارهای ایران و ترکیه نشان دهنده این است که این کشور همسایه موفقیت بسیاری در صنعت گردشگری داشته و حدودا سه برابر ایران از حوزه گردشگری خود درآمد کسب کرده است. چنین تجربه موفقی در همسایگی ایران و با توجه به مشکلاتی که در سال های جاری به خصوص دو سال اخیر برای کشورهای صادرکننده کالا و نفت پیش آمده و اقتصاد آنها را به شدت آزار داده، موجب شده است نگاه دیگر کشورهای در حال توسعه که مزیت های گردشگری قابل توجهی دارند نیز به این حوزه جلب شود. استفاده از تجارب طرف ترکیه ای می تواند در ارتقای سطح کیفی و نحوه جذب گردشگران به کشور موثر باشد؛ امری که در تفاهم نامه صورت گرفته اخیر میان ایران و ترکیه به آن پرداخته شده است.
با این حال به نظر می رسد برای بهبود وضعیت گردشگری ایران و رشد این صنعت، به عواملی بیش از آموزش و تبلیغات نیاز باشد. سال گذشته «مجمع جهانی اقتصاد» ایران را از نظر رقابت پذیری قیمت، ارزان ترین کشور اعلام کرد اما در شاخص کلی اعلام شده، رتبه ایران 97 بوده است. این در شرایطی است که رتبه کلی ترکیه در این گزارش 44 و رتبه کشور دیگر خاورمیانه یعنی مصر، 83 بوده است.
با توجه به جاذبه های فراوان گردشگری ایران، به نظر می رسد آنچه به مثابه نقطه ضعف کشور عمل کرده و درآمدهای این بخش را متاثر می کند، در سایه عواملی همچون کیفیت زیرساخت هایی از جمله حمل ونقل، خدمات گردشگری و مواردی از این قبیل قرار دارد. خدمات گردشگری در این میان یکی از مهم ترین مواردی است که باید بر آن تاکید کرد و نگاهی به تجربه کشورهای همسایه می تواند در این مسیر راهگشا باشد.
« دنیای سفر » این نوشته را از « دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
