19 مارس 2024 - 11:54

کاربرد بنای اسرارآمیز دوره ساسانی ناشناخته ماند

25 آوریل 2018 - 12:30 dsfr.ir/ax5dn

بنای اسرار آمیز دوره ساسانی

سرپرست فصل سوم کاوش در تنب پرگان جناح گفت: پایان فصل سوم کاوش تنب پرگان جناح، شناخت ساختار کلی بنا را با وجود قرار داشتن کاربری آن در هاله ای از ابهام به همراه داشت.

علی اسدی، سرپرست فصل سوم کاوش در تنب پرگان جناح (جنه) واقع در شهرستان بستک استان هرمزگان با اعلام این خبر گفت: ساختار کلی ایجاد شده بر روی این تپه شامل یک بنای مدور داخلی، یک حصار خشتی در اطراف آن و در نهایت خندقی است که کل این مجموعه را احاطه کرده است.

به گفته سرپرست کاوش تنب پرگان، بخش اصلی سازه مدور داخلی، شامل یک ساختار ایجادشده با 20 عدد جرز سنگی است که در فصل کاوش اخیر به طور کامل آشکار شد. 

او قطر این سازه را 16.80 متر و مساحت کل فضای داخلی آن 221 مترمربع اعلام کرد و افزود: هر کدام از جرزهای بیست گانه، دارای اندازه مشابه هستند و به سبک معماری ساسانی با غوطه ور کردن سنگ در ملاط گچ ساخته شده و سطح بیرونی آنها نیز با همین ملاط اندود شده است.

بین هر دو عدد جرز بنا، یک درگاه با عرض متوسط 60 سانتیمتر قرار گرفته است البته به استثنای فاصله دو جرز که در سمت جنوبی ساختار مدور قرار گرفته و دارای پهنایی دو برابر دیگر درگاه هاست و به احتمال زیاد ورودی سازه مدور به شمار می رفته است.

اسدی در ادامه از شناسایی یک فضای مدور کوچک تر متمایل به بیضی و ساخته شده با 14 عدد جرز سنگی، در میانه سازه مدور اصلی در کاوش های اخیر خبر داد.

در نقطه مرکزی هر دو فضای مدور نیز یک ستون گرد به قطر 160 و ارتفاع بازمانده 50 سانتی متر بازمانده، که سطح بیرونی آن با ملاط گچ اندود شده است. 

همچنین دو ستون مستطیل شکل نیز در دو پهلوی خاوری و باختری ستون گرد مرکزی قرار گرفته است.

بنابر شواهد به دست آمده از کاوش بنا، پوشش بخش مرکزی بنا گنبدی شکل بوده و ستون مرکزی بنا دقیقا در زیر این گنبد واقع بوده است.

اسدی با اشاره به این که پایه های این گنبد بر روی 14 عدد ستون سنگی دایره میانی بنا قرار داشته است، گفت: یک پوشش نیم طاق مانند نیز، فاصله بین جرزهای بیست گانه دایره بیرونی و گنبد مرکزی را پوشانده بوده است.

او در ادامه با اشاره به وجود یک حصار خشتی مدور در اطراف سازه مدور که چهار نیم برج بیضی شکل در جهات اصلی شمالی، جنوبی، خاوری و باختری داشته، افزود: در نهایت نیز یک خندق مدور با پهنای دست کم هفت متر در اطراف بنا کنده شده است.

اسدی، تاریخ ساخت بنای مدور تنب پرگان را با توجه به چند عدد سکه ( خسرو دوم) به دست آمده در جریان کاوش های فصل یکم و فصل اخیر و همچنین سبک سفال ها و معماری بنا مربوط به دوره ساسانی دانست.

او با تاکید بر این که آنچه تاکنون همچنان ناشناخته باقی مانده است، کاربری این بنا است، گفت: متاسفانه یا خوشبختانه بنا بر اطلاعات ما تاکنون هیچ گونه بنای قابل مقایسه ای با معماری بنای آشکار شده بر سطح تنب پرگان شناسایی نشده است.

این باستان شناس افزود: در واقع تاکنون تمامی جست وجوها و مشاوره ها با پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی، نشانگر منحصر به فرد بودن شکل و جزییات داخلی معماری بنا است.

آنچه مسلم است بنای شناسایی شده کارکرد معمول و عادی نداشته است و به طور کلی می توان دو کاربری آیینی و یا علمی- رصدخانه ای و یا هر دو آنها را توامان برای آن در نظر گرفت.

سرپرست کاوش تنب پرگان در ادامه گفت: با توجه به نقشه منحصر به فرد و جذاب بنای شناسایی شده، این بنا ارزش معماری قابل ملاحظه ای است در واقع می توان گفت این بنا نمونه ای ویژه از ابتکارات معماری دوره ساسانی در پس کرانه های شمالی خلیج فارس است.

اسدی با اشاره به این نکته که مشخص نیست که معماران بنا طرح آن را با الهام از چه سازه پیشینی ایجاد کرده اند، گفت: ممکن است طرح بنا، ابتکاری نو و زاییده ذهن معماران محلی برای ساخت بنایی با کارکرد ویژه بوده است. با این حال ارزش های معماری و تناسب و زیبایی بنای تنب پرگان به گونه ای است که هرکارکردی هم که برای آن در نظر بگیریم، نمایانگر برگی دیگر از خلاقیت و نوزایی هنر و معماری ایران در دوران درخشان تمدن ساسانی است.

بنا بر شواهد کاوش به نظر می رسد همین نبود تجربه های پیشین در ساخت بنایی با پلان مشابه، به نقطه ضعف ساختمان مدور تنب پرگان مبدل شده و خطاهای محاسباتی که مهم ترین آنها احتمالا پوشش سنگین بنا بوده، در نهایت موجب ویرانی آن شده است.

به گفته سرپرست کاوش، با توجه به اهمیت معماری بنا از سال گذشته و پس از انجام کاوش فصل دوم پوششی موقت بوسیله یک گروه معماری و مرمت متخصص برای آن طراحی و با هزینه یکی از نیکوکاران شهر جناح (آقای منصور عباسی) بر روی آن نصب شد که پس از کاوش های این فصل در حال گسترش بر روی تمامی ساختار بنا است.

او در پایان با اشاره به صدور مجوز فصل سوم کاوش در تنب پرگان جناح (جنه) استان هرمزگان توسط ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، گفت: در فصل اخیر و همزمان با انجام کاوش یک تیم مرمتی نیز به استحکام بخشی و تثبیت ساختارهای بازمانده از بنا پرداخته و از این رو اهم اقدامات حفاظتی برای این سازه ارزشمند انجام شده و یا در حال انجام است.

« دنیای سفر » این نوشته را از « میراث آریا » آورده است. واکاوی، پی گیری، نگارش و آفرینش، شایسته سپاسگزاری است.
1