وقتی حافظ با دیوان اشعارش، عاشقان شعر و ادب پارسی را مسخ کرد، فردوسی بزرگ شاهنامه را سرود یا سعدی اشعار عمیقش را در دل ادبیات دنیا به ثبت رساند و این آثار به زبان های مختلف دنیا ترجمه شد، بزرگ ترین انگیزه های گردشگری ادبی در ایران شکل گرفت اما این انگیزه ها هیچ گاه برای رونق بخشیدن به گردشگری ادبی در ایران تقویت نشدند.
ایران از دیرباز مهد ادب بوده و تاریخ ادبیاتش مملو از داستان ها و آثار ادبی در خور توجه است اما صنعت گردشگری ایران هیچگاه یاری این دارایی های معنوی را نطلبیده است؛ در حالی که رابطه و ضابطه کشورهای گردشگرپذیر دنیا با گردشگری اما به شکل دیگری است.
ادبیات ایران به تنهایی پس از اسلام قدمتی 1100 ساله دارد اما قدمت آن با حساب ادبیات کهن و ادبیات پارسی میانه به 3 هزار سال هم می رسد؛ این قدمت می تواند آلبوم رنگارنگ و متنوع و پر محتوایی از آثار شاخص ادبی را پیش روی دنیا بگذارد و البته انگیزه ای برای رونق گردشگری ادبی در کشور باشد.
گردشگری ادبی، گونه ای از گردشگری فرهنگی است؛ در این گونه، مکان ها و رویدادهای مرتبط با متون ادبی و نیز زندگی نویسندگان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ جاذبه گردشگری ادبی می تواند شامل مسیر گذر شخصیت داستانی یک کتاب و یا حتی بازدید از مکان خاصی باشد که در یک رمان از آن نام برده شده است. بازدید از خانه و مقبره یک شاعر یا نویسنده هم می تواند جاذبه گردشگری ادبی باشد؛ استقبال از این گونه گردشگری حتی باعث به وجود آمدن مسیرهای طولانی پیاده روی مرتبط با نویسندگان آثار ادبی همچون راه توماس هاردی شده است.
معمولا گردشگران ادبی علاقه دارند تا بدانند چه مکان هایی الهام بخش نوشته شدن یک اثر ادبی بوده است؛ آن ها حتی دوست دارند بدانند که در آن واحد چگونه یک اثر ادبی منجر به خلق یک مکان گردشگری شده است؛ این پدیده آنقدر در دنیا وسعت پیدا کرده که امروزه نقشه های ادبی، راهنماهای ادبی و حتی تورهای ادبی راه افتاده اند تا گردشگران را در رسیدن به هدفشان کمک کنند. در عین حال موزه های بسیاری در ارتباط با نویسندگان تاسیس شده اند؛ موزه هایی که معمولا در خانه یا محل تولد یا محل کار و فعالیت یک نویسنده دایر می شوند.
معمولا گردشگری ادبی بر آثار و شاهکارهای ادبی روزگار قدیم متمرکز است اما همه کشورها مثل ایران از قدمت ادبی برخوردار نیستند؛ نتیجه این می شود که بسیاری از کشورها در کنار کشورهای تازه تاسیس، داستان های مدرن گردشگری را وارد ادبیات نوپای خود می کنند و جاذبه های فرضی و سمبلیک را در آن گنجانده یا مقاصد گردشگری خود را در دل داستانهای مدرن معرفی می کنند.
اما گردشگری ادبی در ایران به عنوان کشور مهد ادبیات تا کنون مغفول باقی مانده است. این ناکامی می تواند دلایل مختلفی داشته باشد اما مهم ترین آن بی توجهی مسئولین در استفاده از ظرفیت های ادبی کشور است. حدود دو سال پیش، معاون وقت گردشگری کشور از راه اندازی آژانس های تخصصی در حوزه گردشگری ادبی خبر داده بود. قرار بر این شد که معاونت مطبوع او از دفاتر خدمات مسافرتی فعال در حوزه گردشگری ادبی حمایت کند. دولت یازدهم هم آمد اما تغییر در رویکرد آن و دولت قبل نسبت به گردشگری ادبی باز هم مشاهده نشد.
شهرت جهانی حافظ، سعدی، فردوسی، نظامی و سایر شعرای ادبیات کهن ایران، مقبره های آن ها و حتی تک تک مکان هایی که در حماسه بزرگ فردوسی از آن نام برده شده همچون البرز کوه و خانه سیمرغ و محل پرورش زال به تنهایی می تواند محرک های جذب گردشگران خارجی به کشور باشد اما راهبردی مشخص برای استفاده از این ظرفیت ها تعریف نشده است. این در حالی است که ترکیه با وجود مقبره مولانا، شهر قونیه را تبدیل به یکی از قطب های گردشگری ادبی مطرح دنیا کرده است؛ راهکارش برگزاری مراسم ویژه «شبی عروش» در سالروز وفات مولانا و پاسداشت او به مدن 10 روز و اجرای مراسم سماع و برگزاری کنسرت های موسیقی آوازخوانی با مضامین اشعار او و تبلیغ این رویدادها در دنیا است. روسیه هم خوب می داند که چگونه خانه های پوشیکن Alexander Sergeyevich Pushkin و داستایوفسکی Fyodor Mikhailovich Dostoyevsky و سایر نویسندگان ادبی اش را به جاذبه های مشهور ادبی خود تبدیل کند.
اقتصاد گردشگری ایران نه تنها نتوانسته از ظرفیت های جهانی گردشگری ادبی استفاده کند بلکه گردشگری ادبی در ابعاد داخلی هم هنوز در ادبیات صنعت توریسم کشور و اقتصاد آن محلی از اعراب ندارد؛ بسیاری از مردم ایران یا کتابخوان نیستند و یا اگر هم باشند راه و چاه دسترسی به یادمان های مرتبط با شعرا، نویسندگان و آثار ادبی کشور را نمی دانند. حق هم دارند. در سایه کم توجهی مسئولین کسی چه می داند که خانه جلال آل احمد یا صادق هدایت کجاست و آیا اصلا امکان بازدید از آن ها وجود دارد یا خیر!
یا اصلا چه کسی توجه دارد که 27 شهریور روز بزرگداشت شهریار را به نام روز شعر و ادب فارسی نامگذاری کرده اند و می توان از این ظرفیت برای معرفی و توسعه گردشگری ادبی بهره جست؟
