عوامل با منشا انسانی و تغییر اقلیم از مهم ترین دلایل از بین رفتن گونه ها و در معرض تهدید قرار گرفتن آن ها است.
در کشورمان 92 گونه مهردار در رده های مختلف بحرانی یا به شدت در معرض خطر، در معرض خطر انقراض و آسیب پذیر در معرض تهدید هستند. علاوه بر آن در ایران بیش از 8 هزار گونه گیاهی عالی وجود دارد که از تعداد بیش 1727 گونه اندمیک یا انحصاری ایران هستند که از جنبه های مختلف گونه های بسیار مهمی به شمار می آیند.
اهمیت ذخائر ژنتیکی به این است شالوده و اساس تنوع زیستی را شکل می دهند. گونه های مختلف و تنوع گونه ای، حاصل از تنوع ژنتیکی است. باید توجه داشته باشیم که با تنوع گونه ای ساختار اکوسیستم شکل می گیرد، گونه ها در اکوسیستم دارای کارکردها و نقش های متفاوتی هستند که ما آن ها را به اشکال مختلف می بینیم و بهره می بریم.
ما با سرعت زیادی شاهد انقراض یا تهدید گونه ها هستیم که امروز از این روند بعنوان انقراض ششم یاد می کنند. عواملی با منشا انسانی از قبیل از بین رفتن زیستگاه ها و برداشت بیش از حد گونه ها، انواع و اقسام آلودگی ها و در نهایت عوامل تهدید کننده کلان از قبیل تغییر اقلیم از مهم ترین دلایل از بین رفتن گونه ها و در معرض تهدید قرار گرفتن آن ها است.
طبق اعلام IUCN حدود بیش از 67 هزار گونه مهره دار توصیف شده است که از این تعداد 7781 گونه که نزدیک به 12 درصد است در معرض تهدید هستند. این روند برای گیاهان به مراتب خیلی بیشتر و حادتر از گونه های جانوری است و آن هم به علت استفاده های مختلفی است که از گونه های گیاهی به عمل می آید. یکی دیگر از اتفاقات تغییرات جمعیتی و مسائل ژنتیکی است. عوامل تهدید کننده منجر به کوچک شدن جمعیت های گونه ها می شود. در این شرایط است که عوامل ژنتیکی در این جمعیت ها بروز و نمایان می شود از جمله درون آمیزی و از بین رفتن تنوع ژنتیکی که منجر به بدتر و حاد تر شدن وضعیت جمعیت ها می شود.
به عنوان مثال درون آمیزی موجب کاهش میزان زاد و ولد و افزایش میزان مرگ و میر در نوزادان می شود. تنوع ژنتیکی ماده خام یا اولیه است که روند تکاملی گونه ها بر اساس آن اتفاق می افتد. با تکیه بر منبع ژنتیکی است که انتخاب طبیعی عمل نموده و باعث می شود که تغییرات تکاملی گونه ها را شاهد باشیم. بنابراین اگر تنوع ژنتیکی کاهش پیدا کند موجب کاهش توانایی سازگاری گونه ها با تغییرات محیطی می شود. لذا حفاظت از این ذخائر ژنتیکی و تنوع ژنتیکی در سطح کلان برای ماحائز اهمیت است و رمز حفاظت و نگهداری گونه ها و تنوع زیستی، حفاظت و نگهداشت تنوع زیستی ژنتیکی است.
حفظ تنوع زیستی (اکو سیستم ها، گونه ها و جمعیت های بین گونه ها و تنوع زیستی گونه ها) به دلیل ارزش های اقتصادی منابع زیستی، خدمات اکوسیستمی، زیباشناختی و اخلاقی مورد توجه است.
در کشورمان 92 گونه مهردار در رده های مختلف بحرانی یا به شدت درمعرض خطر، در معرض خطر انقراض و آسیب پذیر در معرض تهدید هستند. علاوه بر آن در ایران بیش از 8 هزار گونه گیاهی عالی وجود دارد که از تعداد بیش 1727 گونه اندمیک یا انحصاری ایران هستند که از جنبه های مختلف گونه های بسیار مهمی به شمار می آیند. بر اساس لیست سرخ گیاهان ایران، 20 گونه گیاهی در خطر انقراض و 431 گونه آسیب پذیر اعلام شده است.
در این راستا، دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخائر ژنتیکی مطالعه و بررسی های ژنتیکی گونه های مختلف را از جمله یوزپلنگ، پلنگ، تمساح مردابی، گونه های آهو ها، گونه های مارمولک های اندمیک، مارهای سمی و پرندگان را در دستور کار خود داشته و ضمن ساماندهی بانک ژن، در حال انجام برنامه ها و اقدامات لازم در سطح ملی و بین المللی برای ارتقاء وضعیت موجود و انجام فعالیت های منسجم تر و جدید تر می باشد.
این یادداشت به قلم علی اصغر مبارکی مدیرکل دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخائر ژنتیکی به مناسبت روز ملی ذخایر ژنتیکی در پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست منتشر شده است.
