با اینکه سالها از تشکیل مناطق آزاد تجاری کشور می گذرد هیچ یک از این مناطق در تحقق اهداف و چشم انداز خود موفق عمل نکرده اند. واقعیتی که در مدیریت این مناطق رخ می دهد، متفاوت از خط مشی ها و سیاست هایی است که برای آنها تدوین و تنظیم شده است.
نشست "جایگاه گردشگری در برنامه های توسعه مناطق آزاد" در 16 دی ماه 1394، در گروه مدیریت و اقتصاد خانه اندیشمندان علوم انسانی با حضور علی رضا رحیمی، مدیر گردشگری دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و سید محسن امامی، عضو هیات علمی دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ برگزار شد.
علی رضا رحیمی، مدیر گردشگری دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد در این نشست فلسفه شکل گیری مناطق آزاد تجاری کشور را وجود پایلوت هایی برای توسعه کشور دانست و گفت: مناطق آزاد در پاره های هفتگانه جغرافیایی کشور (کیش، قشم، ارس، ماکو، انزلی، اروند، چابهار) قرار بوده است، بر طبق قوانین خاص خود اداره شوند و چنانچه این قوانین می توانست منجر به توسعه اقتصادی و تجاری این مناطق شود، برنامه های توسعه ای آنها در سرزمین مادر نیز به کار گرفته و تعقیب شود.
سید محسن امامی، عضو هیات علمی دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ بیان کرد: با این حال این مناطق برای تبدیل شدن به نبض های تپنده اقتصادی و تجاری کشور چندان موفق عمل نکردند. دلیل این عدم موفقیت، به واقع آزاد نبودن مناطق آزاد تجاری است. با اینکه قوانین مربوط به معافیت های مالیاتی، تجاری و آزادی های مدیریتی یکپارچه باید در این مناطق لحاظ شود، هیچ یک از آنها در این مناطق اجرا نمی شود.
وی افزود: از دیگر کارکردهای مناطق آزاد، توسعه مناطق پیرامونی است که متاسفانه این مناطق از پس این مساله نیز برنیامده اند. این مناطق به جای توسعه و افزایش صادرات، به دروازه هایی برای ورود کالا تبدیل شده و در اغلب موارد با فروش زمین و اخذ عوارض ناشی از ورود کالا، سازمان های مناطق آزاد را در کسب درآمدهای مورد نیاز خود یاری می کنند.
علی رضا رحیمی در ادامه نشست با اشاره به مجموعه اقدامات مناطق آزاد در بحث گردشگری تصریح کرد: اخیرا، گردشگری به عنوان یکی از فعالیت های اقتصادی بالقوه به مجموعه فعالیت های مناطق آزاد تجاری افزوده شده است. در این راستا نیز اقدامات مفیدی برای تدوین برنامه و تشکیل شورای هماهنگی توسعه گردشگری صورت گرفته است.
مدیر گردشگری دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد اضافه کرد: در این شورا تمام ذی نفعان و نخبگان و سازمان های ذی ربط به بیان نظرات و ایده های خود در خصوص گردشگری می پردازند. در حال حاضر نیز درصددیم با تدوین برنامه هایی نظیر ارتقای خدمات و نیروی انسانی؛ ایجاد پایگاه هایی برای رصد و تنظیم شاخص‌هایی برای ارزیابی فعالیت های گردشگری و اطمینان از رضایت مندی گردشگران، به توسعه گردشگری در مناطق آزاد کمک کنیم. از دیگر اقدامات این شورا نیز می توان به تعریف استانداردها و آیین نامه های کاشانه مهمان ها و برگزاری دوره های مختلف برای موسسین آنها اشاره کرد.
علی رضا رحیمی در بیان مزایا و تسهیلات آتی مناطق آزاد در توسعه گردشگری گفت: امکان ورود بدون ویزا به مناطق آزاد قشم، کیش و اروند علاوه بر معافیت ها و پایین تر بودن قیمت تمام شده ی تاسیسات گردشگری به سبب بهره‌مندی از تسهیلات گمرکی از جمله مزایای خاص مناطق آزاد برای گردشگری است.
وی در ادامه بیان کرد: در بین مناطق آزاد تجاری کشور، تنها یک جاذبه در سطح بین المللی وجود دارد که آن نیز کلیسای سنت استپانوس در منطقه آزاد ارس است. مناطق آزاد ما از هیچ پایگاه جهانی برای گردشگری برخوردار نیستند اما تنوع اقلیمی این مناطق هفتگانه توانسته است ویژگی خاصی برای آنها ایجاد کند. هنگامی که ماکو و ارس از برف پوشیده شده است، چابهار و قشم و کیش دارای آب و هوا بهاره است. این تفاوت اقلیمی موجود در کل کشور، در منطقه آزاد نیز محقق شده است و می تواند جلوه ای کوچک از تصویر بزرگ کشور باشد.
با اینکه سالها از تشکیل مناطق آزاد تجاری کشور می گذرد هیچ یک از این مناطق در تحقق اهداف و چشم انداز خود موفق عمل نکرده اند. واقعیتی که در این مناطق رخ می دهد، متفاوت از خط مشی ها و سیاست هایی است که برای آنها تدوین و تنظیم شده است. در عمل این مناطق از قدرت اجرایی و ابتکاری لازم برای توسعه خود منطقه و مناطق اطراف برخوردار نیستند.
گردشگری و توسعه گردشگری با تمام پتانسیلی که در این مناطق دارد، با سرعتی بسیار کند به پیش می رود. سوالی که اینجا پیش می آید این است که مناطق آزاد تجاری تا به کی در حد مناطق پایلوت باقی خواهند مانند؟ تا به کی آزمون و خطا ادامه خواهد داشت و نتیجه عینی خاصی در تحقق اهداف خود نشان نخواهد داد؟ برنامه های توسعه این مناطق چه در توسعه گردشگری و چه در سایر بخش های اقتصادی و تجاری در چه زمانی به نتایج عینی مورد نظر خواهد رسید؟
شاید در دسترس ترین راه حل، تغییر ساختار بوروکراتیک مناطق آزاد تجاری و رها سازی آنها از پنجه های کنترلی سازمان های دولتی سرزمین مادر باشد. فلسفه شکل گیری این مناطق جز همین آزادسازی نبوده و نیست.
