امروزه بیش از هر زمان دیگر فقدان تورهای گردشگری برای کودکان و نوجوانان در رده های سنی مختلف حس می شود.
تغییر سبک زندگی در ایران، تبدیل خانواده های گسترده به خانواده های هسته ای، رشد فزاینده مهاجرت و شهرنشینی، گسترش آپارتمان نشینی، فقر حرکتی کودکان و پدیده ای به نام "سندرم دوری از طبیعت" و بسیاری عوامل دیگر که موجب شکل گیری نیازی در جامعه شده است که ایده سفر و به ویژه طبیعت گردی کودکان را به راهی برای رفع گوشه ای از این دست نیازها تبدیل کرد.
گردشگری کودک و نوجوان چه توسط مدارس طبیعت و یا مدارس آموزش و پرورش برگزار شود و چه آژانس های مسافرتی به اجرای آنها اقدام نمایند، نقش بسزایی درسلامت، شادابی و تندرستی کودکان ایفا می کند. تجربه ارتباطات تازه و بازی های گروهی می تواند به ارتقای مهارت های اجتماعی و عاطفی کودک کمک کند و با حضور در گروه، بر گسترش روحیه مسوولیت پذیری و همکاری آنان تاثیر گذارد. اکتشاف، مشاهدات عینی و تجربه حضور در محیط های مختلف شهری و روستایی موجب افزایش پایداری اطلاعات عمومی آنان شده و علاقه به یادگیری را در کودکان افزایش می دهد.
امروزه بیش از هر زمان دیگر فقدان تورهای گردشگری برای کودکان و نوجوانان در رده های سنی مختلف حس می شود. سفرهایی که می توانند با اهداف مختلف آموزشی و تفریحی در قالب فعالیت هایی چون نمایش و قصه گویی، بازی های گروهی، کارگاه های آموزشی و ... نکات بسیاری را به کودکان منتقل کند.
نیاز به گردشگری کودک به دنبال تغییراتی در ساختار اجتماعی جامعه ایران آرام آرام شکل گرفت. تغییراتی همچون تغییر سبک زندگی در ایران، تبدیل خانواده های گسترده به خانواده های هسته ای، رشد فزاینده مهاجرت و شهرنشینی، گسترش آپارتمان نشینی، فقر حرکتی کودکان و پدیده ای به نام "سندرم دوری از طبیعت" و بسیاری عوامل دیگر که موجب شکل گیری چنین نیازی در جامعه شد و ایده سفر و به ویژه طبیعت گردی کودکان را به راهی برای رفع گوشه ای از این دست نیازها تبدیل کرد.
فاتحی مدیر عامل شرکت های پرشیا یکی از افرادی است که موضوع تورهای کودک و خانواده را در مرکز فعالیت های خود از مهر 1393 قرار داده و با استقبال گسترده ای از سوی خانواده ها نیز مواجه شده است. در گفت و گو با او از این نوع خاص از گردشگری بیشتر آشنا شدیم.
اولین بار چه چیزی باعث شد، ایده گردشگری کودک را دنبال کنید و از چه زمانی شروع به کار کردید؟
آشنایی یکی از همکاران شرکت با دکتر وهاب زاده نویسنده کتاب کودک و طبیعت درآژانس هایپرشیا، منجر به شکل گیری ایده برگزاری تورهای کودکان شد و در مهر ماه سال 1393 با تور سیب چینی کودکان آغاز شد که به دلیل استقبال مردم تصمیم گرفته شد تا برگزاری این نوع تورها ادامه یابد. در فصل پاییز و زمستان هر هفته و در فصل های بهار و تابستان بصورت ماهانه تور کودک برگزار می شود.
دلیل استقبال خانواده ها چه بوده و چه عواملی باعث شده که خانواده ها تورهای کودک را جایگزین سفرهای شخصی خود کنند؟
عوامل مختلفی در این انتخاب نقش دارند. به نظر می رسد جذابیت و طراحی موضوع سفر مهمترین عامل است. پرداختن به موضوعات و سفرهایی که هم برای خانواده ها و هم برای کودکان جذابیت داشته باشد، در جذب و انتخاب سفر خانواده ها بسیار تاثیر گذار است. به عنوان مثال برنامه هایی مانند سیب چینی، انار چینی و یا برنامه های متفاوت تری مانند یوگا در سرزمین نمک که هر خانواده ای نمی تواند به راحتی همراه با فرزندش به آن بپردازد از جذابیت بیشتری برخوردار است. اگر چه ممکن است دیدن یک باغ سیب یا چیدن سیب بطور مستقیم برای پدر و مادرها جذاب نباشد ولی انجام این فعالیت همراه با کودکان آن ها در این فضا برایشان جذاب است. عامل دوم، جمع شدن بچه ها و خانواده ها در کنار هم با یک هدف مشترک است.
این گرد هم بودن برای خانواده ها جذاب است و باعث می شود که گاهی سفرهای کودک را به سفرهای شخصی خود ترجیح دهند. البته تجربه نشان می دهد که در فصل بهار و تابستان به دلیل وجود گزینه های بیشتر برای سفرهای شخصی و خانوادگی، تورهای کودک آژانس های مسافرتی کمتر توسط خانواده ها انتخاب می شود اما در فصل پاییز و زمستان، خانواده ها بیشتر به شرکت در تورهای کودک تمایل نشان می دهد.
آیا پدیده تک فرزندی در سفرهای کودکان تاثیرگذار بوده است؟
تاکنون بررسی خاصی در این خصوص صورت نگرفته است و دقیقا مشخص نیست عامل تک فرزندی چقدر می تواند بر گرایش خانواده ها به سمت تور کودکان تاثیر گذارد. اما آنچه که مشخص است این است که برای والدین و فرزندان، داشتن دوستانی خارج از محیط مدرسه جذاب است.
در تورهای کودک، بیشتر پدر مادرها هستند که دوست پیدا می کنند. علاوه بر این امکان پیدا کردن خانواده هایی از جنس خودشان آن ها را بیشتر به سمت تورهای کودک متمایل می سازد. در چنین جامعه هایی که به سبب برگزاری تور کودک ایجاد می شوند، خیلی از خانواده ها به هم نزدیک شده و با یکدیگر دوست می شوند و همین امر منجر به ارتباطات گسترده تر انها می شود.
آیا چنین تورهایی توسط مراکز یا آژانس های دیگری هم در حال برگزاری است؟
برگزاری منظم و حرفه ای این نوع خاص از گردشگری، در قالب تور های تعریف شده توسط آژانس های مسافرتی کمتر دیده می شود. با این حال گروه های مختلفی وجود دارند که تلاش می کنند کارگاه های آموزشی خود را در فضای باز و در طبیعت برگزار کنند. تعداد این گروه ها روز به روز در حال افزایش است.
در برگزاری تورهای کودک، سفری مانند تورهای گردشگری جاری برگزار می شود اما این بار با نگاهی متفاوت و از دید کودکان صورت می پذیرد. به عنوان مثال مقصدی مانند هرانده که بارها برای بزرگسالان برگزار شده است، این بار با یک نگاه جدید برای کودکان و خانواده ها برگزار می شود و با تغییر اسم آن به «جستجوی پروانه ها» انجام می شود. نگاه ما بیشتر با تمرکز بر روی جاذبه ای است که در مقصد وجود دارد و شناخت، چیزی است که بچه ها در حین سفر بدست می آورند. ما محتوای زیادی به موضوع اضافه نمی کنیم و بیشتر تلاش می کنیم بچه ها در مسیر سفر از جاذبه لذت ببرند و شناخت به طور خود به خود همان مسیر اتفاق افتد.
آیا در برگزاری تورهای کودک از رویکرد آموزشی خاصی استفاده می شود؟
گاها ممکن است در سفر بازی های خاصی را برای کودکان طراحی کنیم که خود دارای محتوای آموزشی مرتبط با مقصد باشد اما در بیشتر مواقع به طور مستقیم به اموزش در حین سفر نمی پردازیم. در بعضی مواقع نیز کودکان را به انجام فعالیت های خاصی در محیط هدایت می کنیم. در این نوع سفرها رویکرد آموزشی در محوریت فعالیت ها قرار ندارد و بیشتر تلاش می شود کودک از محیط پیرامون خود لذت ببرد.
گردشگری کودک در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر چه تفاوت هایی دارد؟
گردشگری کودک در خارج از ایران نیز به دو صورت برگزار می شود: یکی در قالب گارگاه هایی که در طبیعت برگزار می شود و دیگری تورهایی است که با عنوان Family Tour، خانواده به همراه کودکان خود در آنها شرکت می کنند.
Family Tour بیشتر به سفرهایی اطلاق می شود که خانواده ها در آن می توانند همراه با فرزندان خود در یک ماجراجویی نرم (Soft Adventure) شرکت کنند. یک فعالیت فیزیکی آرام در فضایی امن و خالی از اتفاق. به عنوان مثال تماشای اسب ها و غذا دادن به انها، فعالیتی که در حد سن و سال کودک ماجراجویی محسوب می شود.
در دنیا، آژانس های مختلفی روی این موضوع کار می کنند اما می دانیم که این قبیل تورها حتی در کشورهای دیگر دنیا نیز جز دسته های پر درآمد گردشگری نیست. بلکه بیشتر به عنوان دسته ای از ان یاد می شود که وقتی خانواده ها صاحب فرزند می شوند از آن استقبال کرده و متفاوت از تورهای فرهنگی است.
کشش تقاضا را برای برگزاری تورهای کودک را چگونه ارزیابی می کنید؟
بازار تورهای کودکان آنقدر دارای کشش هست که آژانس های دیگری هم بتوانند وارد این عرصه شوند با این شرط که بازارسازی مناسب برای این سفرها انجام شود.
ایجاد نیاز، ساخت بازار و اطلاع رسانی به خانواده ها در خصوص این سفرهای بسیار مهم است. در مرحله بعد حفظ این بازار است که اهمیت دارد.
برگزاری مداوم برنامه های متنوع برای خانواده های مشتاق ضروری است. برای چنین خانواده هایی حداقل ماهی یک برنامه باید ارائه شود.
دولت می تواند به بخش خصوصی در بازارسازی و اطلاع رسانی در خصوص این نوع خاص از گردشگری کمک کند و به رویه ی بازارسازی گردشگری کودک سرعت بخشد.
تا چه اندازه امکان برگزاری مداوم تورهای کودک در آژانس های مسافرتی امکان پذیر است؟
برگزاری چنین تورهایی بستگی به شرایط درونی شرکت ها و سازمان ها دارد. در حال حاضر اجرای تور کودکان از صرفه اقتصادی کمتری نسبت به سایر تورها برخوردار است. برگزاری تورهای کودک سختی و مسئولیت ویژه ی خود را دارد و با مسئولیت های اجتماعی شرکت ها، هر سازمانی باید نیم نگاهی به این موضوع داشته باشد.
فکر می کنید به زودی ما بتوانیم در ایران پذیرای تورهای ورودی کودک باشیم؟
این موضوع دور از انتظار نیست چرا که در حال حاضر اردن در حال انجام این کار است. طراحی جذاب تورهای خانوادگی، گردشگران و خانواده های بسیاری را به سوی این کشور جذب می کند.
در خصوص ایران نباید فراموش کرد که از نظر مردمان سایر کشورها، ایران همچنان کشور امنی نیست و سفر به ایران خود نوعی ماجراجویی است. با اصلاح این تصویر ذهنی و با فراهم ساختن زیرساخت های مورد نیاز می توان امیدوار بود که ایران روزی بتواند پذیرای گردشگران کودک از سایر نقاط جهان باشد.
راهنمایان گردشگری کودک و نوجوان دارای چه ویژگی هایی هستند؟
به نظر می رسد حضور دو نوع راهنمای سفر در گردشگری کودک ضروری باشد. یکی راهنمایان معمولی سفر که مقصد را به خوبی می شناسند و بیشتر درگیر اجرای برنامه سفر هستند. نوع دیگر مربیانی هستند که با شرایط ذهنی بچه ها آشنایی بیشتری داشته و میدانند در ارتباط با کودکان چگونه می شود برنامه را به بهترین شکل اجرا کرد.
متاسفانه تعداد مربیان کودک آشنا با سفر و گردشگری اندک است و تعداد کمی حاضرند تا در برگزاری سفر های کودک مسئولیت خطیر چنین فعالیتی را به عهده بگیرند.
برگزاری تورهای کودک با چه مشکلاتی رو به رو هستند؟
همان خلاهای قانونی که در تورهای گردشگری بزرگسالان هست در مورد تورهای کودکان نیز وجود دارد.
اما مهمترین مساله در تورهای کودک نبود زیرساختهای لازم و متناسب با نیازهای کودکان در مقاصد گردشگری است. حساسیت و شکنندگی کودکان نبود زیرساخت های لازم را بیشتر نشان می دهد. نبود سرویسهای بهداشتی در محیط های طبیعی، فقدان امکانات تفریحی و بازی، عدم تناسب خدمات گردشگری با نیازها و ویژگی های کودکان از مهمترین مشکلات پیش روی برگزاری تورهای کودک است.
به هر حال، با اطلاع رسانی و بازار سازی منسجم تر می توان جایگاه چنین تورهایی را در میان خانواده ها و در سطح گردشگری کشور ارتقا داد و این مهم جز با همکاری و پشتیبانی سازمان های دولتی ممکن نیست.
