یزد آب انبار «جِنُک» یکی از آثار ثبتی محله تاریخی مسجد جامع در بافت جهانی شهر یزد است که هرچند روزگاری آب شرب مردمان این دیار را تامین می کرده اما امروز بنای متروک آن در کنار نام ترسناکش، آن را به مکانی واقعاً مخوف تبدیل کرده است.
در روزگاران قدیم غالباً هرگاه مردم از مکانی به دلایل مختلف وحشت داشتند و به نوعی دسترسی ساده ای به آن نداشتند، از چنین مکانی به عنوان محلی دارای جن یاد می کردند حتی بعضاً حمام های قدیم که به خاطر ویژگی ساختاری تو در تو بود را نیز دارای جن مطرح می کردند.
شاید یکی از علت های نام گذاری آب انباری قدیمی که پشت مسجد جامع کبیر یزد و دقیقاً روبروی ورودی شمال غربی این مسجد واقع شده نیز نشات گرفته از همین موضوع باشد چرا که آب انبارها در ایام قدیم که امکانات امروزی مانند برق و روشنایی وجود نداشت عمدتاً تاریک و با توجه به پله های فراوانی که تا پایین آنها ایجاد می شد، تاحدودی دلهره آور بوده است.
کلمه ی «جِنُک» در گویش یزدی ترکیبی از واژه «جن» معادل موجودات نامرئی و فراطبیعی و «ک» تصغیر است و اهالی قدیم یزد نیز بنا به باورهای آن زمان معتقد بودند که در این آب انبار قدیمی جن وجود داشته است و به همین دلیل این مکان را چنین نامگذاری کرده اند و اکنون نیز اهالی آن را با همین عنوان می شناسند.
«حسین مسرت» پژوهشگر یزدی نیز ضمن تایید وجه تسمیه این بنای تاریخی، در گفت وگو با ایسنا می گوید: آب انبار «جِنُک» قدیمی ترین آب انبار تاریخدار یزد است که بنا بر مندرجات سنگ نوشته ی آن در سال ۸۷۸ قمری و در دوران تیموری به وسیله خیرمندی به نام «لطف الله» وقف بر مردم کهنترین محله یزد یعنی محله مسجد جامع که در آن روزگار محله مرکزی یزد بوده، شده است.
وی اضافه می کند: آب انبار «جِنُک» جزو ۱۰۰ آب انباری است که آب قنات وقفآباد یعنی کهنترین قنات یزد در آن جاری بوده است.
به گفته این پژوهشگر یزدی، آب انبار مذکور که تنها آب انبار تک بادگیر شهر یزد نیز محسوب می شود، ۲۵ پله با راه پله ای به عرض ۱.۴۰ متر و بدون پاگرد دارد. مخزن این آب انبار تاریخی نیز به صورت مدور است و تنها بادگیرش نیز فقط دارای دو جهت شبکه یا روزنه است.
وی می گوید: این بنا یک ورودی و یک شیر دارد و مصالح به کار رفته در آن نیز آجر، ملات ساروچ و خشت و گل است و چنان که از شواهد بر میآید خزینه ی آن احتمالا دارای سقف نیمکره بوده که در مرحله بعد از بین رفته یا تخریب شده و در سالیان اخیر روی آن منزل مسکونی ساخته و بادگیر کوچکی در جبهه شمال غربی خانه ایجاد کرده اند.
مسرت در پایان نیز متن کتیبه ی تاریخی موجود در این آب انبار را چنین می خواند:
«جلال دولت و برهان عصر، لطفالله دستیاری توفیق این عمارت کرد
بنای مصنعهای شد که آب چشمه خضر صفا و نور ز الطافش استعارت کرد
ز سال ساختنش جست و جوی می کردم «زلال خیر» به تاریخ آن اشارت کرد»
