حفاظت به شرط بهره برداری پایدار با تکیه بر نیروی کار، سرمایه و دانش بومی پیش شرط موفقیت در حفاظت از محیط زیست است.
مدیریت منابع طبیعی جامعه محور در صدد است تا از طریق تفویض اختیار به جامعه محلی و مشارکت آن ها در امر حفاظت، ابتدا از حجم تخلفات، تعارضات و تنش های موجود میان بومیان و حافظان رسمی و قانونی محیط زیست بکاهد، و سپس با ایجاد انگیزه های اقتصادی و اجتماعی، بومیان را به حفاظت از منابع طبیعی تشویق نماید و در نهایت با گسترش تلاش های داوطلبانه آنان برای حفاظت از عرصه های طبیعی، تنوع زیستی را در سطح کره زمین ارتقا بخشد.
اگرچه تاکنون سازمان های بین المللی بسیاری نظیر اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) و یا کنسرسیوم جهانی قرق های بومی، اقدام به انتشار راهنما های علمی و عملی برای دست یافتن به این مهم نموده اند، اما همگی بر این نکته پافشاری می کنند که لزوم همکاری جوامع بومی و بخش های غیردولتی در امر حفاظت، باید در سیاست های کلان کشور مد نظر قرار گیرد و زیرساخت های قانونی کافی برای رسیدن به آن ایجاد شود.
عدم وجود یک سیستم یکپارچه مدیریتی در امر حفاظت، منجر به تخریب زیستگاه های طبیعی شده است
در ایران نیز از سال ها پیش فعالین عرصه محیط زیست بر لزوم همکاری بخش خصوصی و جوامع بومی در امر حفاظت تاکید فراوان نموده اند. در حال حاضر سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان تنها نهاد متولی امر حفاظت در کشور، فقط در مناطق چهارگانه حفاظتی بازوی اجرایی دارد. این در حالی است که تنها 11 درصد از خاک کشور جز این مناطق بشمار می آیند، اما تنوع زیستی و گستره منابع طبیعی محدود به این 11 درصد نمی گردد.
از سوی دیگر سازمان محیط زیست برای حفاظت از همین مساحت نیز با کمبود نیرو و تجهیزات روبرو است. به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، تابستان امسال معصومه ابتکار، معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، اعلام کرد که هر محیط بان در کشور حدود 10 هزار هکتار از مناطق حفاظت شده را پوشش می دهد. این در حالی است که بر اساس استاندارد بین المللی، هر محیط بان باید حدود 3 هزار هکتار را تحت کنترل و نظارت قرار دهد.
سال هاست که طرح توسعه قرق های اختصاصی به عنوان یکی از مدل های مشارکت مردم در امر حفاظت، در دستور کار شورای عالی محیط زیست قرار دارد. اما آن چه تا کنون نصیب سرمایه گذاران علاقمند شده است تنها پیش نویس طرح است که هنوز در دست بررسی قرار دارد
عدم وجود یک سیستم یکپارچه مدیریتی در امر حفاظت، منجر به تخریب زیستگاه های طبیعی شده است. با تخریب زیستگاه ها، از توان اکولوژیکی و قدرت زایایی آن ها به شدت کاسته شده و در نتیجه غنای پوشش گیاهی و جانوری نیز در معرض خطر قرار دارد. در چنین شرایطی سازمان محیط زیست به تنهایی قادر به مدیریت اوضاع نیست و اتفاقاً باید مشارکت بخش های غیر دولتی را به عنوان راهکاری جهت برون رفت از این بحران مد نظر قرار دهد.
اگرچه خود سازمان نیز سال هاست که خود را نسبت به ایده مشارکت مردمی به عنوان یک راه حل، مشتاق نشان می دهد اما در عمل تاخیر بسیاری در اجرایی کردن این گفته ها داشته است. سال ها ست که طرح توسعه قرق های اختصاصی به عنوان یکی از مدل های مشارکت مردم در امر حفاظت، در دستور کار شورای عالی محیط زیست قرار دارد. اما آن چه تا کنون نصیب سرمایه گذاران علاقمند شده است تنها پیش نویس طرح است که هنوز در دست بررسی قرار دارد.
علی رغم تمامی این مشکلات عده ای از مردم علاقمند در برخی از استان های کشور نظیر یزد، کرمان و سمنان با امید به این که در نهایت روزی دستور مساعد از سوی سازمان محیط زیست صادر خواهد شد، در محدوده هایی خارج از مناطق حفاظت شده، دست به اقدامات حفاظتی زده اند. این افراد با تعیین محدوده های چند هکتاری تلاش نموده اند تا با دانش و امکاناتی که در اختیار دارند حفاظتی حداکثری ایجاد نمایند. این قرق ها توسط فرد، نهادهای ها مردمی و یا بخش خصوصی ایجاد شده اند.
قرق اختصاصی منصور آباد در شهرستان رفسنجان، که توسط سازمان مردم نهاد "دوست داران طبیعت رفسنجان" اداره می گردد، تنها قرقی است که موفق به اخذ مجوزهای اولیه گردیده است. اگرچه ادامه فرآیندهای قانونی اعطای حق بهره برداری از این قرق تا کنون مسکوت مانده است اما گردانندگان این قرق اختصاصی همچنان به حفاظت از این منطقه ادامه می دهند.
آن چه این طرح را برای سرمایه گذاران از منظر اقتصادی جذاب می نماید اعطای حق بهره برداری پایدار از منابع طبیعی قرق است. برگزاری تورهای شکار، بازدید از حیات وحش و اکوتوریسم برخی از راه های کسب درآمد در این مناطق به شمار می آیند
قرق اختصاصی منصورآباد یک منطقه 126 هزار هکتاری است که توسط عده ای از شکارچیان محلی و همچنین طبیعت دوستان بنیان نهاده شده است. گروه دوست داران طبیعت رفسنجان توانسته با فعالیت های فرهنگی و محافظتی خود جمعیت وحوش این منطقه را به حد بسیار مطلوبی برساند.
این گروه با استخدام محیط بانانی از افراد بومی از حیات وحش منطقه محافظت می نماید و با آموزش به جامعه محلی آن ها را تشویق می نماید تا دست به شکار نزنند. این سازمان مردم نهاد موفق گشته تا به همین طریق شکارچیان متخلف را با خود همراه سازد. بخشی از این افراد حال خود عضوی از این گروه هستند و برای بهبود شرایط محیط زیست در منصورآباد تلاش می نمایند. این گروه تا کنون با ساخت آبشخورهای متعدد در منطقه، علوفه رسانی و ایجاد امنیت، جمعیت قوچ و میش های منطقه را به بیش از 500 راس رسانده است.
قرق اختصاصی منصورآباد یک منطقه 126 هزار هکتاری است که توسط عده ای از شکارچیان محلی و همچنین طبیعت دوستان بنیان نهاده شده است
برای تاسیس و مدیریت قرق های اختصاصی سرمایه بسیاری نیاز است. آن چه این طرح را برای سرمایه گذاران از منظر اقتصادی جذاب می نماید اعطای حق بهره برداری پایدار از منابع طبیعی قرق است. برگزاری تورهای شکار، بازدید از حیات وحش و اکوتوریسم برخی از راه های کسب درآمد در این مناطق به شمار می آیند.
قرق های اختصاصی چنان چه به درستی مدیریت گردند ظرفیت آن را دارند که حفاظتی درست و کامل را به محیط زیست هدیه دهند
قرق اختصاصی منصورآباد تا کنون با کمک های مردمی توانسته سر پا بماند. این گروه 180 نفر عضو رسمی دارد که هر کدام با پرداخت حق عضویت سالیانه، سهمی در تامین هزینه های فعالیت های حفاظتی دارند. اما گردانندگان منصورآباد امید دارند که با بهره برداری پایدار و بهینه از منابع موجود بتوانند شاهد عمر دراز این قرق و مانایی دستاوردهای ارزنده آن برای طبیعت این منطقه باشند.
قرق اختصاصی منصورآباد پس از هفت سال توانسته به الگوی خوبی برای سرمایه گذاران بالقوه تبدیل شود. گردانندگان این قرق با تکیه بر نیروی کار جمعی و همراه ساختن جامعه محلی با خود اتفاقی را رقم زده اند که سازمان محیط زیست در همه این سال ها به دنبال آن بود.
حفاظت به شرط بهره برداری پایدار با تکیه بر نیروی کار، سرمایه و دانش بومی پیش شرط موفقیت در حفاظت از محیط زیست است و قرق های اختصاصی چنانچه به درستی مدیریت گردند ظرفیت آن را دارند تا چنین حفاظتی را به محیط زیست هدیه دهند.
