مطالعات درباره تاثیر تغییر اقلیم بر تنوع زیستی، اقتصاد، اکوتوریسم، جنگل، مرتع و سواحل کم و یا اصلا انجام نشده است.
«بررسی راه کارهای سازگاری با اثرات تغییر اقلیم در بخش های مختلف کشور» عنوان اولین نشست سال 95 از مجموعه نشست های مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری بود که در آن «علیرضا مساح بوانی» دانشیار دانشگاه تهران و «هماهنگ کننده گروه های کاری آسیب پذیری و انطباق با اثرات تغییر اقلیم طرح ملی تغییر آب و هوا» به فعالیت های صورت گرفته در این حوزه پرداخت.
به گزارش «دنیای سفر»مساح درباره بررسی آسیب پذیری بخش های مختلف کشور از تغییر اقلیم در سالهای آتی در این نشست گفت: روند افزایشی دما و یا کاهشی بارش که در بعضی از نقاط کشور آشکار شده است دلایل مختلفی می تواند داشته باشد که از جمله آنها می توان به اتفاق افتادن الگوهای دور پیوند(ال نینو)، افزایش فعالیتهای خورشیدی، افزایش فعالیتهای آتشفشانی، تغییرات در گردش زمین به دور خورشید و افزایش گازهای گلخانه ای اشاره کرد.
وی افزود: با این حال IPCC اعلام کرده است تغییر اقلیم تنها هرگونه تغییر در متغیرهای اقلیمی (مانند دما و بارش) را که صرفا تحت افزایش گازهای گلخانه ای ایجاد شده باشد، دربرمی گیرد.
هماهنگ کننده گروه های کاری آسیب پذیری و انطباق با اثرات تغییر اقلیم طرح ملی تغییر آب و هوا درباره تاثیر تغییر اقلیم در ایران اظهار کرد: نمی توان به صراحت اذعان کرد تغییر اقلیم در گذشته در کشور ما اتفاق افتاده است. و یا درصد دقیق نقش تغییر اقلیم (افزایش گازهای گلخانه ای) در تغییرات دما و بارش یک منطقه (مثلا دریاچه ارومیه)را در کشور برآورد کرد اما اتفاق نیفتادن تغییر اقلیم در گذشته در یک منطقه دلیل محکمی برای عدم اتفاق افتادن آن در آینده نیست؛ به عبارت دیگر کشور ما بیشتر در آینده نزدیک تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار خواهد گرفت.
این استاد دانشگاه تهران در خصوص تفاوت پیش بینی هواشناسی و سناریوهای تغییر اقلیم برای آینده گفت: پیش بینی هواشناسی به دو بخش تقسیم می شود؛ در یک گروه پیش بینی تا 14 روز آینده قرار می گیرد که دارای مشخصاتی نظیر قطعیت بالا، کاربرد برای برنامه ریزی های کوتاه مدت حمل و نقل، کشاورزی و سیلاب و بالا بودن دانش بشر در این زمینه است. در مقابل پیش بینی ماهانه (حداکثر 12 ماه آینده) پایین بودن قطعیت، مفید بودن برای برنامه ریزی های تخصیص آب و پایین بودن دانش بشر در این زمینه برخوردار است.
وی ادامه داد: در مقابل سناریوی تغییر اقلیم شرایط احتمالی برای از 10 تا 30 آینده را دربرمی گیرد که در آن وضعیت آینده به صورت سناریو ارائه می شود؛ مثلا اگر جهان به سمت صنعتی شدن برود متغیرهای اقلیمی اینگونه خواهد شد. به این ترتیب پیش بینی برای برنامه ریزی های بلند مدت و یا بررسی حساسیت سیستم به سناریوهای مختلف مناسب است.
راه اندازی رشته تغییر اقلیم در ایران ضروری است
مساح درباره تعداد پژوهش های صورت در زمینه اثرات تغییر اقلیم بر بخشهای مختلف کشور و ارائه راه کارهای سازگاری تصریح کرد: متاسفانه حجم پژوهش ها در این حوزه بسیار کم بوده و اکثر مطالعات در بخش منابع آب و تعدادی هم در بخش کشاورزی صورت گرفته است، این در حالی است که مطالعات در دیگر بخش ها مانند بهداشت، تنوع زیستی، اقتصاد، اکوتوریسم، جنگل و مرتع و سواحل کم است و یا اصلا انجام نشده است.
وی دلایل این امر را عدم وجود رشته تغییر اقلیم در دانشگاه های کشور، کمبود دانش پیشرفته در این زمینه و نوپا بودن این مباحث در کشور دانست و تاکید کرد: همچنین اکثر مطالعات انجام شده در سطح یک حوزه آبریز و یا یک استان بوده و پوشش کشوری ندارد و تنها کار انجام شده در سطح پوشش کشوری توسط دفتر طرح ملی تغییر آب و هوا انجام شده است.
خشکسالی و سیلاب های شدید در آینده
اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب کشور و راه کارهای سازگاری با آن از دیگر مباحثی بود که هماهنگ کننده گروه های کاری آسیب پذیری و انطباق با اثرات تغییر اقلیم طرح ملی تغییر آب و هوا در این نشست به آن پرداخت و گفت: با افزايش 2 درجه دماي كشور، حدود 27 ميليارد مترمكعب بر حجم تبخير كشور افزوده مي‌شود. كاهش ميزان تغذيه آب زيرزميني تا حدود 20%، افزایش امكان بروز خشكسالي‌هاي شديد و سيلاب‌هاي شديد و ادامه روند بارش هاي كمتر از 5 ميليمتر و 10 ميليمتر از دیگر نتایج این افزایش دما است.
وی افزود: تغييرات رواناب تمامي حوضه ها تا سال 2030 كاهشي خواهند بود و بيشترين درصد کاهش رواناب به ترتيب مربوط به حوضه هاي بندرعباس سديج، کرخه و کارون به ميزان 65.5-، 60.5- و 55- درصد هستند. همچنین ما در آینده در تامين آب شرب در اكثر كلان شهرهاي كشور با مشکل مواجه شده و بيشترين زيان به ترتيب متوجه استان هاي خوزستان، فارس و هرمزگان خواهد بود.
مساح در خصوص راهکارهای سازگاری در منابع آب تصریح کرد: مدیریت یکپارچه برنامه هاي توسعه منابع آب با حفاظت از اكوسيستم هايي كه در چرخه آب نقش كليدي دارند، ارتقاء داده هاي پايه واطلاعات لازم براي مديريت پايدار آب، تقسیم مديريت تقاضا به صورت كارآمد و عادلانه بين كاربري هاي رقيب، اعمال مديريت آب در چارچوب حوضه هاي آبريز به عنوان واحد مديريتي، تقویت ساز وكار و نهاد هماهنگي بين بخشي در زمينه مديريت، اتخاذ تدابير لازم جهت واكنش سريع نسبت به آسيب هاي طبيعي و انسان ساخت، تفويض اختيارات به جوامع محلي در زمينه مديريت آبي و ارتقاء توان آنها در استفاده از اين منابع و تقويت سازوكار همكاري موثر بين المللي در زمينه تبادل اطلاعات و تجربيات مربوط به چگونگي بهره برداري پايدار از آب و اكوسيستمها از جمله این راهکارها هستند.
تدوين و تصويب قانون جامع آب متناسب با ماهيت فرابخشي آب، توسعه نيروگاه هاي برقابي شامل نيروگاه هاي برقابي سدهاي مخزني، نيروگاه هاي برقابي رودخانه اي، نيروگاه هاي برقابي امواج و جزر و مد دريا، ساخت سدهاي زيرزميني و استفاده از انرژي برقابي، شيرين سازي آبهاي شور و لب شور جهت مصارف شرب و صنعت، تصفيه و بازچرخاني پساب ها در چرخه مصرف آب، روشهاي مهندسي اصلاح آب و هوا شامل باروري ابرها، حفظ رطوبت خاك، جمع آوري آب باران، كاهش تبخير به روشهاي مهندسي و مشاركت وسيع مردمي در مراحل تصميم سازي مديريت، ساخت و اجرا، بهره برداري ، نگهداري و حفاظت در طرح هاي توسعه منابع آب از دیگر راهکارهایی بودند که این استاد دانشگاه تهران در سخنان خود درباره راه کارهای سازگاری در منابع آب به آنها اشاره کرد.
افزایش زمین های شور و کاهش عملکرد زمین های دیم
مساح اثرات تغییر اقلیم بر کشاورزی، دامداری و شیلات کشور در سالهای آتی را به عنوان دیگر موضوع سخنرانی خود قرار داد و تاکید کرد: در حال حاضر حدود 27 درصد خاکهای کشور برای کشاورزی شور بوده و دارای کیفیت نامناسب هستند؛ کاهش بارش و افزایش دما و به واسطه آن افزایش تبخیر رطوبت خاک باعث افزایش میزان زمینهای شور در سطح کشور خواهد شد.
وی افزود: حدود 50 درصد مساحت اراضی کشاورزی کشور به دیم تعلق دارد، گرچه اراضی دیم تنها 10 درصد کل محصولات کشور را به خود اختصاص میدهد، ولی کاهش بارش و افزایش دما باعث میشود تا عملکرد زمین های دیم بشدت کاهش یابد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: کاهش کیفیت و کمیت مراتع به دلیل افزایش دما و کاهش بارش در اکثر نقاط کشور باعث کاهش درآمد عشایر که به شدت به چرای دام وابسته اند شده و از طرف دیگر فشار مضاعفی را برای چرای دام در مناطق ممنوعه وارد خواهد ساخت که نهایتا به ضعیف شدن پوشش گیاهی این مناطق و افزایش فرسایش خاک میشود.
افزایش علفهای هرز، آفات و بیماری های گیاهان زراعی در اکثر نقاط کشور با افزایش دما در کشور در سال های آتی به خصوص در فصول سرد سال از دیگر اثرات افزایش دما از نگاه مساح بود که با بیان آن اظهار کرد: افزایش آفات و بیماری ها منجر به افزایش هزینه های تولید محصولات به منظور مبارزه با آن ها خواهد شد؛ همچنین افزایش استفاده از آفت کش ها باعث ایجاد آلودگی محیط زیست می شود.
وی اضافه کرد: به دلیل آن که اکثر ماهیان اقتصادی دریای خزر مهاجر بوده و برای تخم ریزی به رودهای واریزی به دریای خزر بر می گردند، بنابر این افزایش دما، کاهش رواناب ورودی رودخانه های واریزی به دریای خزر و آلودگی این رودخانه ها در سال های آتی باعث کاهش تعداد این ماهیان خواهد شد. همچنین بررسی ها نشان می دهد، با افزایش دما صنعت تولید ماهیان سردآبی (ماهی قزل آلا) به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. از طرف دیگر کاهش بارش و به تبع آن کاهش رواناب رودخانه ها باعث کاهش میزان آب مورد نیاز برای پرورش ماهیان گرم آبی می شود.
زندگی ساحل نشینان متاثر از تغییر اقلیم
هماهنگ کننده گروه های کاری آسیب پذیری و انطباق با اثرات تغییر اقلیم طرح ملی تغییر آب و هوا درباره اثرات تغییر اقلیم بر تنوع زیستی کشور گفت: با کاهش بارش در مراتع کشور، پوشش گیاهی این مراتع فقیر شده و به واسطه آن زاد و ولد زنجیره حیوانات وحشی تغذیه کننده از مراتع نیز کاهش خواهد یافت.
وی افزود: کاهش بارش در جنگل های شمال باعث تاثیر پذیری بر گونه هایی نظیر توسکا و توسکای ییلاقی خواهد شد ضمن اینکه جنگل های ماندابی جنوب کشور که به شرایط تغییر شوری آب و افزایش آلاینده ها حساس هستند، با افزایش دما و افزایش شوری آب خلیج فارس و دریای عمان در سال های آتی، مورد تهدید قرار می گیرند؛ این جنگل ها ضمن حفاظت از نواحی ساحلی جنوب کشور از فرسایش، منبعی برای کسب درآمد ساکنین از میگو و ماهی و سوخت های چوبی هستند.
این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: با افزایش بارش های سنگین و سیل آسا در سال های آتی و از طرف دیگر کاهش پوشش گیاهی مراتع به دلیل کاهش بارش، فرسایش خاک در مراتع کشور افزایش یافته و فقر پوشش گیاهی را افزایش خواهد داد که نهایتا منجر به کاهش تعداد حیوانات وحشی در کشور میشود.
مساح درباره تاثیر این پدیده بر زندگی حیات وحش تصریح کرد: افزایش دما ضمن کاهش زاد و ولد بعضی از گونههای جانوران و پرندگان، افزایش مهاجرت پرندگان از کشور را بدنبال خواهد داشت ضمن اینکه با کاهش طول زمستان و فرارسیدن سریع تر بهار بر چرخه تولید مثل گیاهان و جانوران تاثیر گذار است؛ به عنوان مثال این پدیده باعث افزایش آفات و بیماری های گیاهی در کشور شده که نهایتا کاهش پوشش گیاهی کشور را به دنبال دارد.
وی در جمع بندی سخنان خود با ذکر نقاط ضعف و قوت نتایج این طرح گفت: مقیاس مطالعه در این طرح بسیار بزرگ بوده و جزئیات نادیده گرفته شده است. به عبارت دیگر برای هر استان یک ایستگاه در نظر گرفته شده و بررسی ها بر روی آن انجام شده و به کل حوضه تعمیم داده شده است؛ همچنین به جز در بخش منابع آب و کشاورزی در دیگر بخشها مدل سازی اثرات تغییر اقلیم در دوره های آتی انجام نشده و بیشتر نظر کارشناسی داده شده است.
هماهنگ کننده گروه های کاری آسیب پذیری و انطباق با اثرات تغییر اقلیم طرح ملی تغییر آب و هوا خاطرنشان کرد: راهکارهای سازگاری ارائه شده برای هر بخش با نظرات کارشناسی ارائه شده و اولویت بندی راهکارها و یا همچنین اثر بخشی هر راه کار بررسی نشده است ضمن اینکه راهکارهای ارائه شده درون بخشی بوده و اندر کنش بین بخش ها دیده نشده است.
علیرغم تمامی ضعف ها به گفته مساح نتایج این طرح از اولین کارهای انجام شده در این زمینه در سطح ملی است و می بایست در مطالعات بعدی مورد بازبینی و اصلاح قرار گیرد.
