28 مارس 2024 - 15:13

پَته، نقوش فلسفیٍ سرپنجه زنان کرمان

2 ژانویه 2019 - 08:00 dsfr.ir/fl5bz

پَته، نقوش فلسفیٍ سرپنجه زنان کرمان

هزاران هزار بار، انگشتان زنان کرمانی باید سوزن را بر شال بزند تا با نخ های رنگارنگ، طرح های بته جقه، درخت زندگی، قهر و آشتی، سرو، ترنج و دهها طرح دارای معنا و مفهوم فلسفی روی پارچه پدیدار و سوزن دوزی هایی خیره کننده خلق شود.

پته دوزی یکی از زیباترین و قدیمی ترین سوزن دوزی های سنتی ایران است که در تاریخ گذشته فرهنگی کرمان ریشه عمیقی دارد به طوری که در جهیزیه دختران کرمانی باید پته وجود داشته باشد، حتی شده یک تکه کوچک.

بیشترین استفاده پته در کرمان به عنوان بخشی از جهیزیه عروس بود. قدیم ترها اینگونه بود که بعد از ظهرها خانم های محل اعم از مادرها و دخترها دور هم جمع می شدند و شروع به دوختن پته می کردند تا جهاز دخترشان کامل باشد.

در قدیم، برای جهیزیه دختران و هنگام بردن عروس به حمام از بقچه و سوزنی استفاده می کردند و لباس داماد را در بقچه می گذاشتند و البته پرده از دیگر مصارف پته بود، زیرا کرمان سرزمینی خشک و کویری است و اختلاف درجه دمای شب و روز آن زیاد است و شب های سرد دارد و چون در قدیم وسایل گرمازا مانند امروز نبوده است، به همین سبب از پرده پته برای جلوگیری از سرما استفاده می کردند.

هنر پته دوزی، پیشینه مشخصی ندارد و هر یک از پژوهشگران پیدایی آن را به دورانی از تاریخ نسبت می دهند اما طبق یافته ها و تحقیقات، پته دوزی در دوران صفویه در کرمان رایج بوده و به اوج خود رسیده است، این را منابعی همچون سفرنامه شاردن عنوان می کنند.

عده ای نیز این هنر را مختص به زمان نادرشاه افشار دانسته اند، هرچند معتقد بودند که از خیلی قبل، پته در کرمان رواج داشته است.

امروزه نیز پته اغلب در کرمان تهیه می شود و دوخت آن در تمام شهرستان ها و روستاهای استان رایج است. از جمله کاربرد دست دوخت های پته امروز می توان به بقچه، سوزنی، پشتی، جانماز، سرمه دان، جلد قرآن، روبالشی، زیرگلدانی، پرده، رومیزی، روکرسی، رویه کفش و دمپایی، کیف دستی، زیرلیوانی و روکش جعبه دستمال کاغذی اشاره کرد.

پته شامل شال (عریض) و نخ است که سال های دور شالش از کشمیر هند می آمد و نخ پته هم نخ گلابتون بود که آن هم از هند وارد می شد. شال کشمیر یک پارچه نازک و ظریف بود که طرح را روی آن پیاده می کردند و با نخ گلابتون آن را می دوختند اما امروزه عواملی همچون کمبود مواد اولیه مرغوب، نگاه کاسب کارانه به پته کرمان و ورود افراد نا بلد به عرصه دوخت پته، رونق این هنر را با مشکل مواجه کرده است.

هم شال و هم نخ پته به قدری ظریف است که فقط با دستگاه های بافندگی دستی قابل ریسیدن، بافتن و تولید است، چرا که دستگاه های ماشینی قادر به تولید این ظرافت نیست.

پته ها در دوران صفویه و زندیه به قدری ظرافت داشتند که وقتی به این آثار نفیس برجای مانده می نگرید، به قدری حیرت زده می شوید که این سوال به ذهنتان می رسد که چگونه نقوش به این ظرافت و ریزی، با نخ های ظریف دوخته شده است.

اما امروزه پته ها شکل دیگری به خود گرفته است، دیگر از آن ظرافت و ریز بودن نقوش خبری نیست، به همان دلایل که ذکر شد، نبود مواد اولیه مرغوب و ورود افراد نابلد به عرصه دوخت که در نتیجه آن کل پارچه پُر می شود از نقش های شلوغ و درهم برهم که دیگر نمی توان نام آن را پته گذاشت.

یکی از معروفترین پته ها، روپوش مقبره شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان است که یکی از پُرکارترین پته های تولید شده در ایران بوده و سال 1285 هجری قمری توسط 16 زن کرمانی طی دو سال دوخته شده است. این پته بر پارچه ای به طول 335 متر و عرض 210 سانتیمتر دوخته شده و نمونه بسیار برجسته ای از ذوق و هنر زنان کرمانی است.

« دنیای سفر » این نوشته را از « ایرنا » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
1