28 مارس 2024 - 22:44
بررسی پدیده حاشیه نشینی در کشورها؛

حاشیه نشینی، نقطه ای تاریک بر چهره شهرهای بزرگ

16 فوریه 2016 - 11:40 dsfr.ir/nx7ha

حاشیه نشینی، نقطه ای تاریک بر چهره شهرهای بزرگ
اکبر توکلی
حاشیه نشینی و زاغه نشینی در حاشیه شهرها، یکی از معضلات جدی جامعه شهری است.

حاشیه نشینی معضلی است که با رشد شهرنشینی گسترش یافته و پیامدهای اجتماعی مختلفی را به دنبال دارد. این امر تنها مختص به شهر یا کشور خاصی نیست و در همه کشورها رخ می نماید.

چند سال پیش، پاریس با پدیده کم سابقه ای مواجه شد، طی چندین شب متوالی اعتراض ها و ناآرامی های متعددی در پایتخت فرانسه روی داد. جوانان ساکن حومه پاریس که به شرایط ناعادلانه خود اعتراض داشتند، عامل بروز این درگیری ها بودند، آن ها با به آتش کشیدن اتومبیل ها و ایجاد آشوب های شبانه تلاش داشتند، خود را به یاد جامعه فرانسوی که آن ها را به دست فراموشی سپرده بود، بیاورند. این ناآرامی ها علاوه بر اینکه مقامات فرانسوی را به فکر انداخت، کارشناسان، دولتمردان و محققان سراسر دنیا را متوجه پدیده همیشگی اما تا حدی مغفول مانده «حاشیه نشینی» کرد.

حاشیه نشین ها به طور طبیعی طبقات کم درآمد جامعه هستند که امکان پرداخت هزینه محل زندگی و امکانات رفاهی در شهرهای بزرگ را نداشته و مجبورند برای رفع این مشکل به حاشیه ها و مناطق حومه ای که خانه هایی نه چندان مناسب اما ارزان قیمت در اختیارشان می گذارد، پناه ببرند. این پدیده عمدتا به دو شکل خود را نشان می دهد، حاشیه نشینی در کشورهای توسعه یافته عمدتا مربوط به مهاجرانی است که به منظور ترسیم آینده ای رویایی، این سرزمین ها را برای ادامه زندگی برگزیده اند، اما در کشور مقصد با هزینه های سرسام آور کرایه خانه روبه رو شده اند، پس چاره ای جز سکونت در حومه شهر نیافته اند.

شکل دیگر حاشیه نشینی مربوط به کشورهای در حال توسعه است، در این کشورها نیز شاهد مهاجرت هستیم اما نه مهاجرت از کشوری خارجی؛ بلکه روستائیان و ساکنان شهرهای کوچک به امید دست یابی به شغل و موقعیت بهتر به سمت پایتخت و شهرهای بزرگ تر سفر می کنند، اما ناکافی بودن درآمد یا حتی بیکاری مانع از سکونت در شهر می شود، بنابراین آنها نیز حاشیه شهرها را برای سکونت انتخاب می کنند.

پیامدهای اجتماعی حاشیه نشینی

عدم آموزش مناسب، در دسترس نبودن منابع مطالعاتی، ناکافی بودن امکانات تفریحی و تبعیض های اجتماعی، مهم ترین خصوصیات حاشیه شهرها هستند. به خصوص این که بسیاری از حاشیه نشین ها اهالی کشورهای توسعه نیافته یا مناطق محروم هستند و در سرزمین خود نیز فاقد این امکانات بوده اند، در نتیجه چنین شرایطی، آمار بیکاری و به دنبال آن جرم و جنایت رو به افزایش خواهد گذاشت.

از آنجایی که دولت ها تا به حال نسبت به حاشیه شهرهای بزرگ بی اهمیت بوده اند، نمی توان انتظار امکانات بهداشتی درمانی قابل توجهی را برای این مناطق داشت، بنابراین شیوع و گسترش بسیاری از بیماری ها در حاشیه شهرها اتفاق می افتد.

زیر پوست «پاریس»

شاید تا پیش از بروز ناآرامی ها در حومه پاریس، همه این شهر را به عنوان مهد تمدن، هنر و فرهنگ می شناختند و تا نام آن را می شنیدند تصویر خیابان «شانز الیزه» و مکان های دیدنی و  مشهور پاریس در ذهن شان شکل می گرفت ا ما پس از این حوادث، روی دیگر سکه عیان شد، حاشیه نشین هایی که جمعیت قابل توجهی را به خود اختصاص داده اند و در حومه پاریس زندگی می کنند، این تصویر زیبا و پرتجمل را مخدوش ساختند.

مهاجرانی که اغلب از کشورهای آفریقای شمالی به فرانسه مهاجرت کرده بودند، در حاشیه پایتخت و برخی شهرهای بزرگ دیگر ساکن شدند، آنها که عمدتا نسبت به حقوق خود ناآگاه بودند، زندگی را با تمام دشواری ها به سر می بردند، اما در حال حاضر نسل دوم آن ها که جوانان پرهیاهویی هستند، وارد جامعه شده اند و حقوق خود را مطالبه می کنند. آن ها که خود را فرانسوی می دانند، نمی پذیرند شهروند درجه دو محسوب شوند و حقوق اولیه شهروندی را نداشته باشند.

بر اساس نظرسنجی که توسط موسسه پژوهشی، ای. اف. ای. وی (Afev) انجام شده، 40 درصد فرانسوی ها نگاه مثبتی نسبت به جوانان محله های حاشیه ای دارند. آنها معتقدند، رفتارهای ناهنجاری که از سوی این جوانان صورت می گیرد، در نتیجه نبودن امکانات مناسب و دور ماندن از آموزش های رسمی است.

«استکهلم» و معضلی به نام حاشیه نشینی

اتومبیل های در حال سوختن، شیشه های شکسته و پرتاب سنگ به سمت پلیس و نیروهای پلیس، صحنه ای شناخته شده در فرانسه و انگلستان است، اما زمانی، چنین صحنه هایی حومه پایتخت سوئد، یعنی استکهلم را در شوک فرو برد. و در این آشوب ها به نظر نسل دومی ها در سوئد نیز خواهان دستیابی به حقوق فراموش شده خود بودند. مهاجرانی که عمدتا از کشورهای توسعه نیافته یا کشورهایی که درگیر جنگ داخلی هستند به سوئد مهاجرت کرده و در حاشیه استکهلم مستقر شده اند، از شرایط خود رضایت نداشته و دست به اعتراض زدند.

به گزارش روزنامه «فیگارو»، چاپ پاریس، مسئولان سوئدی مدعی بودند، اماکن و آسایشگاه های مناسبی برای مهاجران تدارک دیده اند، اما بسیاری از کارشناس امور اجتماعی بر این بارو بودند که این خشونت ها نتیجه افزایش تبعیض نژادی در سوئد بود. آنها می گفتند، شرایط مساعد رفاهی به تنهایی کفایت نمی کند، از افرادی که در برخورد با مردم مورد بی احترامی قرار می گیرند، نباید انتظار رفتار محترمانه داشت.

به اعتقاد کارشناسان؛ عدم توزیع عادلانه امکانات آموزشی و نابرابری های اجتماعی باعث می شود که نسل جوان مهاجر نتواند از آموزشی مناسب و درخور بهره مند شود، در نتیجه نسل دومی ها فاقد مهارت های کافی برای حضور در جامعه و به دست آوردن شغل هستند، در این حالت گرایش به فعالیت های غیرقانونی، بزهکاری و حضور در باندهای تبهکار افزایش خواهد یافت.

«مکزیکوسیتی»، حاشیه ای پر حاشیه

 مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک نیز از شهرهایی است که حاشیه نشینی در آن اهمیت ویژه ای دارد. تفاوت حاشیه نشینی در مکزیکوسیتی و پایتخت های اروپایی در این است که حاشیه نشینان این شهر، مهاجران کشورهای خارجی نیستند، بلکه مکزیکی هایی هستند که برای کار و گذران زندگی به پایتخت آمده اند و در حومه ساکن شده اند. همان طور که اشاره شد بسیاری از حاشیه نشین ها به دلیل عدم آموزش مناسب، در معرض ارتکاب جرم و بزه قرار دارند، اما شرایط در مکزیکوسیتی به گونه ای دیگر است، می توان گفت حاشیه مکزیکوسیتی برای اسکان اعضای باندهای تبهکار و قاچاقچی پدید آمده است. اعضای باندهای بزهکار که عمدتا در زمینه قاچاق مواد مخدر و انسان فعالیت می کنند، در اطراف مکزیکوسیتی، شهرک های کوچک ساخته و در آنها ساکن شده اند.

اگرچه مکزیکو در سال های اخیر پیشرفت های عمرانی قابل توجهی داشته و به برخی استانداردهای جهانی دست یافته است، اما نتوانسته مشکل حاشیه نشینی را برطرف کند. مدتی است که مسئولان مکزیکی به گردشگری به عنوان یک منبع درآمدزا فکر می کنند، اما وجود شهرک های حاشیه ای نه تنها ظاهر پرزرق و برق این شهر را کمرنگ کرده، بلکه به دلایل مسائل امنیتی بر حضور گردشگران تأثیر منفی گذاشته است.

باز هم «هند»

هند نیز از آن دسته کشورهایی است که به دلیل وسعت بالا و جمعیت زیاد، با مسائل و معضلات اجتماعی و فرهنگی متعددی روبه رو است. حاشیه نشینی نیز از این امر مستثنی نیست. علی رغم این که شبه قاره در سال های اخیر پیشرفت های اقتصادی قابل ملاحظه ای داشته و خود را در میان کشورهای نوظهور اقتصادی گنجانده است، اما فاصله طبقاتی هنوز هم در این کشور بیداد می کند، در نتیجه شکل گیری شهرک های حاشیه ای کاملا طبیعی است و از آنجایی که هند کشور بزرگی است، حاشیه نشینی به پایتخت منحصر نمی شود و بسیاری از شهرهای بزرگ دیگر را نیز در بر می گیرد. بنابر گزارش سازمان های جهانی وضعیت اجتماعی و بهداشتی حاشیه نشین های هندی به شدت اسف بار است.

« دنیای سفر » این نوشته را از « بلدیه » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
1