پایش جمعیت لاک پشت های سبز خلیج فارس بر اساس تغییرات اقلیمی

در خلیج فارس هم اینک با پدیده گرمایش زمین مواجه هستیم و در حقیقت منطقه ای داریم که نمونه یکصد سال آینده مناطقی نظیر فلوریدا و مالزی است.

پایش جمعیت لاک پشت های سبز دریایی (Chelonia mydas) خلیج فارس بر اساس اقیلم و جغرافیای خاص، یکی از طرح های تحقیقاتی در حال اجرا در جزیره قشم است که از آن به عنوان دریچه ای برای شناخت تاثیر تغییرهای اقلیمی بر جمعیت جهانی این گونه یاد می شود.

به گزارش ایرنا، لاک پشت سبز دریایی که به نام های لاک پشت سیاه و لاک پشت سبز اقیانوس آرام نیز شناخته می شود، نوعی لاک پشت از خانواده Chelonidae با مشخصه وجود لایه ای از چربی سبز رنگ در زیر لاک این حیوان است.

از نظر طبقه بندی IUCN (اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت) این گونه از لاک پشت ها در لیست قرمز گونه های در حال انقراض قرار دارند و در بسیاری از کشورها شکار این لاک پشت و استفاده از تخم های آن ممنوع و یا محدود شده است.

با این حال این گونه از لاک پشت ها به دلایل مختلف از قبیل آلودگی های محیط زیست، بیماری های مختلف، پیشرفت ساخت و سازها در مناطق ساحلی، عوامل صید و صیادی و به دام افتادن در تور ماهی و میگو در خطر انقراض هستند.

این گونه از لاک پشت‌ها نیز همچون لاک پشت های پوزه عقابی همواره بر اساس غریزه برای تخم گذاری به همان نقطه ای که از تخم خارج شده اند باز می گردند و هر لاکپشت سبز حداکثر 120 تخم می گذارد اما فقط دو درصد از بچه لاک پشت ها به بلوغ می رسند و شانس زندگی پیدا می کنند.

در سواحل جنوبی ایران - به ویژه چابهار و قشم - بیش از 50 زیستگاه اصلی برای لاک پشت های دریایی شناسایی شده که محل چرا، جفت گیری و تخم ریزی آن هاست و بر اساس نتایج به دست آمده لاکپشت سبز و لاک پشت پوزه عقابی بیشترین تعداد لانه سازی یا به بیان دیگر بیشترین مناطق لانه سازی و تخم گذاری در ایران را به خود اختصاص داده اند.

در هفته اخیر دکتر نیکولاس جی. پیلچر (Nikolas J. pilcher) عضو ارشد گروه تخصصی لاکپشت های دریایی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، متخصص زیست شناسی و حفاظت لاکپشت های دریایی خلیج فارس و شمال غرب اقیانوس هند و بنیانگذار و مدیر اجرایی بنیاد تحقیقات دریایی مالزی، با همکاری اداره حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم طرح تحقیقاتی با هدف بررسی تاثیر تغییرات اقلیمی بر روی جمعیت لاکپشت های سبز خلیج فارس آغاز کرده است.

به نظر کارشناسان، نتایج این تحقیقات که به صورت گسترده بر روی جمعیت قابل قبول این گونه از حیوانات دریایی در خلیج فارس انجام می شود، می تواند مسیر تحقیقات علمی بر روی این جانوران را تغییر دهد؛ چراکه این تحقیقات برخلاف تحقیقات آزمایشگاهی، در محیط واقعی و بر روی طیف گسترده ای از جمعیت لاک پشت ها صورت می گیرد و شاکله اصلی آن بر مبنای اقلیم و جغرافیای این گونه از لاکپشت ها استوار است.

هدف از اجرای طرح تحقیقاتی پایش لاک پشت های سبز خلیج فارس چیست؟

از آنجایی که جنسیت لاک پشت های سبز به دمای محل تخم گذاری و تولد این جانور دریایی بستگی دارد و در دمای بالا احتمال تولد لاکپشت های ماده نسبت به جنس نر افزایش می یابد، موضوع تاثیر تغییرهای اقلیمی در جمعیت این جانوران به موضوعی داغ در بین پژوهشگران زیست دریایی جهان تبدیل شده است. با در نظر گرفتن این نکته کلیدی که میانگین دمای خلیج فارس در فصل تخم گذاری این جانور حدود 32 درجه سانتی گراد و در دیگر زیست گاه ها همچون استرالیا، فلوریدا، مالزی و ژاپن نزدیک به 29.5 درجه سانتی گراد است، می توان شرایط جمعیتی لاکپشت های خلیج فارس را الگوی جمعیتی یکصد سال آتی این موجودات در شرایط گرمایش زمین ارزیابی کرد. با توجه به داده های آزمایشگاهی دانشمندان جهان، پیش تر تصور می شد که جمعیت غالب لاک پشت های خلیج فارس ماده باشند و صحت این پیش بینی می توانست زنگ خطری برای جمعیت لاک پشت های این منطقه در آینده و به تبع آن جهان تلقی شود؛ اما نتیجه جالبی که در هفته نخست پایش لاک پشت های خلیج فارس به دست آمد، این فرضیه را زیر سوال برد و در عمل حدود 60 درصد از جمعیت شناسایی شده این لاک پشت ها ماده هستند که آمار قابل قبولی است.

 به نظر شما علت به وجود آمدن توازن جمعیتی در لاک پشت های خلیج فارس با وجود گرمای بالای این منطقه چیست؟

 پاسخ جامع به این سوال کلیدی را می توان در تکامل لاک پشت های سبز خلیج فارس در طول هزاران سال تفسیر کرد؛ چراکه به نظر می رسد این موجودات با وجود گرمای غالب در این نقطه از جهان که باید نتیجه افزایش نسبت جمعیتی جنس ماده نسبت به جنس نر را به همراه داشته باشد، به ترکیب قابل قبول جمعیتی دست یافته اند و پیش بینی دانشمندان این حوزه را دگرگون است. به نظر می رسد لاک پشت های سبز خلیج فارس نسبت به گرمای این منطقه عادت کرده و راهی برای توازن جمعیتی یافته اند. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران جهان بر اساس مدل ها و طرح های علمی آزمایشگاهی، پیش بینی می کردند که گرمایش زمین یکی از 10 عامل اصلی انقراض این جانواران باشد؛ اما نتایج تحقیقات ما این پیش بینی را زیر سوال برده است و به اعتقاد من باید عوامل دیگری که نسل این جانور دریایی را با خطر انقراض مواجه کرده است را شناسایی کرد. من اعتقاد دارم که در خلیج فارس هم اینک با پدیده گرمایش زمین مواجه هستیم و در حقیقت منطقه ای داریم که نمونه یکصد سال آینده مناطقی نظیر فلوریدا و مالزی است.

به نظر شما پدیده گرمایش زمین چه میزان بر خطر انقراض لاک پشت های سبز خلیج فارس می افزاید؟

 به اعتقاد من پدیده گرمایش زمین در این منطقه از جهان آنقدرها که پیش بینی شده است، نگران کننده نیست؛ چراکه مطالعه بر روی لاک پشت های سبز خلیج فارس این را ثابت می کند و نیاز به مطالعه جمعیت هزاران تایی از این گونه نیست و ما می توانیم نتایج را از مطالعه بر روی چندصد لاکپشت استخراج کنیم. زمانی که برای انجام مطالعه به این منطقه دعوت شدم به من اعلام کردند که در مدت کوتاهی می توانیم یکصد لاکپشت را بررسی کنیم که خوشبختانه توانستم با کمک یک گروه از کارشناسان حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم در مدت حدود 10 روز 93 لاکپشت را بررسی کنیم که آمار قابل قبول و مناسبی است. باید یادآوری کنم که در مدت سه سال تحقیق در قطر فقط توانستم بر روی 6 لاکپشت سبز این تحقیقات را انجام دهم و آمار لاکپشت های جزیره قشم در مقایسه با قطر و کشورهای جنوب شرق آسیا و آمریکای مرکزی و جنوبی بسیار بالاست. در حقیقت جمعیت قابل قبولی از گونه لاکپشت های سبز در جزیره قشم زندگی می کنند و ما توانستیم در مدت کوتاهی به جمعیت مورد نظر خود دست پیدا کنیم و با توجه به نمونه برداری ها و آزمایش هایی که بر روی این گونه ها داشتیم، نسبت جمعیتی لاک پشت های سبز این منطقه نیز مشخص شده است.

در آزمایش های تحقیقاتی خود از چه روش هایی بهره می برید؟

 در ابتدای امر لازم به یادآوری است که از مشخصات ظاهری این گونه از لاک پشت ها نه فقط نمی توان به سن این جانور پی برد، بلکه جنسیت آن نیز قابل تشخیص نیست. در این گونه فقط در شرایطی که یک لاک پشت نر به سن بلوغ برسد، می توان از بزرگ شدن دم این جانور که در مواردی به 40 تا 50 سانتی متر می رسد ( دم جانور ماده حدود 10 سانتی متر است) جنسیت آنها را تشخیص داد. ما برای تحقیقات خود در خلیج فارس و دریافت اطلاعات مستند در خصوص جنسیت این جانوران، از روش جالب لاپاراسکوپی استفاده می کنیم و روش دیگری برای این منظور وجود ندارد. با استفاده از این روش می توان بخش های داخلی لاک پشت را بررسی کرد و اندام های تناسلی حیوان نر یا ماده را تشخیص داد. این روش با وجود سادگی، کمتر مورد استفاده دانشمندان قرار می گیرد و بر اساس اطلاعات من حدود 10 محقق از این روش برای تعیین جنسیت لاک پشت های سبز بهره می برند. این در حالی است که با روش لاپاراسکوپی علاوه بر تعیین جنسیت، در زمان کوتاهی می توانیم به اطلاعات ارزشمند دیگری نیز دست پیدا کنیم. در حقیقت در این روش ساده و کاربردی، همچون عمل جراحی و لاپاراسکوپی بدن انسان، یک شکاف کوچک در قسمت نرم زیرین بدن لاکپشت ایجاد و از این طریق یک لوله حاوی دوربین به داخل بدن آن ارسال می کنیم که با بررسی اندام های تناسلی این جانور دریایی، جنسیت آن نیز مشخص شود. تعیین وضعیت باروری لاکپشت های ماده بالغ از دیگر مزیت های استفاده از این روش تحقیق به شمار می رود چراکه در عمل لاپاراسکوپی، اگر حیوان ماده مورد آزمایش دارای فولیکول های بزرگ زرد رنگ باشد، بدین معنی است که این جانور در سال جاری تخم گذاری می کند و در غیر این صورت، ممکن است در سال های آتی به این مرحله برسد. همچنین در صورتی که حیوان آزمایش شده در این بخش کیسه فولیکول های خود دارای زخمی باشد یعنی به تازگی تخم گذاری کرده است و ممکن است به زودی بار دیگر این عمل را تکرار کند.

 در پایش جنسی لاکپشت های این منطقه چه آمارهایی به دست آمده است؟

بر اساس نتایج قابل توجهی که در این مدت داشته ایم، حدود 63 درصد از جمعیت لاک پشت های سبز جزیره قشم ماده هستند که این آمار نرمال و قابل قبول است. در حقیقت نگرانی در خصوص آینده جمعیت لاک پشت های این منطقه زمانی به وجود می آید که 90 درصد از لاک پشت ها ماده باشند. با در نظر گرفتن این مولفه که جنس نر این جانور برای بقاء نسل فقط عمل آمیزش جنسی را انجام می دهد، اما گونه ماده برای تخم گذاری باید مسافت زیادی بر روی ماسه های ساحل حرکت و در محلی مناسب یک چاله عمیق برای تخم ها حفر کند و روی آنها را بپوشاند، نسبت جمعیتی 60 به 40 آماری مناسب ارزیابی می شود. از طرف دیگر یک لاک پشت نر بالغ می تواند با تعداد زیادی از لاک پشت های ماده جفت گیری کند.

 کار مطالعاتی این طرح چه مدت ادامه می یابد و احتمال تکرار این تحقیقات در سال های آتی به چه میزان است؟

تاکنون فقط 6 روز از آغاز تحقیقات ما بر روی لاک پشت های سبز جزیره قشم گذشته است اما به نتایج شگفت انگیز و قابل توجهی دست یافته ایم؛ هرچند باید توجه داشت که برای دستیابی به اطلاعات جامع و کامل تر، این تحقیقات باید در سال آتی ادامه یابد و در صورت نیاز یک سال دیگر نیز تمدید شود. در تحقیقات اولیه مشخص شده است که لاک پشت های خلیج فارس مشکل تناسب جمعیتی ندارند؛ اما این نتایج می تواند بر اثر عوامل محیطی در یک سال خاص به دست آمده باشد و ادامه تحقیقات در سال های آتی به قطعیت اطلاعات منجر می شود. البته با استناد به تحقیقات در حال انجام در قشم می توان ادعا کرد که گرمایش زمین تاثیر منفی بر جمیعت لاکپشت های خلیج فارس نداشته است و این موضوع می تواند موجب کاهش نگرانی زیست شناسان دریایی شود. برای ادامه تحقیقات نیز باید منابع مالی این طرح تامین شود. در حال حاضر بخشی از این منابع را شخص خودم و بخشی را سازمان منطقه آزاد قشم تامین کرده است و باید دید در ادامه می توان منابع مالی برای ادامه و توسعه تحقیقات جذب کرد یا خیر.

در خصوص جمعیت لاک پشت های سبز جهان چه اطلاعاتی دارید؟ و اهمیت تحقیقات شما برای تداوم نسل این جانور دریایی چیست؟

همانطور که اطلاع دارید لاک پشت های سبز در فهرست IUCN (اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت) قرار دارند و در خطر انقراض هستند. نام این گونه از لاک پشت ها به این دلیل که جمعیت آنها در 90 سال گذشته 60 درصد کاهش یافته است، در این فهرست جای گرفته است. هرچند باید به این نکته مهم توجه داشت که این آمارها فقط بر شاکله اعداد استوار است و بدین معنی نیست که در تمام نقاط جهان با مشکل جمعیتی این جانور مواجه هستیم. به تعبیر دیگر در برخی نقاط جهان همچون خلیج فارس جمعیت لاک پشت های سبز به شکل شگفت انگیزی خوب و در مناطقی همچون جنوب شرق آسیا و آمریکای مرکزی بد ارزیابی می شود. بر اساس تحقیقات اخیر، جمعیت خوبی شامل یک هزار لاک پشت سبز تخم گذار در عربستان سعودی و 2 تا سه هزار لاک پشت تخم گذار در عمان داریم که جمیعیت قابل قبول و سالمی است. اما نگرانی دانشمندان از جمعیت بسیار اندک این جانور در دیگر نقاط جهان است و عامل گرمایش زمین را مهمترین دلیل برای بروز این مشکل ارزیابی می کنند؛ اما بر اساس تحقیقات ما، باید ریشه این مشکلات را در بخش های دیگری جست و جو کرد. نتایج تحقیقات من ثابت می کند که عوامل انسانی همچون شکار و فعالیت های صید و صیادی مهمترین چالش برای بقای نسل این جانور دریایی است و باید به این حوزه توجه بیشتری کرد. اهمیت طرح تحقیقاتی که در جزیره قشم جریان دارد، از آنجایی آشکار می شود که هزینه ها و تلاش های بسیاری برای کشف یک راه حل یا نوآوری برای بقای نسل لاک پشت ها در برابر گرمایش زمین شده، اما همانگونه که گفتم در این منطقه گرمایش زمین تاثیر منفی بر جمعیت این گونه نداشته است.

آیا این طرح تحقیقاتی در خصوص لاک پشت های پوزه عقابی که آنها نیز در معرض انقراض هستند، انجام می شود؟

 در حال حاضر این تحقیقات بر روی لاک پشت های سبز انجام می شود و امکان دارد در خصوص گونه پوزه عقابی نیز این طرح اجرا شود. هرچند تحقیق در زمینه لاک پشت های پوزه عقابی را در برخی مناطق جهان به جز خلیج فارس، انجام داده ام. البته باید به این نکته توجه داشت که کار با گونه پوزه عقابی به مراتب مشکل تر از گونه سبز است؛ چراکه لاک پشت های پوزه عقابی برخلاف لاک پشت های سبز به صورت گروهی در یک منطقه جمع نمی شوند و این موضوع روند تحقیقات را سخت تر و طولانی تر می کند.

به نظر شما به عنوان عضو ارشد گروه تخصصی لاک پشت های دریایی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، مهمترین عامل تهدید کننده لاک پشت های سبز چیست؟

همانطور که به آن اشاره کردم شکار و صید این گونه در برخی کشورها و توسعه فعالیت های صیادی در نقاط مختلف جهان که منجر به مرگ لاک پشت ها در تور صیادان می شود، مهمترین چالش ها برای بقای این جانور دریایی است. نشانه های اثبات این ادعا در خلیج فارس نیز مشاهده می شود و برخی از لاک پشت های سبز در تور صیادان تلف می شوند. به نظر من منطقی نیست که اعتبارات زیادی برای مقابله با گرمایش زمین هزینه می شود، اما دلیل مرگ این جانور عامل دیگری است که از آن به سادگی عبور می کنند. به طور قطع مطالعاتی که هم اینک در جزیره قشم بر روی لاک پشت های سبز خلیج فارس جریان دارد به شناخت بهتر زندگی و عوامل تهدید کننده این گونه کمک شایانی می کند و می تواند تکمیل کننده بسیاری از تحقیقات جهانی باشد.