19 مارس 2024 - 12:15

کشف فضایی مرتبط با آیین های ایران باستان در کاشان

13 فوریه 2019 - 18:00 dsfr.ir/m582d

کشف فضایی مرتبط با آیین های ایران باستان در کاشان
fa.persiadigest.com
شهر زیرزمینی سفید

با کشف بنایی جدید در شهر زیرزمینی سفید شهر کاشان، باستان شناسان احتمال می دهند این فضا مرتبط با آیین های ایران باستان باشد.

مجید منتظر ظهوری، سرپرست هیأت باستان شناسیِ دومین فصل از کاوش باستان شناسی در مجموعه معماری دستکندهای زیرزمینی سفید شهر (نصرآباد) در شهرستان آران وبیدگل، با اعلام این خبر گفت: در این کاوش ها بنایی نمایان شد که با توجه به وجود فضای چلیپایی با نورگیر، چاه آب (دو عنصر مقدس) و یافته های باستان شناسی احتمالاً مرتبط به آئین های ایران باستان است.

وی با بیان این که این کارگاه کاوش در دو کارگاه مجزا در حال انجام است، توضیح داد: کارگاه نخست در زیر عمارتی خشتی با نام بقال یا چهارطاقی انتخاب و دو فصل کاوش منجر به شناسایی فضاها و کانال های ارتباطی غیر همسطح در آن شد. همچنین ادامه کاوش ها در این کارگاه در بخش شمالی و جنوبی در دو جبهه ادامه پیدا کرد، آن به شناسایی بخش های دیگری از این دستکند منجر شد که روند مخرب توسعه شهری باعث تخریب راه های ارتباطی در این بخش ها شده است.

برای به دست آمدن نتیجه مطلوب به منظور شناسایی مسیرهای ارتباطی از مطالعات میان رشته ای ژئوفیزیک به روش (GPR) کمک گرفته شد و گمانه زنی در نقاط شناسایی شده مشخص کرد که این مجموعه دستکند در بخش شمالی تداوم داشته و خیابان ۲۲ بهمن این مسیر را تخریب کرده است. همچنین مطالعات ژئوفیزیک مسیرهای دیگری را در بخش های دیگر شهر نیز شناسایی کرده که ادامه کاوش در آنها به فصل های بعد موکول شد.

منتظر ظهوری از یافته های این بخش از دستکندها به سفال های دوران قرن ششم و هفت هجری قمری اشاره کرد که از نمونه های آن می توان از سفال های فیروزه قلم مشکی و سفال های لعاب تک رنگ فیروزه ای با لبه چکشی نام برد.

او با اشاره به این که قطعاتی از سفال های نقاشی زیر لعاب که روی برخی از آنها بخش های از کتیبه های اسلامی دیده می شود، بیان کرد: یک قطعه کاشی زرین فام از بخش شمالی این مجموعه به دست آمد که احتمالاً از نمونه های ساخت شهر کاشان در قرن ۶ و هفتم هجری (خوارزمشاهی و ایلخانی) است.

سرپرست هیأت باستان شناسی با بیان این نکته که کارگاه دوم در بخش جنوبی عمارت قدمگاه با توجه به گفته های اهالی بومی شهر انتخاب شد، اظهار کرد: پس از روند کاوش در این بخش، فضایی با پلانی چلیپایی شکل نمایان شد که بخش عمده این فضا در بخش های فوقانی با آوار و نخاله های شهری پر شده بود و در بخش های پایینی آن نهشته های فرهنگی با مواد فرهنگی شناسایی شد.

وی فضای چلیپایی به دست آمده در بخش مرکزی را دارای سقفی مدور و گنبدگون با خیز کم توصیف کرد که در مرکز گنبد یا آسمانه آن نورگیری مدور قرار دارد و افزود: در مرکز و کف فضای چلیپایی حلقه چاهی قرار دارد که تا عمق ۱۱ متر مورد کاوش قرار گرفت ولی به علت پایان زمان کاوش فعالیت باستان شناسی در آن متوقف شد.

وی با اشاره به این نکته که سقف چهار ایوان یا صفه های این بنا به صورت طاق جناغی است، افزود: صفه شمالی در روند توسعه بنای قدمگاه به جهت نوسازی با عملیات پی سازی آسیب دیده و سقف آن نیز تخریب شده است.

مسیر دسترسی به این فضای چلیپایی از سمت جنوب غرب بوده که این مسیر در یک برهه تاریخی به علتی نامشخص (احتمالاً مذهبی- سیاسی) با سنگچین مسدود و در تغییرات بعدی حتی مسیر پلکانی آن تخریب و به فضاهای سردابی متاخر پیوند داده شده است. همچنین کاوش ها نشان می دهد به احتمال زیاد دور تا دور این فضای چلپیایی سکوهایی برای نشستن وجود داشته است که در سیر زمانی و تخریب های تاریخی از بین رفته اند.

او با اشاره به وجود طاقچه هایی که در زوایای فضای مرکزی چلیپا کنده شده و آن ها نیز در بخشی از بین رفته اند، افزود: در بخش جنوبی فضای چلیپای فضاهای الحاقی دستکندی نیز ایجاد شده که پلانی مربع شکل دارد و طاقچه هایی در آن کنده شده است. از سوی دیگر شواهد زیادی از سازه های حرارتی و آثار سوختگی بر روی بدنه شمالی این فضای الحاقی دیده می شود.

به گفته وی، این فضاها نیز در دوره های متاخر مورد استفاده قرار گرفته و دیوارهای خشتی در آن ایجاد شده است.

او از یافته های این کارگاه را سفال های مربوط به قرون میانی اسلامی تا دوره صفوی و قاجار عنوان کرد و افزود: نقوش روی برخی از سفالینه های شناسایی شده، نشان از آئینی بودن فضای چلیپایی دارد که نقوشی همچون صلیب، خورشید و سرو از این نوع است.

منتظر ظهوری گفت: با توجه به این شواهد معماری دستکند زیرزمینی (فضای چلیپایی با هورنو یا نورگیر و چاه آب دو عنصر مقدس)و یافته های باستان شناسی احتمالاً این بنا مرتبط به آئین های ایران باستان است که در مطالعات آینده باید مورد ارزیابی قرار گیرد.

« دنیای سفر » این نوشته را از « ایسنا » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
1