28 مارس 2024 - 17:09

خانه های دوم عامل تخریب یا توسعه نواحی روستایی؟

4 اوت 2015 - 17:00 dsfr.ir/t63mn

با گسترش الگوی شهرنشینی، توسعه راه های ارتباطی، پیشرفت صنعت حمل و نقل و افزایش درآمد و تعطیلات سالانه، گردشگری در نواحی روستایی رشدی قابل توجه کرد. گردشگری روستایی فعالیت های متنوعی را در بر می گیرد.

برخی از گردشگران تنها به بازدیدهای یکروزه از فضای روستا به دلایل گوناگون همچون شرکت در برخی رویدادهای محلی، دیدار از مناظر طبیعی بکر و حتی آشنایی با کار و زندگی مردم بومی بسنده می کنند اما برای بسیاری این بازدیدهای کوتاه و هر از چندگاه، چندان راضی کننده نیست. این افراد ترجیح می دهند با ساخت یا تملک خانه در این نواحی از مواهب طبیعی و بی شمار روستاها در مقابل زندگی سرشار از استرس و پر مشقت شهری، حداکثر بهره را ببرند.

این خانه ها که در ادبیات گردشگری به «خانه های دوم» شهرت دارند، امروزه فراگیر ترین نوع گردشگری در نواحی روستایی در ایران و حتی در بسیاری از نقاط دیگر جهان به شمار می آیند. سابقه این نوع گردشگری در روستاهای شمال کشور به سالیان دور باز می گردد و ریشه در سبک معیشت این افراد دارد.

به همین دلیل بخشی از گردشگران ساکن خانه های دوم در این نواحی بومیان مهاجر منطقه به شمار می آیند که اکنون در شهرها اقامت دارند. این افراد برای دیدار اقوام و خویشان یا برای سرکشی به خانه و زمین های موروثی خود به روستاها باز می گردند. در کنار این افراد، مهاجرت معکوس یا همان گریز از هیاهوی شهر و پناه آوردن به سکوت و آرامش روستا، بر شمار متقاضیان ساخت خانه های دوم افزوده است.

سابق بر این، دو شکل عمده گسترش خانه های دوم در نواحی روستایی شامل خرید و بازسازی خانه های قدیمی یا خرید زمین و ساخت خانه های نو در آن بوده است. اما امروزه گسترش شیوه مشارکتی (خرید خانه به طور مشترک و استفاده چرخشی از آن در طول سال) و همچنین اجاره کردن خانه بومیان برای مدت سه یا 6 ماه از سال، بر رواج این گونه از گردشگری در نواحی روستایی افزوده است.

اگرچه گردشگری روستایی یکی از مصادیق توسعه پایدار مناطق روستایی است که کاهش فقر و توسعه اقتصادی روستاها را در پی دارد، اما این گونه از گردشگری نیز در غیاب مدیریت علمی و برنامه ریزی دقیق و درازمدت در مسیری اشتباه به رشد خود ادامه می دهد و زندگی روستایی را با تغییراتی نامطلوب و بعضا ناخواسته مواجه می سازد.

در سال های اخیر افزایش تقاضای گردشگران خانه های دوم بازار پر سود دلالی و واسطه گری در خرید و فروش زمین را رونق بخشیده است. این موضوع باعث بالا رفتن قیمت خانه و زمین در نقاطی می شود که اساسا برای تولید کشاورزی مناسب هستند. اما افزایش قیمت ها و پیشنهادهای اغوا کننده متقاضیان در کنار ضعف بخش کشاورزی منجر به تغییر کاربری این اراضی در سطح گسترده ای شده است. این ساخت و سازها چشم انداز روستاها را تغییر داده اند و پیامدهای محیط زیستی بی شماری از خود بر جای گذاشته اند.

افزایش جمعیت بیش از ظرفیت منطقه باعث کاهش منابع آب شده است. علاوه بر آنکه آب شرب این خانه ها باید از چشمه های پیرامونی تامین شود، تامین آب کافی برای آبیاری باغات نیز فشار بیش از حدی بر منابع آب وارد می کند. در بسیاری از نقاط روستایی که شاهد توسعه لجام گسیخته خانه های دوم بوده اند کم شدن فشار آب و حتی در برخی موارد قطع کامل آب در ایام تعطیل معضلی است که منجر به بروز تنش و تعارض شده است.

ساخت و ساز در این نواحی از یک سو منجر به ایجاد مشاغلی فصلی و دائمی شده است و از سوی دیگر با واسطه گری دلالان زمین و افزایش کاذب قیمت ها، قدرت خرید افراد بومی را کاهش داده است. کاهش ظرفیت های تولیدی به ویژه در بخش کشاورزی مشکل دیگری است که تبعات بسیاری دارد. به علاوه تغییرات ناخواسته و کلان در اقتصاد کشور، به راحتی تقاضا برای این کالای لوکس را تحت تاثیر قرار می دهد و با بر هم خوردن توازن میان عرضه و تقاضا در برهه ای از زمان بازار معاملات خانه و زمین به رکود می رسد.

در بسیاری از مناطق روستایی خانه های دوم تا حد ممکن از بافت روستا فاصله می گیرند و حتی صاحبانشان رنج جاده های خاکی و غیراستاندارد را به جان می خرند تا خلوت بیشتری را به دست آورند. اما پس از افزایش خانه ها اقدام به زیرسازی و آسفالت کردن جاده ها می کنند. این اتفاق از منظر بسیاری از روستاییان مثبت ارزیابی می شود و مصداقی از توسعه ناشی از رواج گردشگری در منطقه قلمداد می شود. اما باز هم تجربه نشان داده است با سهولت دسترسی، ساخت و سازها، تجاوز به حریم منابع طبیعی نیز گسترش می یابد.

البته هدف از پایدار کردن توسعه همواره کاستن از اثرات منفی و افزودن بر پیامدهای مثبت آن بوده است. بی گمان ترویج گردشگری در بسیاری از مناطق روستایی و جایگزین کردن آن با بسیاری دیگر از شیوه های ناپایدار کاربری اراضی می تواند از برداشت های بیش از توان اکولوژیکی زیستگاه ها بکاهد و با ایجاد ارزش افزوده سرمایه های طبیعی و اجتماعی را حفظ کند. همچنین با ایجاد انگیزه های اقتصادی برای جوامع محلی آنها را در امر حفاظت شریک و همراه طرح های دولتی سازد؛ اما همه این اتفاقات خوب و مثبت در زیر سایه برنامه ریزی، مدیریت علمی و توسعه گام به گام و آهسته محقق خواهند شد.

« دنیای سفر » این نوشته را از « دنیای اقتصاد » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.

دیدگاه ها

  • رضا کیانژاد از گوران طالقان 28 اوت 2017 - 18:48

    با تشکر از تهیه کننده گزارش فوق و مطالب ارزنده عنوان شده باستحضارتان می رساند تعدادی سود جو وضعیتی فراهم می اورند که افرادی مانند بنده که در سرزمین ابا اجدادی خود و وطن اصلیم نتوانم با ساخت حتی یک اطاق در تنها داراییم که یک قطعه زمین دویست متری است که به بهانه الحاق به بافت نتوانم به وطنم در مواقع ضروری و یا شرکت در مراسم عزا و عروسی و یا دیدار از بستگانم غیرو بدلیل نداشتن جا و مکان در زمان حیاتم به طالقان بروم ولی زمانی که مردم اجازه می دهند مرا در قبرستان انجا دفن کنند ! براستی این چه قانونیست که مرا در وطنم توریست خطاب می کند من بنوبه خود شکایتم را از این ظلمی که به من و خانوادام روا می دارید چون زورم و دستم به شما نمی رسد نزد خدا می برم تا او بین من و شما داوری کند .

1