مادامی که سیاست های کلان حاکمیت با گردشگری مشخص نباشد، به نظر نمی رسد وزارت خانه دار شدن یا نشدن گردشگری بتواند در تحقق اهداف ملی و منافع عمومی ناشی از آن نقش مهمی بازی کند.
در سال 1353 وزارت اطلاعات و جهانگردی با انحلال سازمان جلب سیاحان تشکیل شد. بعدها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از دل آن بیرون آمد. دو سازمان ایرانگردی و جهانگردی و سازمان میراث فرهنگی که از سازمان های وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودند در سال 1382 زیر نظر رییس جمهور، سازمانی مستقل به نام میراث فرهنگی و گردشگری را تشکیل دادند. در سال 1385 نیز سازمان صنایع دستی از وزارت صنعت و معدن جدا شد و در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ادغام شد. تمامی این مراحل طی شد تا امروز به سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی رسیدیم. ولی این سوال مطرح می شود که آیا این اقدامات مفید بوده است؟ آیا گردشگری نمی بایست وزارتخانه ی خود را می داشت؟ آیا قرار گرفتن این سازمان زیر نظر یکی از معاونت های ریاست جمهوری، منجر به افزایش قدرت عملکردی آن شده است؟ این موضوع که آیا گردشگری باید وزارتخانه ای مستقل داشته باشد یا نه، به موضوعی چالش برانگیز در سال های اخیر تبدیل شده است.
منظور از وزارت خانه چیست و چه می کند؟
بهتر است با مفهوم وزارتخانه بیشتر آشنا شویم. وزرات خانه مجموعه ای از سازمان ها و ادارات دولتی است که به منظور گرداندن و مدیریت سلسله ای از امور و خدمات تشکیل می شود. تعیین حدود و اختیارات وزارت خانه ها با مجلس شورای اسلامی است و وزیر نیز با اخذ رای اعتماد از مجلس مسئولیت امور را در اختیار می گیرد.
سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی زیر نظر رئیس جمهور اداره می شود و رئیس این سازمان، معاون اول رییس جمهور است و طبق قوانین کشور، مجلس شورای اسلامی نمی تواند بر عملکرد معاونت های ریاست جمهوری نظارت داشته باشد و عملا دست مجلس شورای اسلامی در تذکر، سوال یا استیضاح رییس این سازمان کوتاه است. اما در خصوص وزراتخانه همانطور که گفتیم مسئله متفاوت است.
در حال حاضر کشورهای بسیاری دارای وزارتخانه های گردشگری هستند مانند غنا، لبنان، هندوستان و غیره. برخی دیگر از کشورها نیز بخش هایی را با گردشگری ادغام کرده اند و وزارت خانه ای شکل داده اند. همانند وزرات گرشگری و فرهنگ مالزی، وزرات گردشگری و ارتباطات خارجی موریس، وزرات تجارت خارجی و گردشگری پرو و وزارت فرهنگ، ورزش و گردشگری ویتنام. البته داشتن وزارتخانه ی گردشگری به معنای موفقیت یا حتی عدم موفقیت در امور گردشگری کشور ها نیست. زیرا فقدان وزارتخانه ای مستقل هیچگونه ضعفی را در حوزه ی تدوین و اجرای سیاست ها به دنبال نخواهد داشت.
تدوین سیاست ها و برنامه های ملی به منظور هماهنگی فعالیت ها، ارائه ی مشوق ها، توسعه نیرو انسانی، ارتقا و ترویج، تسهیل سرمایه گذاری و مساعدهای خارجی، برنامه ریزی، توسعه زیرساخت ها، تنظیم، نظارت و هماهنگی فعالان گردشگری، ارزیابی سازمان های مرتبط و تبلیغات و بازاریابی از جمعه عملکرد ها و وظایف وزارتخانه های گردشگری است. در واقع وزراتخانه مکملی برای تلاش های دولت در زمینه ی گردشگری خواهد بود. البته اگر دولت ها مخالف مداخله ی عمومی در گردشگری باشند، قطعا با ایجاد وزراتخانه ی گردشگری مخالفت خواهند نمود.
مزایای وزارت خانه گردشگری در چیست؟
یکی از معضلات سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی این است که ریاست آن با معاون اول رییس جمهور بوده و با حضور هر رئیس جمهور جدید، رئیس این سازمان تغییر می کند و همین امر منجر شده است تا فعالیت های این سازمان دولتی تا حدی ماهیت سیاسی پیدا کند. از طرف دیگر، معاون اول ریاست جمهوری، وظایف خطیری بر عهده دارد و شاید مسئولیت ریاست این سازمان بهتر است به فردی سپرده شود که تنها یک وظیفه دارد و بدین گونه می تواند تمرکز بیشتری در اداره ی امور داشته باشد.
به بیان دیگر وزارتخانه ای با فعالیت واحد منجر به تمرکز بیشتر استعداد های مدیریتی و تلاش های اجرایی خواهد شد. علاوه بر این، وزارتخانه گردشگری این امکان را فراهم خواهد کرد تا کارمندان و کارشناسان متخصص فضای فعالیت بیشتری پیدا کنند. مقامات نیز حس تعلق بیشتری کرده، در مورد فعالیت های اداری و دستاوردها آگاه تر خواهند بود و مشکلات را به طور مستقیم و با سرعت بیشتری شناسایی می کنند. از طرف دیگر عدم هماهنگی بین سازمان های خصوصی و دولتی نیز به شیوه ای کارا تر برطرف می شود.
با تفکیک سه وزارت خانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در درجه ی اول حوزه ی نظارتی و عملکردی وزیر هر بخش کوچک تر شده و بهره وری امور افزایش می یابد. در درجه ی دوم به دلیل آنکه گردشگری شامل طیف گسترده ای از فعالیت ها می شود، تجمیع همه ی آنها در یک وزارت خانه غیر ممکن به نظر می رسد. زیرا در وزارتخانه های چند منظوره، جایگاه گردشگری در رقابت با دیگر بخش ها تضعیف خواهد شد. از سوی دیگر با ایجاد وزرتخانه گردشگری اهداف ملی گردشگری و منافع عمومی در برابر منافع دیگر وزارتخانه ها و سازمان ها حفظ خواهد شد.
وزارتخانه گردشگری می تواند با سهولت بیشتری منابع مدیریتی و مالی جذب کند و همچنین به وضوح دیده خواهد شد که این اعتبارات، بر خلاف وزارتخانه های چند منظوره و یا سازمان های عریض و طویل، در کجا و بر روی چه موضوعاتی خرج خواهند شد. البته باید خاطر نشان کرد که با ایجاد هر وزرات خانه ی جدیدی، بدنه ی دولت نیز عریض تر می شود و باید ردیف بودجه ای مجزا به آن اختصاص داد و این افزایش حجم بدنه دولت مغایر با لایحه برنامه ششم توسعه است.
با توجه به محدودیت های بودجه ای دولت، چگونه می توان ایجاد وزارتخانه ای جدید، به نام گردشگری را با بودجه ای مجزا انتظار داشت؟
در صورت ایجاد وزارتخانه گردشگری، ارزیابی فعالیت ها می تواند توسط مجلس شورای اسلامی صورت بگیرد و دیگر افراد نمی توانند از مسئولیت های خود شانه خالی کنند. البته تحقق این امور بستگی به این دارد که نمایندگان مجلس تا چه میزان این وزارتخانه را بپذیرند و یا از صنعت گردشگری آگاهی داشته باشند.
نکته ی دیگر این است که گردشگری در کشور ما نمی تواند و یا نتوانسته است قدرت مالی و سیاسی لازم را برای متقاعد کردن دولت و نمایندگان مردم در ایجاد وزارتخانه گردشگری شکل دهد. گرچه در کشور هر بار که سخن از درآمدزایی، عدم وابستگی به اقتصاد تک محصولی و کارآفرینی به میان امده است، پای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در کنار صنعت توریسم نیز به وسط کشیده شده است اما به نظر نمی رسد توافق جمعی و مشخصی برای ایجاد وزارت خانه ای با نام گردشگری در کشور وجود داشته باشد. شاید تجربه های ناموفق در ادغام و تاسیس وزارت خانه های جدید بر این بی تمایلی دامن زده باشد. اما به نظر می رسد برای خارج کردن صنعت گردشگری از حاشیه و وارد ساختن ان در بطن فعالیت های کشوری و حکومتی در کنار واکنشی موثر به عملکرد نامطلوب سازمان در بحث گردشگری، بهترین راه حل ایجاد وزارت خانه ای مجزا باشد.
البته نباید فراموش کرد که بسیاری از کشورهای سرشناس در حوزه گردشگری نه وزارت خانه گردشگری و نه نهاد و سازمانی عریض و طویلی در رابطه با گردشگری دارند. آنچه منجر به موفقیت آنها در این عرصه شده است، نه وجود وزارت خانه بلکه اهمیت قائل شدن برای صنعت گردشگری، هموار ساختن و تسهیل مسیر حرکت کسب و کارهای گردشگری و برطرف کردن مشکلات پیش روی آن با همکاری دیگر سازمان ها و نهادهای مرتبط بوده است. متاسفانه به نظر نمی رسد تکلیف ما با آینده گردشگری کشور مشخص باشد و یا از برنامه ای مشخص در این زمینه برخوردار باشیم که در قالب محدودیت های زمانی مشخص متعهدانه ان را به اجرا درآوریم.
آری گردشگردی باید وزارتخانه داسته باشدکاملا موافق هستم