مجموعه تاریخی بنای کلیسا و قبرستان ارامنه شهر مشهد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
"مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی"به گزارش روابط عمومی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، حسین زارع صفت با اعلام این خبر افزود: بنا به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی و تصویب شورای سیاستگزاری ثبت آثار، مجموعه تاریخی بنای کلیسا و قبرستان ارامنه شهر مشهد، پس از طی مراحل اداری و سازمانی در ردیف آثار ملی ایران قرار گرفت.
وی افزود: این اثر، تنها گورستان مربوط به ارامنه در شهر مشهد است که از لحاظ تاریخی-سیاسی از جایگاه و ارزش خاصی برخوردار بوده و با مشارکت شورای خلیفه گری ارامنه تهران و شمال و پیگیری های انجام شده با شماره 31444 در ردیف آثار ملی قرار گرفت.
زارع صفت گفت: محدوده زمین قبرستان ارامنه مشهد وسعتی معادل 4542 متر مربع را به خود اختصاص داده است و مساحت کلیسای یا مادور (نمازخانه) آن 102 متر مربع است. طبق کتیبه سردر، مادور راهبه کاترین را آرپنیک و ملکوم هارتونیاس به یاد مادر و مادرزن خود که در همین مکان می باشند در سال (1947میلادی) بنا کرده اند. همچنین در سال های گذشته وسعتی معادل 2584 متر مربع از کل ملک قبرستان جهت ایجاد بلوار اصلی تخریب شده و سنگ قبور آن به قسمت دیگری منتقل گردیده است.
وی خاطرنشان کرد: بر اساس تاریخ روی سنگ قبرها، قدیمی ترین آن متعلق به اواخر دوره قاجار و جدیدترین آن اوایل پهلوی دوم می باشد که طبق سند موجود، هیئت ارامنه به نمایندگی باباجان وادریانس فرزند داود ششدانگ یک قطعه باغ میمی مشتمل بربیست و یک جوبه و یک قطعه زمین معروف به گلدان و میوه دان به شماره 19 فرعی واقع در باغات نکاح پلاک سه اصلی جهت گورستان ارامنه خریداری کرده است.
زارع صفت افزود: مدفونین گورستان ارامنه شهر مشهد از کشورهای آمریکا، روسیه، گرجستان، کانادا، فرانسه، لهستان و .... بوده و خطوط نوشته شده بر روی الواح قبور شامل رسم الخط فارسی، آرامی، ارمنی، انگلیسی، لهستانی، فرانسوی، روسی و … است که مهم ترین قبر این گورستان متعلق به مبلغ آمریکایی لوئیس اف.اسلستین است وی در سال 1312 ق / 1895 م در مشهد متوطن گردید و در طول دوران حضور خود در مشهد وقبل از مرگش به سال 1340 ق / 1918 م موفق شد تا دو یا سه نفر را به آئین مسیحیت رهنمون سازد.
این مقام مسئول گفت: در این گورستان افرادی با فرق گوناگون دفن شده اند که می توان به ارتودکس ها، کاتولیک ها، ارامنه گریگور و آشوری ها و …. اشاره کرد. همچنین بخشی از قبور این گورستان متعلق به مهاجران لهستانی و گویای حقیقتی تلخ از برگهای تاریخ جنگ جهانی دوم است، این زنان وکودکان که در سال 1942 میلادی پس از رهایی از اردوگاه های کار اجباری در سیبری به ایران پناه آوردند متاسفانه تعدادی از این افراد به دلیل بیماری ها و ناتوانی و سختی های راه امان شان نداد تا به سرزمین مادری خود بازگردند؛ در این آرامستان 30 لهستانی مهاجر در بخشی ویژه مدفونند.
وی یادآور شد: شکل سنگ های تراشیده بر روی قبور بسیار متنوع بوده و تعدادی از آن ها محل مخصوص عود سوز دارد. صلیب ها نیز در این مکان متنوع است، اما معروف ترین آن ها صلیبی است که مورد استفاده در کلیسای ارتودوکس روسیه بوده و علاوه بر یک خط افقی، یک خط کوتاه تر افقی بالای خط افقی اصلی و یک خط کج هم در زیر خط افقی اصلی دارد.
شایان ذکر است، برای نخستین بار نادرشاه افشار تعدادی از خانوارهای ارامنه و یهودی را به مشهد کوچ داد و آن ها را در محله عیدگاه و بیرون از آن ساکن نمود. و از آنجایی که خراسان با کشورهای آسیای میانه مرز مشترک داشت و پلی ارتباطی بین این کشورها محسوب می شد بنابراین، تجار و صنعتگران مسیحی بسیاری از ایروان، قراباغ، نخجوان، ترکمنستان و روسیه به این منطقه مهاجرت کردند.
قبرستان ارامنه مشهد در تقاطع حرعاملی و بلوار شهید کریمی قرار دارد.
