تخلفات زیاد، مجازات کم

گزارشی از چند ساعت گشت زنی نوروزی با سازمان تعزیرات حکومتی در رستوران های درکه: قوانین کهنه تعزیرات مانع بازدارنده بودن مجازات ها شده است.

کوهنوردی و وقت گذرانی در طبیعت یکی از تفریحات سالم و مفرحی است که مردم آن را یک بار در ماه در برنامه تفریحی شان قرار می دهند. تصور کنید آخر هفته است و تصمیم دارید به همراه جمع دوستان تان به محلی برای تفریح و پشت سرگذاشتن استرس های هفته ای که گذراندید و دورشدن از شلوغی های شهر بروید. با برنامه ریزی هایی که انجام می دهید تصمیم می گیرید به کوهی که در نزدیکی محل سکونت تان وجود دارد بروید. اگر اهل کوهنوردی باشید یک کوله پشتی آماده می کنید و وسایلی که به آنها نیاز دارید را در آن قرار می دهید و به این وسیله برای خوردن و آشامیدن به هیچ رستورانی مراجعه نمی کنید. اما دسته ای از افراد هستند که حوصله حمل کوله پشتی ندارند یا برای مدت زمان کوتاهی قصد وقت گذرانی در طبیعت را دارند. این افراد اغلب به دنبال رستوران یا محلی برای صبحانه و ناهار هستند و برای رفع گرسنگی بدون اطلاع به نخستین رستورانی که در راه خود می بینند می روند. اگر شانس با آنها یار باشد سلامتی شان به خطر نمی افتد ولی در آخر صورتحساب زیادی به دست شان می دهند و پس از دیدن آن به خودشان می گویند که ای کاش در خانه می ماندیم یا وسایل ناهار و صبحانه را به همراه خود می آوردیم.

رستوران های بین راهی در جاده ها و مراکز تفریحی و ورزشی یکی از اماکنی بود که سازمان تعزیرات حکومتی به همراه وزارت بهداشت در برنامه گشت مشترک نوروزی خود قرار داده بودند و آنچه در ادامه می خوانید گزارش چند ساعت گشتزنی در برخی از رستوران های درکه است.

فقط دو روز پلمپ

نخستین رستوران مکانی است که چندروز گذشته در بازرسی هایی که در گشت نوروزی انجام شده اخطار گرفته و بازرسان دوباره جهت رفع مشکلات، سرزده به این رستوران مراجعه کردند. نمای رستوران سنتی و منوی غذاها هم گویای همین موضوع است. کارگری پشت دخل نشسته. یکی از ماموران از او می پرسد که در این رستوران کار می کنی؟ در پاسخ می گوید نه! صاحب رستوران کار داشته و از من درخواست کرده مدتی را در این جا بمانم. مامور منوی رستوران را می خواهد که کارگر اظهار بی اطلاعی می کند. پس از آن ماموران بدون تعلل وارد آشپزخانه می شوند. یکی از کارگران از سبدی که کنارش است مقداری گوشت برمی دارد و روی تخته آن را خرد می کند و ورود ماموران مانع ادامه کارش نمی شود. ماموران سراغ یخچال ها می روند. در همین هنگام صاحب رستوران از راه می رسد و کنار آنها می ایستد. دو ظرف دیزی در یخچال وجود دارد که مقداری دیزی در آن مانده، ماموران بهداشت آن را بیرون می آورند تا سلامت آن را ارزیابی کنند. در ارزیابی هایی که صورت می گیرد مشخص می شود که دیزی مانده است و همین امروز باید مصرف شود و اگر این اتفاق رخ ندهد دیزی فاسد می شود. اما صاحب رستوران می گوید که دیزی هیچ مشکلی ندارد و برای تست سالم بودن آن حاضر است همین حالا آن را گرم کند و به ماموران بدهد.

پس از بررسی گوشت ها و مواد غذایی دیگر نوبت تخته کاری است که در ابتدای ورود به آشپزخانه، یکی از کارگران روی آن مشغول خرد کردن گوشت بود. پس از ارزیابی ها مشخص می شود شاخص سلامتی تخته کار 274 است، درحالی که رقم آن باید 10 باشد و به این ترتیب تخته آلوده است و هر گوشت و مواد غذایی سالمی را که روی آن بگذارند آلوده می شود. ماموران پس از اتمام کار از آشپزخانه بیرون می آیند و برای ارایه گزارش روبه روی دوربین صداوسیما آماده می شوند.

امید شهرآبادی، رئیس شعبه 41 و سخنگوی سازمان تعزیرات حکومتی می گوید من موظف هستم این رستوران را طبق قانون با توجه به تخلفاتی که داشته است 250 هزار تومان جریمه کنم. این رستوران سابق بر این 3 بار پلمپ شده است اما در قانون زمانی که می خواهیم درحال حاضر برای آن مجازات تعیین کنیم، متاسفانه همان مبلغ را باید درنظر بگیریم. ما موظف به اجرای قانون هستیم. قانونی هم که ما در اختیار داریم همین است. خودمان هم متاسف هستیم. همان طور که پیش از این هم گفته بودم قانونی که ریسک را برای متخلف بالا نبرد، زمینه را برای تخلف ایجاد می کند. بارها گفته شده که قانون نظام صنفی و تعزیرات نیاز به بازنگری جدی دارد.

هفته ای یک بار گشت برگزار می شود

سیدسعید جعفری، کارشناس بهداشتی که در این گشتزنی همراه ما بود در گفت وگو با «شهروند» درخصوص مدت زمان گشت های مشترک بهداشت و سازمان تعزیرات حکومتی و تخلفات این رستوران گفت: گشت های مشترک که با سازمان تعزیرات حکومتی و اصناف است، هفته ای یک بار برگزار می شود، ولی بازدیدهای همکاران خودمان هر روز انجام می شود. این رستوران پس از سه بار پلمپ برخی از نواقصی که داشته را برطرف کرده، ولی درنهایت همه تخلفات و شرایط ایده آل را فراهم نکرده است و پرونده ای با عنوان تخلفات بهداشتی دارد که به مراجع قضائی ارجاع داده شده و با نظر قاضی نتیجه آن مشخص خواهد شد که باز با نظر قاضی این رستوران یا پلمپ یا جریمه یا هر دوی آن را متحمل می شود و اگر نیاز باشد مجازات زندان هم در نظر گرفته خواهد شد.

رستورانی که 16 روز در ماه پلمپ است

مکان بعدی یک چایخانه است. ماموران به داخل رستوران می روند و از صاحب رستوران که پشت دخل ایستاده می خواهند منو را در اختیار آنها قرار دهد. صاحب رستوران پیش از آن که منو را در اختیار آنها قرار دهد می گوید ما این جا فقط به مردم چای و قلیان می دهیم و غذاها را از رستوران های دیگر می گیریم. در داخل منو چیزی از غذا به میان نیامده است ولی این موضوع مانع بازرسی آشپزخانه رستوران توسط ماموران نمی شود. اکیپ بازرسی به طبقه پایین رستوران که آشپزخانه در آن جا قرار دارد می روند. مکانی کثیف که هیچ شباهتی به آشپزخانه ندارد. یک طرف راهرو یخچالی قرار دارد که در ظرفی گوشت چرخ کرده برای کباب کوبیده و در طرف دیگر سوسیس ها برای مصرف روی هم انباشته شده اند. صاحب رستوران به آشپزخانه می آید و می گوید که تمام این گوشت ها و سوسیس ها برای مصرف کارگران است و ما از اینها چیزی به مشتری ها نمی دهیم، ولی با توجه به حجم گوشت و سوسیس ماموران متوجه می شوند صاحب رستوران دروغ می گوید. سقف طرف دیگر آشپزخانه که محل نگهداری ظروف و اجاق گاز است ریخته و گچ و تکه های باقیمانده از آن آویزان است. سمت دیگری که محل تعبیه شده برای شست وشوی ظروف است دو سینک دارد که در یکی از سینک ها یک سبد به اندازه سینک قرار داده شده تا در هنگام شست وشو مانع ورود زباله ها به چاه شود که شدت کثیفی سبد قرار داده شده در سینک مشخص می کند این سبد و ظرفشویی سال تا سال تمیز و ضدعفونی نشده است.

حالا پس از مشاهده وضع ظاهری آشپزخانه وقت آن رسیده که ماموران بهداشت، سلامت مواد غذایی و گوشت هایی که در رستوران موجود است را ارزیابی کنند. پس از ارزیابی مشخص می شود که تمام گوشت ها فاسد است، به همین دلیل ماموران برای این که مانع از مصرف گوشت ها شوند آنها را در سطل آشغال می اندازند و سپس روی آن مایع سفید کننده می ریزند. ماموران پس از خروج از آشپزخانه به سمت صاحب رستوران می روند و به او اطلاع می دهند که این رستوران با توجه به اخطارهایی که پیش از این موضوع گرفته و تخلفاتی که درحال حاضر دارد باید پلمپ شود. یکی از کارگران که در سمتی از رستوران ایستاده است می گوید سال گذشته دو نفر از دوستان مان را که با هم در این رستوران کار می کردیم به دلیل گازگرفتگی از دست داده ایم و این رستوران در ماه حدود 16 روز پلمپ بوده است.

منوی جعلی برای ماموران، منوی اصلی برای مردم

وقتی ماموران را می بینند به سمت رستوران می روند و قصد دارند در رستوران را بدون جلب توجه ماموران ببندند. در همین هنگام یکی از ماموران متوجه این موضوع می شود و از ماموران دیگر می خواهد وارد رستوران شوند. طبقه نخست رستوران سنتی است و طبقه دوم مدرن. نزدیک ظهر است ولی خبری از مشتری داخل رستوران نیست. ماموران بهداشت به سمت آشپزخانه می روند که فردی از آنها می خواهد هنگام ورود به آشپزخانه کفش های شان را بیرون آورند و با دمپایی که کنار آشپزخانه گذاشته شده است وارد آن شوند. در آشپزخانه خبری از تخلف بهداشتی دیده نمی شود، ولی چه موضوعی وجود دارد که کارگران با دیدن ماموران قصد داشتند رستوران را ببندند. یکی از ماموران سراغ صاحب رستوران را می گیرد و مانند باقی رستوران ها صاحب این رستوران هم نیست و هر قدر با او تماس می گیرند یا در دسترس نیست یا خاموش است. حالا وقت بررسی منوی رستوران است. ماموران منوی رستوران را می خواهند. فردی منو را می آورد. قیمت های درج شده در منو با قیمت هایی که مصوب شده است تفاوت زیادی دارد. همین موضوع شک ماموران را برمی انگیزد که منجر به بازرسی سیستم کامپیوتری رستوران می شود. سیستم، رمز ورود دارد و فردی که معاون صاحب رستوران است می گوید اطلاعی از رمز ندارد و رمز را صاحب رستوران و فرد دیگری که متخصص این موضوع است می داند.

یکی از ماموران قیمت نوشابه های داخل یخچال را می پرسد که فرد در ابتدا یک قیمت و بار دیگر قیمت بالاتری می گوید که همین موضوع موجب بازرسی جدی تر ماموران می شود. در بازرسی های صورت گرفته از رستوران، ماموران منوهای دیگر را که منوهای اصلی رستوران هستند، پیدا می کنند. در بازرسی ها مشخص می شود که قیمت های درج شده در منوی اصلی بسیار بیشتر از منوی اولی و حتی قیمت های مصوب است که همین موضوع تخلف صورت گرفته را محرز می کند. صاحب رستوران از راه می رسد و یکی از کارگران به او می گوید که منوی اصلی را پیدا کردند و قیمت های واقعی را فهمیدند. سپس ماموران طبق قانون مابه التفاوت قیمت ها را محاسبه می کنند و سپس جریمه را برای این رستوران صادر می کنند. جریمه صادرشده برای این رستوران مبلغ 550 هزار تومان بود.

این جا خبری از تخلف بهداشتی و تعزیراتی نیست

ساعت 13:30 دقیقه ظهر است که نزدیک یک باغچه می شویم. یک سمت تخت هایی با روکش نایلنی در حیاط باغچه و سمت دیگر فضایی سرپوشیده با صندلی های چیده شده زیاد وجود دارد که همه آنها توسط مشتریان پر شده است و هر دقیقه به تعداد آنها افزوده می شود. داخل آشپزخانه که می شویم یک برد قرار داده شده که کارت بهداشت تمام کارکنان آشپزخانه روی آن نصب شده است. تمام کارکنان لباس مناسب و کلاه به تن دارند و کارگران آشپزخانه با کارگرانی که سفارش را به دست مشتریان می رسانند، تفاوت دارند. تمام وسایل آشپزخانه تفکیک شده است و دما و شرایط نگهداری از مواد غذایی بسیار مناسب است. قیمت درج شده در منو یک مقدار زیاد است ولی با توجه به کیفیت بالا و میزان غذا مناسب به نظر می رسد و مهم تر از همه این که این رستوران توانسته تاییدیه این قیمت ها را از اتحادیه اخذ کند. کارگران می گویند هر بار که وزارت بهداشت و سازمان تعزیرات به رستوران شان آمده از آن ها تقدیر کرده و صاحب رستوران هم این موضوع را تأیید می کند و در این رستوران همه چیز همان طور که باید باشد است.

جرایمی که بازدارنده نیست

حال با تمام اتفاقاتی که در این گزارش به آن پرداختم. موضوعی که به وضوح به چشم می خورد نوع برخورد و میزان جریمه های بسیار اندک سازمان تعزیرات برای تخلفات صورت گرفته بوده است. تخلفاتی که اگر ادامه پیدا کند امکان دارد عواقب بسیار بدی برای مردم به همراه داشته باشد. قانون تعزیرات حکومتی در سال 1373 تصویب شده و تا به حال که 13 سال از آن می گذرد بازنگری و تغییرات جدی روی آن صورت نگرفته است. به همین دلیل بسیاری از ماموران سازمان تعزیرات با توجه به این که موظف به اجرای قانون هستند اما این عقیده را دارند که مبلغ جریمه های درنظر گرفته شده برای تخلفات بازدارندگی ندارد و قانون تعزیرات حکومتی نیازمند بازنگری بسیار جدی است.

اغلب مردم با بی اطلاعی از قانون و نرخ واقعی قیمت مصوب شده پیگیری این کار و اعتماد به واحد های صنفی را به عهده ماموران گذاشته اند و با این وجود باید زمینه ای فراهم شود که خدشه ای به اعتماد مردم وارد نشود. وگرنه با این مقدار از جریمه ها و قانون قدیمی تمام افراد متخلف به تخلفات خود ادامه خواهند داد و با آرامش خیال از این که جریمه زیادی برایشان درنظر گرفته نمی شود آن را پرداخت می کنند و هیچ تلاشی برای رفع مشکل خود انجام نخواهند داد و همین موضوع زمینه را برای تخلفات بیشتر فراهم خواهد کرد.

ضرورت تقویت نقش سازمان تعزیرات حکومتی در بدنه دولت

یکی از تفریحات بسیاری از مردم ایران، رستوران گردی است. این تفریح در عید نوروز نیز بیش از پیش است. مردمی که برای سفر، شهر خود را ترک می کنند و به رستوران های بین جاده ای و رستوران های محل اقامت شان برای صرف نهار و شام مراجعه می کنند. اما همواره شاهد این نکته هستیم که در بسیاری از این رستوران ها تخلف هایی از قبیل گران فروشی، کم فروشی، عدم رعایت بهداشت و غیره صورت می گیرد. در گزارش هایی که در صداوسیما نیز پخش می شود، همواره بازرسان سازمان تعزیرات حکومتی در تلاش برای مبارزه با متخلفان این موضوع هستند. اما در بسیاری موارد شاهد آن هستیم که با وجود برخوردهای سازمان تعزیرات هنوز هم رستوران های غیربهداشتی و بی کیفیت به فعالیت مشغولند.

یکی از دلایل عدم رعایت قوانین در رستوران ها، نبود قوانین سفت و سخت در این باره است. متاسفانه قوانین سازمان تعزیرات حکومتی چون سال 73 وضع شده، نیاز است به روزرسانی شود و جریمه های ریالی که در آن زمان تعیین شده است برای 20 سال پیش بوده و به روز رسانی نشده است. موضوع دیگری که وجود دارد، بازرسان سازمان تعزیرات حکومتی، پرتلاش اما به نوعی بی انگیزه هستند. دلیل این بی انگیزگی این است که با وجودی که آنها تلاششان را می کنند، جریمه ها بسیار پایین است و پس از چند روز مجددا رستوران یا آن مرکز بازگشایی می شود. این بی انگیزگی بسیار بااهمیت است، همچنین علاوه بر آن با توجه به گفته های مسئولان تعزیرات، نیروهای خبره به حد کفایت نبوده و تعداد استخدام آنها نیز به دلیل کمبود بودجه بسیار کم است.

یکی از راهکارهایی که وجود دارد این است که تقویت نقش سازمان تعزیرات حکومتی در بدنه دولت به مثابه ابزار نظارتی و اجرایی قوه مجریه با توجه به وضع حاکمیتی دولت در قبال مسائل اقتصادی و حمایتی از مصرف کنندگان باید انجام شود. دومین راهکار نیز رفع خلأهای قانونی است، زیرا اصلی ترین و مسئول ترین نهاد رسیدگی کننده به این موضوع هم قانون اصلاح قانون تعزیرات حکومتی سال 73 است و متولی اصلی سازمان تعزیرات حکومتی است. اما نهادی که مسئولیت خاصی در قبال حمایت از حقوق مصرف کننده داشته باشد، هنوز در ایران نداریم و این خود خلأ قانونی است. درباره این خلأ قانونی سازمان تعزیرات حکومتی نیز خود اذعان دارد.

پیشنهاداتی که می شود برای رفع این مشکل داد، این است که با استفاده از تجربیات موفق کشورهای دیگر در این زمینه باید یک نهاد اجرایی دولتی، مسئول سیاست گذاری و اجرای قوانین خاص حمایتی از مصرف کننده تحت نظارت مستقیم رئیس جمهوری و با تصویب مجلس تشکیل شود. معمولا کشورهای دیگر این کار را انجام داده اند که مثال بارز آن کشور ژاپن است. نکته دیگری که می توان به آن اشاره کرد لزوم بازنگری و تدوین قوانین و مقررات با اتکا به اصل مسئولیت مطلق تولید کننده است. این رستوران ها به عنوان یک نهاد تولیدکننده محسوب می شوند اما مسئولیت های محدودی دارند. آنها تنها ارایه دهنده کالاهای تاریخ مصرف گذشته یا فاسد هستند. اگر اصل مسئولیت مطلق را داشته باشند که به عنوان مثال هر اتفاقی برای مصرف کننده کالا افتاد باید ارایه دهنده آن کالا مسئول باشد، به جریان حل این مشکل کمک بسیاری می کند.

در مورد نحوه مجازات و پلمپ رستوران های متخلف این نکته قابل ذکر است که بار نخست پلمپی صورت نمی گیرد و برای بار دوم یا سوم است که در صورت تخلف فاحش یک رستوران، سازمان تعزیرات حکومتی اجازه پلمپ را می دهد و این خود یک ضعف بزرگ است. در بار نخست صرفا یک تذکر جدی است و بار دوم اگر تخلف خیلی فاحش باشد، پلمپ می شود. افزایش جریمه های تعزیراتی، توقیف پروانه کسب و پلمپ در مرحله نخست می تواند کمک کننده باشد. علاوه بر آن به روزکردن قوانین نیز بسیار در حل این مشکلات تاثیرگذار است. در گشت های بازرسی تعزیرات، رئیس اداره تعزیرات حکومتی منطقه، مسئول اداره صنعت و معدن و تجارت، اتاق اصناف، شبکه بهداشت و درمان منطقه و مامور سازمان دامپزشکی است. فردی که رأی نهایی را صادر می کند نیز قاضی تعزیرات حکومتی است.

در رابطه با مغازه ها و رستوران های بین راهی نیز که به شدت گران فروشی می کنند باید گفت زمانی که این رستوران ها استفاده از سرویس های بهداشتی را منوط به سفارش غذا یا خرید می کنند، مرتکب تخلف شده اند، این عمل اجبار به فروش است که برای آن ماده قانونی نیز وجود دارد و جرم محسوب می شود. البته بازدارنده نبودن مجازات ها نیز تشدید کننده تخلفات است، زیرا اصل بر این است که جریمه ها و تعداد روزهای پلمپ در هر بار مراجعه و وجود تخلف افزایش پیدا کند اما صاحبان رستوران ها قوانین را دور می زنند. اصل بر این است که بعد از 3 بار پلمپ پروانه لغو شود اما رستوران دارها کارهای خلافی انجام می دهند تا بتوانند این قوانین را دور بزنند و بعد از چند ساعت یا چند روز پلمپ باز می شود.

در رابطه با نحوه برخورد مردم در صورت ضرر و زیان در این گونه مکان ها باید گفت که آنها می توانند با سامانه 124 برای اعلام گزارش تخلف تماس بگیرند. تخلفات رستوران ها شامل گران فروشی، کم فروشی، تقلب، مشکلات بهداشتی، عدم درج قیمت، استفاده از مواد غیرمجاز و تاریخ مصرف گذشته می شود. علاوه بر آن بحث 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده غیرقانونی است اما معمولا در رستوران ها دریافت می شود. البته در بسیاری از رستوران ها در فیش ها این نکته درج نمی شود اما با یک حساب وکتاب ساده می توان متوجه شد مبلغی به فاکتور اضافه شده است.