اصطلاح ردپای کربن در واقع از اصطلاح «ردپای بوم شناختی» (ecological footprint) نشأت می گیرد که در دهه 1990 به کار گرفته شد.
«رد پای کربنی» در گذشته به معنی مجموع گازهای گلخانه ای متصاعد شده از فعالیت یک فرد، تولید یک محصول، یک اتفاق یا یک سازمان بوده است. اما مقدار کل «رد پای کربنی» قابل محاسبه نیست زیرا داده های بسیار زیادی برای این کار لازم است. همچنین مقداری از دی اکسید کربن متصاعد شده به صورت طبیعی ایجاد می شود که درصد آن قابل محاسبه نیست. به همین دلیل در مجله مدیریت کربن تعریف بهتری پیشنهاد شده است:
«اندازه گیری کل مقدار دی اکسید کربن (CO2) و متان (CH4) تولید شده توسط یک جمعیت، سیستم یا فعالیت با در نظر گرفتن همه منابع و مخازن مجاور جمعیت، فعالیت یا سیستم مورد بررسی.» این مقیاس به صورت «دی اکسید کربن معادل» با استفاده از «پتانسیل گرمایش جهانی100 ساله (GWP100) » محاسبه می شود.
گازهای گلخانه ای از طریق فعالیت های مربوط به حمل و نقل، پاک کردن زمین و تولید مواد غذایی، سوخت، کالاهای ساخته شده، مواد، چوب، جاده ها، ساختمان ها و خدمات وارد جو زمین می شوند و برای سادگی، اغلب بر حسب میزان دی اکسید کربن یا معادل دی اکسید کربن سایر گازهای گلخانه ای گزارش می شوند. ردپای کربنی خانوارها را نیز می توان به دو بخش مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرد:
منابع «غیرمستقیم» که اغلب ردپای کربن خانوارهای معمول مربوط به آنهاست، شامل خروجی سوخت مصرفی برای تولید کالاهایی است که دورتر از مصرف کننده نهایی تولید می شوند و بخش «مستقیم» شامل خروجی ناشی از سوختی است که در ماشین یا اجاق خانه فرد مصرف کننده به کار می رود.
اصطلاح ردپای کربن در واقع از اصطلاح «ردپای بوم شناختی» (ecological footprint) نشأت می گیرد که در دهه 1990 به کار گرفته شد. اما ردپای کربنی اختصاصی تر از ردپای بوم شناختی است، زیرا به طور مستقیم میزان خروجی گازهای عامل تغییرات آب و هوایی به جو را اندازه می گیرد.
در کشورهای گوناگون بسته به میزان توسعه کشور و شرایط جغرافیایی، مسافران از روش های گوناگونی جا به جا می شوند.
در سیستم های مختلف حمل و نقل برای جا به جایی مسافران «رد پای کربنی» متفاوتی ایجاد می شود. این رد پای کربنی فقط از طریق سوخت مصرف شده محاسبه نمی شود بلکه فاکتورهای بسیاری در محاسبه این عدد وارد می شوند.
به طور خلاصه برخی از اعداد محاسبه شده برای جاپای کربنی مسافران در سیستم های حمل ونقل مختلف ذکر خواهد شد:
هوایی: سازمان LIPASTO مقدار گاز دی اکسید کربن و سایر گازهای معادل دی اکسید کربن به ازای هر مسافر برای پروازهای کمتر از 463 کیلومتر را 257 گرم دی اکسید کربن بر کیلومتر و 259 گرم بر کیلومتر سایر گازهای معادل دی اکسید کربن گزارش کرده است.
جاده ای: در حمل و نقل جاده ای، میزان انتشار این گازها به ازای هر مسافر در سال 2011 معادل 109 گرم در هر کیلومتر محاسبه شده است.
ریلی: در سال 2005، مقدار دی اکسید کربن معادل متصاعد شده توسط صنعت ریلی آمریکا 0/116 کیلوگرم به ازای هر مسافر در یک کیلومتر بوده است که همین میزان بالاترین مقدار انتشار گازهای گلخانه ای در کل صنعت ریلی جهان بوده و میانگین انتشار کربن دی اکسید و کربن دی اکسید معادل در کل صنعت ریلی بسیار کمتر از این مقدار بوده است.
دریایی: میانگین مقدار دی اکسید کربن متصاعد شده به ازای هر مسافر در هر کیلومتر در حمل ونقل دریایی 0/12 کیلوگرم بوده است. طبق این محاسبات، مشاهده می شود که حمل و نقل ریلی با اختلاف بسیار زیاد، کمترین تصاعد دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه ای را دارد و اگر مسافران ترغیب شوند تا بیشتر جابه جایی های خود را از طریق قطار انجام دهند، دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه ای کاهش قابل توجهی خواهد داشت و آلودگی محیط زیست کاهش خواهد یافت.
با اینکه بر اساس گزارش یک موسسه تحقیقاتی ایران جزو 10 کشور نخست جهان است که بیشترین میزان انتشار گازهای گلخانه ای را در نتیجه مصرف انرژی به خود اختصاص داده اند، در کشور ما صنعت حمل و نقل ریلی نسبت به سایر روش های حمل و نقل، بسیار کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
این مقاله توسط مریم کمالی (کارشناس ارشد اقتصاد محیط زیست) نوشته و در روزنامه دنیای اقتصاد منتشر شده است.
