29 مارس 2024 - 12:17

عبور "قطار توسعه" از روی تاریخ کشور

17 فوریه 2016 - 10:50 dsfr.ir/9o9y5

عبور "قطار توسعه" از روی تاریخ کشور
تسنیم
عبور خط 2 مترو از زیر میدان نقش‌جهان

به نظر، برخی میراث فرهنگی و حفاظت از این تمدن را سد راه «توسعه» می دانند.

یک روز روی محوطه های تاریخی که تا امروز شهرهای تاریخی با قدمت را در برمی گرفته اند، سد می سازند و محوطه تاریخی را آب گیری می کنند، یک روز برای پا گذاشتن بر روی تاریخ، ساخت مترو را بهانه می کنند و قبل از استحکام بخشی و بررسی محوطه که آیا تحمل لرزش های شبانه روزی را دارد، تونل حفر می کنند و قطار حرکت می دهند.

گاهی حتی اگر نشانه هایی از تاریخ پیدا کنند، نامه نگاری ها برای جلوگیری از هر اقدامی صبر ایوب (ع) می خواهد. به نظر، برخی میراث فرهنگی و حفاظت از این تمدن را سد راه «توسعه» می دانند. تفکری که موجب می شود به راحتی مترو را از زیر چهارباغ عباسی اصفهان عبور دهند و حتی برنامه دارند تا خطی از این قطار را به زیر میدان نقش جهان هم ببرند! تصمیمی که در صورت اجرا، ریل قطار را از چند متری نقش رستم عبور می دهد و تمدن چندهزار ساله ی «سیمره» و «سیوند» را به آب می بندد.

در این میان به نظر می رسد پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نکته قابل تاملی که در طول چند سال گذشته مغفول مانده و مورد بی مهری متولیان میراث فرهنگی کشور قرار گرفته را پیدا کرده اند. صحبت از برگزاری یک همایش است؛ همایشی که باید آرزو کرد بی نتیجه نباشد و فقط حرف پشت حرف و در پایان هم یک بیانیه ...

بازهم نوش دارو پس از مرگ سهراب؟

فرشید مصدقی امینی، عضو هیات علمی پژوهشکده باستان شناسی با تاکید بر اهمیت و نقش تعامل آگاهانه و آینده نگرانه میراث فرهنگی و توسعه می گوید: دولت ها موظف اند علاوه بر توجه به پیشرفت و توسعه، حافظ هویت و دانش تمدنی ممالک خویش باشند.

این باستان شناس برگزاری چنین همایشی را که به اعتقاد او باید خیلی پیشتر از این مدت برگزار می شد، بسیار ضروری می داند و ادامه می دهد: حقیقت این است که با تعامل آگاهانه، بی غرض، فراصنفی و آینده نگرانه میان «میراث فرهنگی» و «توسعه»، سطح بهر ه وری از پروژه ها افزایشِ کیفیِ یافته و تأثیرگذاری آنها بر منافع عمومی چندبرابر خواهد شد.

به گفته او، حضور فعال و صاحب نظرانه در شوراها و مراکز تصمیم گیری برای تصویب طرح های عمرانی، تجهیز و اعزام کارشناس ناظر یا هیئت های نظارت به هنگام اجرای طرح های عمرانی خُرد یا کلان، می تواند از موضعی «پیشگیرانه»، بسیاری از خسارت ها و مواجهه های اداری و قانونی ناخواسته و فرسایشی را به حداقل برساند و کارگردان صحنه های تأسف آور یا راوی روایت های حسرت آفرین «نوش دارو پس از مرگ سهراب» نشد.

این عضو هیات علمی پژوهشکده باستان شناسی درباره راهکارهایی که توسعه و میراث فرهنگی بتوانند بدون صدمه زدن به هم در کنار یکدیگر باقی بمانند، می گوید: التزام به قوانین کشور، درک مسئولیت های سازمانی دو طرف و احترام به ضوابط جاری در هرکدام از آنها و قراردادن منافع ملی بلندمدت، در سرلوحه ی مذاکرات و تعامل ها و تصمیم گیری ها است.

برخی مسئولان درک درستی از میراث فرهنگی ندارند

مهدی رهبر، باستان شناس پیشکسوت نیز در این زمینه معتقد است: در مواردی که میراث فرهنگی به بهانه توسعه به خطر می افتد، مردم مقصر نیستند؛ چون تخصص ندارند، بلکه مدیران ناآشنا به میراث فرهنگی و اهمیتِ آن، بار این مسئولیت را به دوش می کشند.

او برگزاری چنین همایشی را در حوزه باستان شناسی مهم ارزیابی می کند و می گوید: در زمانه ای به سر می بریم که آثار فرهنگی به بهانه توسعه در حال از بین رفتن هستند، بنابراین بر ما واجب است برای جلوگیری از این جریان حرکتی انجام دهیم.

وی با بیان اینکه در مسائل مربوط به حفظ میراث فرهنگی مردم کمتر معارض هستند، می افزاید: شواهد موجود از برخی موارد در شهرستان ها نشان می دهد که اغلب این مسئولان هستند که درک درستی از میراث فرهنگی ندارند.

«رهبر» با تأکید بر ضرورت فراهم آوردن ابزاری برای آشنایی مسئولان با باستان شناسی ادامه می دهد: آنان باید به این درک برسند که مثلا انتخاب یک شهردار یا اجرای یک طرح عمرانی، نباید منجر به حذف آثار فرهنگی شود.

باستان شناسان و عمرانی ها همدیگر را درک نمی کنند

عباس مقدم (باستان شناس) با بیان اینکه برگزاری همایش «میراث فرهنگی و توسعه پایدار» نباید تنها به صدور یک بیانیه اکتفا کند، بیان کرد: گنجاندن ماده (114) قانون برنامه چهارم توسعه به تنهایی نیز می تواند نقطه امیدی برای فعالان و دوستدارن میراث فرهنگی باشد.

به گفته وی، براساس این قانون همه ی دستگاه های اجرایی مشمول قانون برنامه چهارم توسعه، موظف اند قبل از اجرای پروژه های بزرگ عمرانی نسبت به انجام مطالعات فرهنگی - تاریخی در مکان اجرای طرح اقدام کنند.

این باستان شناس نبودِ بنیان اطلاعاتی در باستان شناسی کشور و نداشتن اطلاعات کافی از اینکه محوطه های تاریخی در چه مکان هایی هستند و کدام یک آسیب دیده اند را از مشکلات پیش رو می داند و بیان می کند: با وجود این که سال هاست نقشه باستان شناسی کشور در مراحل تدوین است، این امر هنوز محقق نشده است.

او اظهار می کند: متأسفانه مسئولان به مسائل مربوط به اجرای پروژه های عمرانی به صورت تونل وار می نگرند، در حالیکه باید به این مسائل سیستماتیک نگاه کنند و تمامی جوانب را در نظر بگیرند.

وی معتقد است: در شرایط پیش آمده نه باستان شناسان عمرانی ها را درک می کنند و نه آنها باستان شناسان را می فهمند؛ به گونه ای که عمرانی ها گمان می کنند که ما باستان شناسان مزاحم آنها هستیم.

او با بیان اینکه باستان شناسان وظیفه دارند شناسنامه فرهنگی را حفظ کنند، اضافه می کند: این در حالی است که پروژه های عمرانی نیز باید اجرایی شوند.

"توسعه" می تواند یاری دهنده میراث فرهنگی باشد

به اعتقاد مرتضی حصاری، باستان شناس نیز اگر سازمان ها و ارگان های مختلف در اجرای طرح های عمرانی با دقت نظر بیشتری عمل کرده و در مکان سنجی ها احتمال وجود آثار تاریخی را در نظر بگیرند، میراث فرهنگی در امان می ماند.

او بیان می کند: در صورتی که مجریان طرح های عمرانی بسته به شرایط موجود طرح ها را به مکان یا زمان دیگری موکول کنند، نه تنها خللی در اهداف توسعه پیش نیامده، بلکه یادگارهای گذشتگان و اجدادمان پابرجا باقی می ماند.

وی میراث فرهنگی را همزمان در خدمت علم و صنعت می داند و ادامه می دهد: میراث فرهنگی از یک سو تأمین کننده نیروهای تخصصی بخش های علمی جامعه و از سوی دیگر رونق بخش چرخه صنعت چه در گردشگری و چه در طرح های عمرانی است.

او بیان می کند: آن چیزی که میراث فرهنگی را تخریب می کند توسعه نیست، بلکه مدیریت ناشایست در بهره گیری از زمان، منابع و نیروی متخصص است.

به گفته او، آنچه همواره در مقوله تقابل میراث فرهنگی با پروژه های عمرانی، راه سازی و سدسازی مهم به نظر می رسد، دقت نظر و تأمل در نحوه اجرایی شدن طرح هاست، چون به سادگی می توان با کمی جابجایی در مکان سنجی و در نظر گرفتن برخی احتمالات وجود آثار تاریخی نحوه اجرای یک طرح را بسته به شرایط موجود به مکان یا زمان دیگری موکول کرد.

این باستان شناس می گوید: اگر مجریان طرح های مربوط مانند راه سازی، سدسازی و غیره پیش از اجرای طرح های عمرانی شرایط و موقعیت را با دقت عمل بیشتری بررسی کرده و نتایج را در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار دهند، توسعه نه تنها مخرب میراث فرهنگی نیست، بلکه یاری دهنده میراث فرهنگی نیز خواهد بود.

«حصاری» با ضروری دانستن برگزاری همایش «میراث فرهنگی و توسعه پایدار» بیان می کند: یک کارگروه تخصصی متشکل از اعضای پژوهشگاه و سازمان های مرتبط و برخوردار از قدرت اجرایی می تواند قدم های گسترده ای در این راه بردارد.

میراث فرهنگی، زمینه ساز توسعه اقتصادی کشور است

«سیامک سرلک»، باستان شناس نیز با بیان اینکه مطالعات و پژوهش های باستان شناسی سدِ راه اجرای پروژه های عمرانی نیست، اظهار می کند: هیچ گاه اجازه نخواهیم داد که هویت تاریخی فرهنگی کشور به بهانه اجرای یک طرح عمرانی صدمه ببیند.

او می گوید: متأسفانه در 10 سال گذشته نحوه تعامل با مجریان طرح های عمرانی به شکلی بوده که آنها گمان می کردند با وجود ضوابط قانونی و مصوبات، میراث فرهنگی پیشاپیش مجوز ساخت و اجرای طرح های مورد نظر را صادر خواهد کرد.

سرلک تأکید می کند: براساس مصوبات قانونی، انجام مطالعات میراث فرهنگی حتما باید در مرحله امکان سنجی یا به تعبیر باستان شناسان فاز صفر مطالعاتی انجام گیرد.

وی ادامه می دهد: با این وجود شواهد و سوابق گذشته نشان می دهد که عموما میراث فرهنگی یا اصلا از اجرای طرح خبردار نشده یا در مرحله اجرا و ساخت مطلع شده و یک سری فعالیت هایی را انجام داده که مسلما بدون نتیجه هم بوده است.

به گفته این باستان شناس، هیچ گاه به نحوی که جامعه باستان شناسان انتظار دارند میان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و مجریان پروژه های عمرانی تعامل لازم وجود نداشته است.

سرلک ادامه می دهد: جامعه باستان شناسی خوشحال می شود که کشور با توسعه اقتصادی بیشتری روبرو شود، اما ما تأکید داریم که صنعت بدون تقویت بناهای فرهنگی و بدون ایجاد توسعه فرهنگی راه به جایی نخواهد برد.

او بهترین راه حل این مشکل را ایجاد تعامل بین بخش عمرانی و میراث فرهنگی می داند و می افزاید: اگر بتوانیم بر مبنای ضوابط و قوانین درست عمل کنیم، متوجه می شویم فعالیت های باستان شناسی، سدِ راه اجرای پروژه های عمرانی نیست و برعکس میراث فرهنگی و به خصوص مطالعات و پژوهش های باستان شناسی زمینه ساز توسعه اقتصادی کشور است.

قدم های محکم پژوهشگاه میراث فرهنگی برای حفاظت این بخش از میراث فرهنگی کشور ساعت 8:30 امروز (چهارشنبه 28 بهمن) در سالن همایش های موزه دوران اسلامی آغاز می شود تا نشان دهد توسعه در کشور می تواند در کنار حفاظت از میراث فرهنگی، به راحتی و به درستی رخ دهد.

« دنیای سفر » این نوشته را از « خبرگزاری ایسنا » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
1