با وجود اینکه #گردشگری به ادبیات دولتی ها راه یافته، اما همچنان از ورود به عرصه های عملی و ارکان اثرگذار در سیاست های #اقتصادی بازمانده است.
به روایت آمار اعلام شده از سوی مسوولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، درآمد حاصل از محل گردشگری در فاصله سال های 92 تا 95 به بیش از 32 ميليارد دلار رسیده و همچنین در اين مدت، 19 ميليون و 900 هزار نفر گردشگر خارجی به ایران سفر کرده اند؛ اعداد و ارقامی که به ترتیب از رشد 640 و 197 درصدی درآمد این صنعت و تعداد گردشگران ورودی در مقایسه با سه سال نخست دولت دهم خبر می دهند.
وضعیت سرمایه گذاری
در همین حال معاونت برنامه ریزی و سرمایه گذاری سازمان میراث فرهنگی نیز با انتشار کارنامه این معاونت در طول دوران دولت یازدهم، جذب یک میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی در بخش گردشگری را یکی از مهم ترین وجوه عملکردی قابل دفاع در پرونده کاری این سازمان عنوان کرده است. به گفته معاون دفتر تسهیلات و تامین منابع معاونت سرمایه گذاری سازمان میراث فرهنگی، در سه سال اخیر بیش از 100 هیات و نماینده از شرکت های خارجی برای سرمایه گذاری در بخش گردشگری به ایران آمده اند که از جمله این کشورها می توان به ترکیه، لبنان، ژاپن، کره، امارات، آلمان، فرانسه، اسپانیا و کشورهای حومه خلیج فارس اشاره کرد. علاوه بر اینها، ایرانیان مقیم خارج نیز در این خصوص ابراز تمایل کرده اند. علی ملایی توانی تصریح کرده که بر همین اساس، تفاهم نامه همکاری با گروه هتل های اشتایگن برگر آلمان برای ساخت 10هتل و سرمایه گذاران ترکیه برای ساخت 15هتل چهار ستاره و پنج ستاره در ایران منعقد و تاکنون چندین همایش و نمایشگاه بین المللی فرصت های سرمایه گذاری، برای معرفی فرصت ها و ظرفیت های سرمایه گذاری در این بخش، با حضور شرکت ها و سرمایه گذاران خارجی برگزار شده است.
این معاونت همچنین تاکید کرده که بر اساس قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی، مشوق هایی برای این گونه سرمایه گذاری ها در نظر گرفته شده است. در همین حال، سازمان میراث فرهنگی در طول دوره دولت یازدهم به 21 طرح در 9 استان کشور مجوز و تسهیلات سرمایه گذاری خارجی با ارزش یک میلیارد دلار نیز اعطا کرده است که این طرح ها شامل مجتمع های گردشگری، هتل ها، هتل آپارتمان ها، مهمان پذیرها، مناطق نمونه گردشگری، صنایع دستی و دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی می شوند. به گفته مسوولان سازمان میراث فرهنگی، درحالی که تا پایان دولت دهم تنها 125 هتل 4 و 5 ستاره به بهره برداری رسیده بودند، تا روزهای پایانی کار دولت یازدهم 25 هتل دیگر به این لیست اضافه شده اند و انتظار می رود تا پایان سال جاری نیز 35 مورد دیگر در این لیست قرار بگیرند.
تسهیل روند ورود گردشگران خارجی
اما برجام را می توان مهم ترین دستاورد دولت یازدهم دانست که در گردشگری نیز بیش ترین تاثیر را از خود بجای گذاشت. شکل گیری توافق هسته ای با 6 قدرت جهانی ضمن گشودن درهای ایران به روی دیگر کشورهای دنیا، به رکود ناشی از تحریم ها و تبلیغات منفی رسانه ای علیه کشور در بسیاری از بخش های اقتصادی از جمله گردشگری پایان و به این ترتیب حوزه های مختلف این صنعت را در مسیری رو به رشد قرار داد؛ تا آنجا که بنا بر گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، کمک مستقیم گردشگری به تولید ناخالص داخلی در دو سال نخست دولت یازدهم به ترتیب برابر با تقریبا 152 و 167 میلیارد ریال بوده و این در حالی است که این ارقام در دو سال پایانی دولت پیش، یعنی دولت دهم، به ترتیب 143 و 148 میلیارد ریال اعلام شده است.
در واقع به باور کارشناسان، افزایش ورود گردشگران خارجی به کشور یکی از نتایج مستقیم نتیجه بخش بودن این مذاکرات بود. به اعتقاد آنها، افزایش تمایل خارجی ها برای سفر به کشور نه در نتیجه موفقیت سیاست های بازاریابی و تبلیغات که پیامد مثبت ترمیم چهره ایران در اذهان عمومی بود. این گروه همچنین اصرار دولت بر در دست داشتن امور و واگذار نکردن آنها به بخش خصوصی را یکی از مهم ترین عوامل بازدارنده توسعه این صنعت می دانند و این در حالی است که مسوولان دولتی همواره بر اجتناب از تصدی گری امور تاکید کرده اند.
در همین حال، گردشگران نیز با زدوده شدن زنگار ناامنی از چهره ایران که در نتیجه تبلیغات خلاف واقع رسانه ها و تحت تاثیر مسائل سیاسی شکل گرفته بود، یک بار دیگر این کشور را در فهرست مقاصد سفرشان وارد کردند. با افزایش ورود مسافران و انتشار تجارب سفرشان در فضاهای مجازی، رسانه های صاحب نام جهان نیز گزارش هایی را به معرفی ایران به عنوان مقصدی دیدنی و منحصربه فرد اختصاص دادند و در نتیجه همه اینها، ورود گردشگران به کشور یک بار دیگر در مسیر رونق قرار گرفت و جاذبه های مشهور گردشگری کشور که در یک دوره نسبتا طولانی با کاهش چشمگیر بازدیدهای خارجی مواجه بودند، آغوش خود را به روی گردشگران ورودی به کشور گشودند.
در همین راستا، پیگیری های جدی در جهت تسهیل ورود گردشگران به کشور از طریق تصویب تشکیل کارگروه تسهیل روادید، استقرار سامانه صدور ویزای بدو ورود (Upon Arrival)، افزایش مدت روادید از دو هفته به 90 روز، راه اندازی سامانه صدور ویزای الکترونیک (E-VISA) و انعقاد قرارداد لغو روادید با برخی از کشورهای بازار هدف از جمله دیگر اقداماتی بوده که در این بازه 4 ساله صورت گرفته تا در نتیجه این تمهیدات، گردشگران متقاضی ورود به کشور در زمانی کوتاه تر و با انجام تشریفات اداری کمتر به تصمیم خود جامه عمل بپوشانند. در ادامه همین روند، حضور ایران در نمایشگاه های بین المللی گردشگری نیز به صورت چشمگیری افزایش یافت و از دیگر سو، تعداد شرکت های خارجی شرکت کننده در نمایشگاه بین المللی گردشگری و صنایع وابسته که همه ساله در تهران برگزار می شود نیز با رشدی 158 درصدی روبه رو شد. علاوه بر این ها، برگزاری هفدهمین کنوانسیون جهانی گردشگری در سال 95 و نشست جهانی برنامه راه ابریشم در همین سال را می توان از دیگر نشانه های مثبت تغییر رویکرد ایران در حوزه روابط بین الملل و تلاش برای رونق گردشگری برشمرد.
کارنامه میراث فرهنگی و صنایع دستی
در کنار اتفاقاتی که به صورت مستقیم در حوزه گردشگری رخ داده، اقدامات دیگری هم در مجموعه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری انجام شده که رشد گردشگری کشور را تحت تاثیر قرار داد. از میان این اتفاقات، می توان به بازگرداندن اشیای متعلق به خوروین از بلژیک، اشیای مربوط به چغامیش از آمریکا، 30 قلم اشیای قاچاق شده در ایتالیا و همچنین مهرهای گلی از آمریکا اشاره کرد؛ اقداماتی که با غنا بخشیدن به مجموعه های نگهداری شده در موزه ها، گردشگران فرهنگی را برای ورود به کشور مشتاق تر می کنند.
اما در قریب به 4 سالی که از روی کار آمدن دولت روحانی می گذرد، سازمان میراث فرهنگی همچنین موفق به ثبت پنج اثر فرهنگی و تاریخی ایران در یونسکو شده است. با این اقدام، شهر سوخته در زابل، بافت تاریخی شهر شوش و بندر فرهنگی میمند کرمان، 11 قنات ایرانی و کویر لوت به عنوان اثر طبیعی، در فهرست میراث جهانی قرار گرفته اند؛ میراثی که هر یک به تنهایی می توانند سهم بزرگی در جذب گردشگران خارجی به کشور داشته باشند. مرمت، بازسازی و نگهداری بناهای تاریخی با ارائه تسهیلات به صاحبان آنها و نیز واگذاری بیش از 800 بنای تاریخی به بخش خصوصی برای احیا و تغییر کاربری، از دیگر اتفاقاتی است که در مجموعه تحت مدیریت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رخ داده است؛ با این هدف که راهی برای نگهداری و مرمت آثار تاریخی با ارزش در معرض خطر تخریب تعریف، جامعه محلی را برای تحقق این هدف با خود همراه و این ابنیه را به محلی برای حضور گردشگران تبدیل کنند.
اما در حوزه صنایع دستی نیز افزایش تعداد فروشگاه های اینترنتی از 10 فروشگاه به 200 فروشگاه در سه سال و نیز افزایش میزان صادرات صنایع دستی به 440 میلیون دلار که نشانگر رشد 22 درصدی است، از جمله اتفاقات مهم قابل ذکر است. در کنار اینها، نام گذاری چهار شهر کشور به عنوان شهرهای جهانی صنایع دستی، دیگر اتفاق مهم این حوزه بود که علاوه بر جلب توجه جهانیان به تولیدات صنایع دستی این شهرها، به تبدیل آنها به مقاصد گردشگری کمک خواهد کرد. در این میان، تبریز عنوان شهر جهانی فرش، اصفهان شهر جهانی صنایع دستی، لالجین شهر جهانی سفال و مشهد شهر جهانی سنگ های قیمتی را از آن خود کرده اند.
روی دیگر سکه
در کنار همه این اتفاقات مثبت، ضعف زیرساخت های گردشگری یکی از موضوعات مورد گلایه فعالان این صنعت است. از سوی دیگر، با وجود اینکه رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی در نیمه نخست سال گذشته، از رساندن تعداد هتل های پرستاره به 200 عدد که به معنای یک و نیم برابر شدن تعداد هتل های 4 و 5 ستاره در مدت روی کار بودن دولت یازدهم در مقایسه با تمام تاریخ هتل سازی کشور بود، خبر داد، اما این اتفاق هنوز رخ نداده است؛ به گونه ای که فعالان گردشگری معتقدند حتی اگر ایران در عرصه جذب گردشگر بتواند موفق عمل کند، کاستی های موجود در خدمات گردشگری چه در بعد کمی و چه در بعد کیفی به ویژه در حوزه اقامتی، روند به وجود آمده را مختل و چهره گردشگری ایران را مخدوش خواهد کرد.
حالا گرچه تحولات سیاسی 4 سال اخیر به بهبود وضعیت گردشگری کشور کمک و دولت نیز مکررا بر ارتقای جایگاه صنعت گردشگری در اقتصاد ایران تاکید کرده، با این همه، به نظر می رسد هنوز نگاه سلیقه ای به این صنعت وجود دارد و همچنان چالش های فرهنگی داخلی می تواند مانعی در برابر توسعه این صنعت باشد. به عبارت دیگر باید گفت، با وجود اینکه گردشگری به ادبیات دولتی ها راه یافته، اما همچنان از ورود به عرصه های عملی و ارکان اثرگذار در سیاست های اقتصادی بازمانده است؛ موضوعی که کارشناسان امیدوارند در دوره بعدی دولت به ثمرات عینی خود نزدیک تر شود.
