19 مارس 2024 - 15:17

هنر «گیوه دوزی» در پستوی تاریخ

11 اوت 2018 - 11:00 dsfr.ir/vo7it

گیوه دوزی

«گیوه دوزی» از هنرهای اصیل ایرانی و یکی از رشته های صنایع دستی است که در بی مهری روزگار روبه فراموشی گذاشته و در حال پاک شدن از حافظه هنرهای دستی و قرار گرفتن در پستوی تاریخ است.

هنرها به عنوان صنایع دستی اگر در کنار هم قرار گیرند اصالت و غنای فرهنگ و تمدن ایران را بسیار درخشان تر نشان خواهد داد. یکی از این گزینه ها که هم یک هنر و هم یک صنعت دستی است، پای پوشی به نام گیوه است که حاصل تلفیق چند هنر دست است.

گیوه یک نماد فرهنگی است که در هر منطقه متناسب با شرایط و زیست محیط آن خطه آماده می شود.

شاید هیچ پای پوشی به اندازه گیوه سبک، مقاوم، ضدنفوذ آب و متناسب با شرایط شغلی مانند دامداری، باغبانی و کشاورزی و همچنین پیاده روی های طولانی در محیط سنگلاخ مناسب نبوده است. همچنین نوع طراحی و دوخت این پای افزار بنحوی است که هیچگاه لنگه به لنگه نمی شود و پای چپ و راست ندارد و حتی پس از پاره شدن دور انداخته نمی شود و می توان آن را ترمیم کرد.

تخت این پای پوش از چرم و رویه آن از چند نوع نخ تهیه و به عنوان یک پای پوش سنتی مخصوص مردان شناخته می شود که یکی از خاستگاه های اصلی آن استان چهارمحال و بختیاری است. گیوه دوخته شده در استان از لحاظ کیفیت یکی از بهترین انواع گیوه ها بوده که بیشتر با نام «گیوه ملکی» شناخته می شود.

عمده تولید گیوه این استان در شهرهای شهرکرد و بروجن بوده که متاسفانه امروزه افرادی که این حرفه را ادامه می دهند به کمتر از انگشتان دست می رسند.

اطلاعات دقیقی در مورد تاریخچه و قدمت استفاده از گیوه در دست نیست ولی با توجه به اینکه کماکان از این پای پوش سنتی در استان استفاده می شود، مشخص می گردد که ریشه عمیق در سنت و فرهنگ استان دارد و از قدمت چند صدساله سرچشمه می گیرد. با این وجود طبق اظهارنظر اساتید کهنه کار این رشته می توان قدمت گیوه دوزی به شکل فعلی را حدود 300 سال تخمین زد.

قدیمی ترین گیوه موجود در استان گیوه ای بچگانه با کف چرمی است که اکنون در موزه مردم شناسی قلعه چالشتر نگهداری می شود. این گیوه قدمتی بیش از 80 سال دارد.

یک کارشناس صنایع دستی در همین خصوص می گوید: اگرچه مستندات روشنی از تاریخچه گیوه در دست نیست اما بنا بر روایتی می توان رواج استفاده از این پای پوش را به عصر صفوی پیوند داد.

در آن دوران گیوه کفش افراد متمول به شمار می رفته و سایر مردم طبقات پایین نیز از پای پوشی با عنوان «گالک» استفاده می کردند. 
وی همچنین به مراحل تولید یک جفت گیوه اشاره کرد و گفت: این پای پوش در چهار مرحله تخت کشی، رویه بافی، چرمسازی و گیوه دوزی (مونتاژ) آماده و همه قسمت ها با نخ موم زده به یکدیگر متصل می شود.

به گفته استادکاران این حرفه، یک جفت گیوه در 2 روز آماده می شود. این کارشناس صنایع دستی ادامه داد: اگرچه هنوز هم هستند افرادی که از گیوه استفاده می کنند و به ویژه در مناطق بختیاری نشین استان از اهمیت فرهنگی و اصالت خاصی برخوردار است اما سرعت گرفتن زندگی ماشینی و انواع کفش های ارزان، متنوع و در دسترس این هنردستی را دستخوش فراموشی قرار داده است.

در گذشته نقش گیوه در زندگی مردم بسیار مهم و قابل توجه بود و اهمیت آن زمانی است که بدانیم در مناطق پرجمعیت و مهمی نظیر شهرکرد، بروجن و فرخشهر محله ها، کوچه ها و برزن ها با نام یکی از رشته های زیرمجموعه گیوه دوزی از جمله محله تخت کشان و کوچه گیوه دوزان یا با نام خانوادگی هنرمندان و دست اندرکاران این رشته از جمله استاد «علی تخت کشان» و استاد «تقی گیوه چی» عجین شده بود.

وی با بیان اینکه تا چند دهه گذشته بیش از 40 کارگاه گیوه دوزی در استان فعال بود، افزود: این در حالی است که این صنعت در سالهای گذشته با فوت استادکاران این حرفه به دست فراموشی سپرده شده و افرادی که در این حرفه مشغول کار هستند کمتر از پنج نفر هستند.

گیوه علاوه بر استفاده های عمومی روستائیان، کشاورزان، دامداران و عشایر در برخی نقاط شهری هم بعنوان کفش ویژه مجالس مهم و عمومی مورد استفاده قرار می گرفته و به دلیل دوام بالای آن حتی برای استفاده 2 نسل در قالب ارثیه از پدر به پسر منتقل می شد.

بر اساس نتایج تحقیقاتی که به تازگی اعلام شده، گیوه یکی از استانداردترین و طبی ترین پای پوش های کشور معرفی شده است.
کارشناس مسئول حمایت از تولید صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری در همین خصوص می گوید: از آنجا که گیوه با مواد اولیه کاملا طبیعی و دارای شکل و فرم استاندارد دوخته می شود و به ویژه برای تابستان بسیار خنک وعرقگیر پا بوده دارای استاندارد سلامت است.

حمیدرضا ملکوتی افزود: گیوه در گذشته بواسطه شکل زندگی مردم کاربرد بسیاری داشته و به تبع آن کارگاه ها و استادان متعددی در این حوزه فعال بوده اند اما امروز بواسطه تغییر سبک زندگی مردم، کاربرد و عمومیت خود را از دست داده است.

مستندات دقیقی در خصوص تعداد فعالان حرفه گیوه دوزی در سالهای دور در دست نیست اما امروزه تعداد فعالان این هنر دستی انگشت شمار است.

ملکوتی، کارگاه های تولید کفش صنعتی و نبود تقاضا را از مهمترین علل منسوخ شدن تولید گیوه عنوان کرد و گفت: از آنجا که استفاده از گیوه عمومیت ندارد و سبک زندگی مردم متناسب با زندگی ماشینی و استفاده از کفش های صنعتی است این هنر زودتر از سایر صنایع دستی رو به فراموشی گذاشته است.
وی سیاست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را اقدامات حمایتی در قبال صنایع دستی دانست و اظهار داشت: تلاش می شود رشته های صنایع دستی را با برگزاری نمایشگاه ها بیش از پیش به مردم معرفی کنیم و با متمرکز کردن تولیدکنندگان هریک از رشته ها در حمایت از آنها گام برداریم.

کارشناس مسئول حمایت از تولید صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری افزود: اما از آنجا که تعداد گیوه دوزان استان بسیار اندک است، نتوانسته ایم در متمرکز کردن این رشته موفق عمل کنیم.

وی، سیاست های ترویجی را از دیگر راهکارهای موثر در احیای رشته های صنایع دستی عنوان کرد و گفت: مستندسازی و استانداردسازی رشته های صنایع دستی از جمله سیاست های ترویجی است اما در خصوص گیوه دوزی هنوز اقدام شایسته ای صورت نگرفته است.

کارشناسان این حوزه معتقدند؛ آموزش و فرهنگسازی، تنوع بخشی به تولیدات و به روز کردن آن، بازاریابی قوی، حمایت از هنرمندان و استادکاران این حرفه، برگزاری کلاس های آموزشی گیوه دوزی توسط سازمان میراث فرهنگی استان از جمله راهکارهای احیای این هنردستی است.

در کنار منسوخ شدن هنر گیوه دوزی، 13 رشته از صنایع دستی چهارمحال و بختیاری یا فراموش شده و یا در حال فراموشی است که این موضوع می طلبد مسئولان مربوطه حساسیت و تلاش بیستری برای حفظ این هنرهای دستی به کار گیرند.

آنچه مسلم است، ایران با فرهنگ پربار تاریخی همگام با تمدن های کهن در حوزه هنرهای دستی از پیشتازان تاریخ به شمار می رود و امروز صنایع دستی یادگار همین گنجینه های ارزشمند تاریخی است که شایسته است با نگرشی نو ضمن حفظ و احیای این هنرها و غنابخشی به فرهنگ کشور در پرتوان کردن و رونق اقتصادی کشور پشتیبانی و پاسداری شود از همین رو حفظ این میراث ارزشمند و تداوم کاربری آن نه تنها وظیفه مسئولان مربوطه بلکه یک رسالت ملی است.

1