تصویر این دو گنبد مخروطی شکل که به فاصله کمی از هم واقع شدند یکی از آشناترین تصاویر گردشگری و گردشگری مذهبی در استان سمنان است.
این دو گنبد چشم نواز در کنار چندین و چند اثر تاریخی زیبا در مجموعه تاریخی بایزید؛ بسطام را نه تنها به یکی از مهمترین مقاصد گردشگری استان سمنان که شمال شرق کشور بدل کرده است.
حامد عادل، سرپرست پایگاه میراث فرهنگی بسطام و خرقان از گنبد بقعهٔ امام زاده محمد (ع) در بسطام به عنوان یکی از خاص ترین گنبدهای بقاع متبرکه و امامزادگان در کشور نام برده و اظهار کرده، اکثر قریب به اتفاق گنبدها دو پوسته هستند اما گنبد امام زاده محمد (ع) بسطام، گنبدی سه پوسته است.
وی با بیان اینکه نمونه های کمی از گنبدهای سه پوسته در کشور وجود دارد ادامه داده، گنبد مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا(ع) نیز از گنبدهای سه پوسته است.
سرپرست پایگاه میراث فرهنگی بسطام و خرقان با بیان اینکه گنبدهای دو پوسته از دو لایه بیرونی و درونی تشکیل شدند، افزود: پوسته بیرونی همان لایه خارجی و محافظ گنبد و پوسته درونی نیز نقش سازه ای را ایفا و ارتفاع را تعدیل می کند.
وی به وجود یک پوسته سوم در معدودی از گنبدها در ایران و از جمله در گنبد ٔ امام زاده محمد (ع)، اشاره و خاطرنشان کرد: این پوسته سوم علاوه بر اینکه بر اینکه نقش اندود را هم در بنا بازی می کند دارای نقش سازه ای نیز هست. این پوسته سوم که تزئینات داخلی نیز روی آن انجام شده را بیننده نمی بیند و در واقع از طریق دریچه ای از بالا قابل مشاهده است و گنبد زیبای امام زاده محمد (ع) در بسطام نیز دارای این ویژگی است و همین گنبد آن را متمایز می کند.
در شهر بسطام از توابع شهرستان شاهرود و در مجاورت قبر بایزید بسطامی، بقعه ای بسیار معروف به نام بقعهٔ امام زاده محمد (ع) وجود دارد که بنا به روایتی، محل دفن فرزند امام صادق (ع) یا نوه او است. بقعهٔ امام زاده محمد شبیه گنبدی است که به فاصله تقریبا طولانی از سمت شمال آن ساخته شده و تقریباً قرینهٔ یکدیگرند. گنبد سمت شمال آن، به نام گنبد غازان خان معروف است و بنای آن را به غازان خان مغول ( ۷۰۳-۶۷۰) نسبت می دهند. غازان خان دو گنبد را بر سر قبر امام زاده محمد (ع) و آرامگاه بایزید بنا کرد.
در میان این دو گنبد، ایوانی است که ایوان غازان خان اشتهار دارد. در داخل این ایوان چیزی نیست و سطح آن نیز کوچک و بن بست است. بر روی ایوان گچبری هایی دیده می شود. ساختمان آن تقریباً متناسب و با اسلوب صحیح معماری ساخته شده است.
گفته می شود که این گنبد به فرمان غازان خان بنا شده و بر اساس نوشته برخی کتب و منابع، غازان خان گنبدی بر آرامگاه امام زاده محمد (ع) و گنبدی نیز برآرامگاه بایزید بنا کرده و در نظر داشته که جسد بایزید را به زیر آن منتقل کند که گویا چون در ادامه بایزید را در خواب از این کار ناراضی می بیند از تصمیم خود منصرف می شود. بر فراز این گنبد رفیع و مخروطی شکل پوششی از کاشی های فیروزه ای وجود دارد که جلوه ای زیبا و آسمانی به آن داده است.
« دنیای سفر » این نوشته را از « ایسنا » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
