روز گرچه زیباست و زمانی برای دیدار و گشت و گذار تلقی می شود اما گاه جاذبه های شبانه گوی سبقت از آن را می ربایند. بسیاری از کویرنشینان با فرو افتادن خورشید از خانه بیرون می زنند تا در خنکای غروب کویر قدمی در خیابان ها و کوچه ها بزنند. گروهی از زائران حرم رضوی نیمه شب را برای زیارت بر می گزینند. شب های عاشورا و احیاء نیز زمانی برای شب زنده داری است.
در کنار اینها، در زندگی روزمره کلان شهرهایی چون تهران و مشهد و اصفهان دیدن نورافشانی برج میلاد و حرم رضوی و پل خواجو تنها در شب امکان پذیر است و در این ساعتهاست که می توان در کنار میادین و پل های بزرگ شهری شیوه ای دیگر از زندگی را مشاهده کرد. آنقدر این جاذبه های شبانه زیاد است که به جرات می توان گفت تقریبا هر شهری در ایران جاذبه یا جاذبه هایی دارد که شبها بیشتر از روز جلوه گری می کنند. با این مقدمه می توان گفت زیست شبانه در حیات جامعه ایرانی مقوله ای بیگانه نیست و می توان از آن در راستای گردشگری شبانه بهره گرفت؛ مقوله ای که نه تنها مورد توجه قرار نگرفته بلکه با موانعی نظیر محدودیت زمان باز بودن فروشگاه ها و اماکن تفریحی و پذیرایی نیز روبروست. این امر به ویژه برای گردشگران ورودی که بعد از صرف شام ناچار به ماندن در هتل ها و نگریستن به آسمان شبانه شهرهای ایران از پنجره هتل ها هستند بیش از پیش آشکار می شود.
در مقابل این استدلال ها اما کسانی هم هستند که معتقدند گردشگری شبانه به ویژه برای گردشگران ورودی عنصری غیر لازم است. از جمله این افراد رییس هیات مدیره جامعه راهنمایان ایران است که عقیده دارد ایران نیازی به گردشگری شبانه ندارد. عباس پیر مرادیان در این زمینه به "دنیای سفر" می گوید: ایران به قدری مراکز دیدنی و قابل ارائه دارد که برای جذب توریست نیازی به مطرح کردن بحثی مانند گردشگری شبانه ندارد. او در ادامه می گوید: تجربه من نشان می دهد از کمترین بازه زمانی ورود یک گردشگر به ایران که هشت روز است تا طولانی ترین آن که به 35 روز نیز می رسد، برنامه های بازدید در طول روز آنقدر فشرده هستند که گردشگران معمولا ترجیح می دهند شب ها را به استراحت بپردازند تا برای بازدیدهای روز بعد انرژی کافی داشته باشند.
پیرمرادیان عقیده دارد ایران مقصدی فرهنگی در گردشگری است و به قدری اطلاعات و آثار تاریخی برای ارائه به گردشگران خارجی دارد که نیازی به ایجاد جاذبه ای به نام گردشگری شبانه نیست. او می گوید: در رابطه با گردشگری شبانه اصلا بحث برقراری امینت مطرح نیست زیرا از نظر گردشگرانی که به ایران می آیند، ایران کشوری امن است، در اینجا بحث فشردگی برنامه های بازدید در طول روز و نیاز به استراحت در طول شب مطرح است.
شب های گران بها
در حالیکه پیرمرادیان نیازی به وجود گردشگری شبانه در شهرهای توریستی کشور نمی بیند، یک راهنمای تور از برنامه ریزی هایی در انجمن راهنمایان کشور برای شب های گردشگران خبر می دهد. محمد حسین یزدانی با اشاره به اینکه اغلب گردشگرانی که وارد ایران می شوند در دسته گردشگران فرهنگی به شمار می آیند و یا در سن بازنشستگی قرار دارند، می گوید: شاید بسیاری از این گردشگران به برنامه های شبانه علاقه ای نداشته باشند زیرا آنها با قبول اندکی ریسک وارد ایران شده اند. او در ادامه می گوید: اما واقعیت این است که ایران کشوری امن است و در صورتی که بتوانیم از امنیت شب ها به خوبی استفاده کنیم، می توانیم از شب های حضور گردشگران در ایران نیز درآمد کسب کنیم. یزدانی در ادامه تاکید می کند که لزومی ندارد که یک زندگی شبانه (باز بودن مغازه ها، مراکز دیدنی، مراکز خرید و رستوران ها تا صبح ) آن طور که در دنیا مرسوم است در شهرهای مان اجرا کنیم، بلکه کافی است برای بعد از ظهر تا 12 شب گردشگران برنامه ریزی داشته باشیم.
او با اشاره به ابعاد اقتصادی چنین برنامه ریزی می گوید: برنامه هایی مانند جنگ های شبانه یا اجرای موسیقی سنتی و محلی در طول یک بعد از ظهر هم می تواند خستگی گردشگر را به در کند و هم برای مجریان آن درآمد به همراه داشته باشد اما متاسفانه تعداد برگزاری چنین برنامه هایی به قدری اندک است که حتی به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد. او از سویی به جذاب نبودن معدود برنامه هایی که در شب ها برای گردشگران اجرا می شوند اشاره می کند و می گوید: معمولا این برنامه ها از کیفیت کافی برخوردار نیستند و برای گردشگر جذابیت ندارد و در نهایت به رستوران هایی که موسیقی زنده اجرا می کنند و یا بازدید از زورخانه ها محدود می شود.
یزدانی با تاکید بر دستاوردهای اقتصادی و فرهنگی خوبی که اجرای برنامه های شبانه می تواند برای صنعت توریسم کشور داشته باشد می گوید: بر اساس برنامه هایی که در انجمن راهنمایان کشور در جریان است، طرحی در دست کارشناسی است که ممکن است بر اساس آن برنامه های شبانه در شهرهای مختلف به اجرا در بیایند. او با اشاره به اینکه تهران به عنوان ترمینال مرکزی کشور مقصد بیش از 90 درصد از گردشگران و محل اقامت آنان برای دست کم یک شب است، می گوید: قطعا اگر برای اجرای این طرح به نتیجه برسیم تهران نخستین شهر برای اجرای پایلوت این طرح خواهد بود، در گام های بعدی شهرهایی مانند یزد، اصفهان و یا شیراز به عنوان عمده مقاصد گردشگری نیز می توانند وارد این طرح شوند.
آنچه از گفته های پیر مردایان و یزدانی بر می آید نشان دهنده دو طیف مختلف نظریه ها درباره گردشگری شبانه برای تورهای ورودی است، در حالی که پیر مرادیان خستگی را بهانه ای برای اقامت گردشگران می داند، یزدانی بر تنوع برنامه های شبانه پافشاری دارد.
هر چند سرانجام سیاست گذاری ها برای گردشگری شبانه معلوم نیست اما آنچه روشن است وجود جاذبه های بسیار شبانه و اشتیاق مردم برای لذت بردن از شب های کشور است. شاید کمی توجه بتواند این شبها را برای هموطنان و توریست ها، روشن تر کند.
