صنعت گردشگری می تواند وسیله ای برای توانمندسازی زنان در مناطق در حال توسعه باشد و نسبت به دیگر بخش های اقتصادی فرصت های بهتری برای آنان مهیا کند.
گردشگری صنعتی کلیدی برای ایجاد اشغال در سطح جهان است و 107 میلیون شغل به طور مستقیم از این راه تامین می شوند که با احتساب مشاغل غیر مستقیم یک شغل از یازده شغل مرتبط به گردشگری است.این صنعت به عنوان موتور توسعه و توانمندسازی اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی جوامع بوده و به دلیل پویایی آن، دائما در حال تغییر در جنبه های مختلف محیطی به ویژه بخش تقاضای آن است.همین ویژگی، گردشگری را به بستری مناسب برای ظهور و توسعه کارآفرینی تبدیل کرده است.
بسیاری از صاحبنظران بر این باورند مشکل اصلی کشورهای توسعه نیافته در دنیای امروز کمبود سرمایه های مالی و انسانی نیست، بلکه عدم وجود کارآفرینی است. کارآفرینی را باید راهی برای توسعه دانست و علت موفقیت کشورهای صنعتی توجه آنها به کارآفرینی است.
کارآفرینی یعنی داشتن ابتکار، نوآوری و تفکر خلاقانه برای ارائه کسب و کارهای جدید از طریق کشف و شناخت فرصت های محیطی واستفاده بهینه از منابع موجود. کارآفرینان در برابر ابهام و مخاطرات استقامت داشته و اعتماد به نفس بالا، میل به استقلال طلبی و مرکز کنترل درونی از ویژگی های آنان است.
در این میان، نقش مهم زنان در کارآفرینی به عنوان نیمی از نیروی انسانی کشور نباید فراموش شود. بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه ی اقتصادی؛ استفاده ی بهینه از نیروی زنان جهان می تواند در افزایش رشد اقتصادی، کاهش فقر، ارتقاء سطح سلامت اجتماع و کمک به تضمین توسعه مناسب در همه کشورها تاثیرگذار باشد. اما متاسفانه نرخ مشارکت زنان در نیروی کار به طور قابل توجهی در بیشتر کشورها نسبت به مردان پایین تر است.
لاوی دینا (1995) زنان کارآفرین را این گونه تعریف می کند: زنانی که به تنهایی یا با مشارکت و یا از طریق ارث، کسب و کاری را ایجاد کرده و با قبول خطرات مالی و مسئولیت های اجتماعی، اخلاقی، روانی و مالی در اداره روزانه شرکت کنند و با خلاقیت و نوآوری محصولات جدیدی را ایجاد یا گسترش دهند تا در بازار بر رقبا غلبه یابند.
گردشگری فرصت های گسترده ای برای کسب درآمد زنان در غالب استخدام رسمی و غیر رسمی از طریق زنجیره های ارزش پیچیده ایجاد شده در اقتصاد مقصد فراهم کرده است. به گزارش جهانی زنان در گردشگری در سال2010، صنعت گردشگری می تواند وسیله ای برای توانمندسازی زنان در مناطق در حال توسعه باشد و نسبت به دیگر بخش های اقتصادی فرصت های بهتری برای آنان به عنوان نیروی انسانی، کارآفرین ونقش مدیریتی مهیا سازد.
به نقل از این گزارش، گردشگری فرصت های قابل توجهی برای راه اندازی کسب و کارهای شخصی زنان ایجاد می کند و احتمال کارفرما بودن آنها در این صنعت تقربیا دو برابر دیگر بخش ها است.
ارهان و دان(2001) در نظریه ی خود عوامل انگیزشی محیطی موثر در کارآفرینی زنان را به دو دسته عوامل کششی و رانشی تقسیم می کنند. عوامل رانشی نیازهایی مانند کافی نبودن درآمد خانواده، بیکاری، فقدان رضایت شغلی و انتخاب مشاغل قابل انعطاف به دلیل تعهدات خانوادگی را شامل و سبب ورود زنان به کسب و کار می شود و عوامل کششی موثر در کارآفرینی زنان، فرصت ها، شرایط و فضای کسب و کار، فرهنگ جامعه و شرایط حاکم بر محیط است که می تواند انگیزه ی زنان را برای کارآفرینی تحریک نماید.
عوامل موثر زیادی در توسعه کارآفرینی زنان ایرانی وجود دارد که از آن جمله می توان به عوامل فردی یعنی ویژگیهای شخصیتی، سرمایه انسانی مانند تحصیلات، دوره های آموزشی، تجربه و مهارت های مدیریتی، عوامل شبکه ای یعنی ارتباط با دوستان نزدیک و مجرب و قابل اعتماد و عوامل محیطی یعنی عوامل فرهنگی(فرهنگ رسمی)، عوامل سیاسی و تکنولوژیک اشاره کرد.
متاسفانه زنان با محدودیت های زیادی برای کارآفرینی مواجه هستند که برخی از آنها ریشه در کلیشه های جنسیتی موجود در فرهنگ جوامعی مانند ایران دارد که وظیفه ی اصلی زنان را خانه داری و نگهداری از فرزندان می دانند و این مسئله حتی منجر به کلیشه های شغلی برای زنان در بخش گردشگری می شود. به این معنا که آنها غالبا بایستی در شغل هایی مانند آشپزی، نظافت و مهمانپذیری فعالیت داشته و از رده های مدیریتی و راه اندازی کسب و کار محروم باشند. از دیگر موانع کارآفرینی زنان می توان به تبعیض های مختلف جنسیتی حاکم بر فرهنگ جامعه اشاره نمود که به همراه خود تبعیض های شغلی و تجاری را به همراه خواهد داشت. قرار گرفتن اکثریت زنان در سطوح پایین شغلی با درآمد کم وبدون امنیت شغلی از دیگر دغدغه های آنان در بخش گردشگری است.
تورهای مسافرتی ،تبلیغات و معرفی گردشگری، ساخت و ساز مراکز اقامتی، شبکه سازی، رسانه و مدیریت گردشگری از حوزه های گردشگری است که زنان در آن به فعالیت می پردازند. در مناطق گردشگری روستایی، زنان می توانند مشاغل گردشگری را در کنار وظایف سنتی خانگی خود راه اندازی کنند. نمونه هایی از کسب و کارهای گردشگری زنان روستایی در روستاهای مقصد گردشگری کشور مانند ابیانه، کندوان، روستاهای شمالی و جنوبی کشور قابل مشاهده است. تولید و فروش صنایع دستی چون قالی بافی و گلیم بافی، سوزن دوزی، حصیربافی و دیگر صنایع دستی بومی، پخت نان و غذای محلی، خرده فروشی( بقالی)، تامین محل اقامت مسافران، فروش تولیدات دامی و کشاورزی از این دست فعالیت هاست.
همچنین راه اندازی کسب و کارهای خانگی کوچک و استفاده از فن آوری اطلاعات برای راه اندازی کسب و کارهای الکترونیک، می تواند گزینه ی مناسبی برای کارآفرینی زنان باشد .
با جستجویی دراینترنت به نمونه هایی از بانوان کارآفرین در عرصه گردشگری می پردازیم:
سیده زهرا نبی زاده، مدیرعامل شرکت مسافرتی «آفتاب کلوت» است و از او در یازدهمین همایش «کسب و کار و کارآفرینی زنان در حوزه گردشگری» به عنوان یکی از کارآفرینان برتر گردشگری قدردانی شد.
خاور جوربنیان خانه زیبایی در سرولات، منطقه ای میان مرز استان گیلان و مازندران خریداری کرد. ابتدا آن را برای اجاره به مسافران در نظر گرفت و هنگامی که متوجه علاقه گردشگران به دست پخت خود شد، ایده راه اندازی رستورانی با غذاهایی خانگی و محلی به ذهن او خطور کرده و به این صورت رستوران خاور خانم راه اندازی شد. او به کمک خواهرزاده و همسرش این رستوران را اداره می کند و در ایام تعطیل از جوانان فامیل نیز کمک می گیرد.
نگاهی به تجربه خاور جورینیان نشان می دهد زنان ساکن در مناطق گردشگرپذیر می توانند مشاغل خانگی که بیشتر در حکم وظیفه قلمداد می شود را به صنعتی سودآور تبدیل کنند. آنها در این راه علاوه بر کسب استقلال مالی، معیشت خانوار خود را نیز می توانند ارتقا بخشند به شرط آنکه تلاش کنند مدیریت آن را در دست خود نگاه دارند و بار دیگر خود را به خدمه ای برای کارشان تبدیل نکنند.
