پژوهش ها نشان می دهد در کشورهای صادرکننده نفت، صنعت گردشگری اثر کمتری روی رشد اقتصادی دارد.
به گزارش «دنیای اقتصاد» بسیاری از کارشناسان یکی از علل اصلی عدم توسعه یافتگی گردشگری ایران را تاکنون، وابستگی کشور به نفت می دانند. حالا پژوهش ها نیز اثبات کرده اند که صادرکنندگان نفت خاورمیانه برای گردشگری سهم چندانی در رشد اقتصادی در نظر نمی گیرند.
هزینه درآمدهای نفتی برای زیرساخت های گردشگری
براساس تحقیقی که در دانشگاه آزاد اسلامی و از سوی دکتر حسین میرزایی و ساناز جلیلی انجام شده، تاثیر توسعه گردشگری بر رشد تولید ناخالص داخلی به صورت مقایسه ای بین ایران و برخی کشورهای خاورمیانه نظیر پاکسـتان، ترکیه، عربستان، امارات، کویت، لبنان، اردن، مصر و قطر و در بازه زمانی 2008-1995 مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق دو فرضیه به اثبات رسید؛ یکی اینکه توسعه صنعت گردشگری تاثیر مثبتی بر رشد تولید ناخالص داخلی در کشـورهای خاورمیانه دارد و دیگری اینکه در کشورهای صادرکننده نفت، صنعت گردشگری اثر کمتری بر رشد اقتصادی می گذارد. طبق یافته های این پژوهش، اگر تعداد توریست وارد شده یک درصد افزایش یابد متغیر تولید ناخالص داخلی حقیقی 0.12 درصد افزایش می یابد.
این پژوهش تصریح کرده که کشش رشد نسبت به توسعه گردشگری در بین کشورهای نفت خیز کمتر از کشورهای واردکننده نفت است و این حقیقت وجود دارد که چنین کشورهایی با توجه به درآمد بالای نفتی نیاز کمتری به درآمد حاصل از توریسم احساس کرده و متعاقبا تلاش کمتری برای جذب توریست داشته اند. از این رو، پژوهشگران پیش بینی می کنند که اگر کشورهای نفتی (بالاخص ایران) برای ایجاد بستر مناسبی برای جذب گردشگر تلاش نکنند، با توجه به اتمام این منابع پایان پذیر در آینده ای نه چندان دور با مشکلات عدیده ای مواجه شده و بازارهای این صنعت را از دست خواهند داد؛ بنابراین پیشنهاد می دهند این کشورها با استفاده از درآمد نفتی زیرساخت های لازم این صنعت را برای استفاده بخش خصوصی و سرمایه گذاری خارجی فراهم کند.
از سوی دیگر آمارها بیانگر آن است در شرایطی که میانگین گردشگران در خاورمیانه افزایش یافته، اما میانگین مدت زمانی که هر یک از این گردشگران در خاورمیانه سپری یا اقامت کرده اند کاهش یافته است و این نکته ای است که باید مورد توجه مسوولان گردشگری منطقه قرار گیرد. مساله ضرورت فوری کاهش قیمت بلیت خطوط هوایی می تواند تا حدی به این مساله کمک کند تا با گشایش بازارهای جدید تعداد بیشتری از مسافران بین المللی را به این منطقه جلب کنند.
این پژوهش همچنین پیشنهادهایی در راستای سیاست گذاری های کلان در این حوزه ارائه داده است. این پیشنهادها عبارتند از تلاش در جهت جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و ایجاد انگیزه لازم در خصوص سرمایه گذاری شرکت های چندملیتی در بخش های مختلف گردشگری؛ تمرکز بیشتر فعالیت های بازاریابی و تبلیغاتی و افزایش این فعالیت ها در کشورهای مسلمان و همسایه و ایجاد تسهیلات ویژه برای اتباع این کشورها؛ افزایش همکاری های منطقه ای و تلاش در جهت تنش زدایی از مسائل سیاسی و ایجاد محیطی امن و راحت برای گردشگران؛ تشویق سرمایه گذاری در بخش گردشگری با اعطای تسهیلات کم بهره و بلندمدت و معافیت های مالیاتی برای بخش خصوصی؛ ساخت مراکز بزرگ تفریحی و همچنین مراکز خرید مناسب گردشگران به منظور جذب هر چه بیشتر گردشگران خارجی و افزایش درآمدهای ارزی؛ بهبود وضعیت خدمات دهی سیستم های حمل و نقل و به خصوص سیستم حمل و نقل هوایی.
گردشگری یا نفت؛ مساله چیست؟
با سقوط قیمت نفت ایران به زیر 30 دلار و در حالی که بودجه سال آینده نیز با در نظر گرفتن افت قیمت نفت به مجلس پیشنهاد شده است، به نظر می رسد چالش های درآمدی جدیدی پیش روی ایران قرار گیرد. البته این چالش تنها متوجه ایران نیست و بسیاری از کشورهای خاورمیانه نیز به شدت از این سقوط قیمتی تاثیر خواهند پذیرفت.
سال گذشته در چنین روزهایی وقتی هنوز قیمت نفت به زیر 30 دلار سقوط نکرده بود، دبیرکل سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) گفته بود که نوسان قیمت نفت هم می تواند برای توریسم مثبت باشد و هم منفی؛ تاثیر مثبت به دلیل توجه بیشتر دولت ها به توریسم و تاثیر منفی از این جهت که کاهش قیمت نفت چالشی اقتصادی برای کشورهایی خواهد بود که پایه اقتصادی شان بر درآمدهای نفتی استوار است و باعث خواهد شد آنها کمتر به سفر بروند.
حالا دولت های کشورهای صادرکننده به دنبال راهکارهای جایگزین هستند؛ راه های کسب درآمد که بتواند خلأ درآمدهای نفتی را تا حدی پر کند. گردشگری، یکی از جدی ترین گزینه ها در این خصوص شناخته می شود اما در ایران هنوز سازوکار مطلوبی برای اینکه درآمدهای گردشگری بخشی از کاهش درآمد نفتی را تامین کند، ایجاد نشده است. چنانچه پژوهشگران نیز در تحقیق مذکور تصریح کرده اند صنعت گردشگری می تواند به طور مستقیم در تولید و تجارت دیگر خدمات (نظیر حمل و نقل، هتلداری و ...) تاثیر بگذارد.
با این همه تا زمانی که مشکلاتی چون مشخص نشدن سهم بخش خصوصی، کمبود فضاهای اقامتی، نداشتن تعریفی معین از اقتصاد گردشگری، سرعت عرضه خدمات گردشگری، وضعیت حمل و نقل هوایی ایران، تمرکز سیاست گذاری، گسترش گردشگری داخلی، شکسته شدن انحصار دولت در گردشگری و ... برطرف نشود، نمی توان امیدوار بود که تحولات بنیادینی در گردشگری ایران پدیدار شود.
