28 مارس 2024 - 21:43

نوای باد بهاری در نوای نوروزخوانان

8 مارس 2017 - 12:40 dsfr.ir/iy59f

نوای باد بهاری در نوای نوروزخوانان
فائزه سلیمی
نوروزخوانی در شمال ایران

نوروزخوانی بهانه ای است برای حفظ سنت دیرینه گذشتگان، ایجاد شادی و نشاط در میان مردم و نویدی برای خانه تکانی و از بین بردن کدورت ها است.

با نزدیک شدن به بهار، نوروزخوانان 15 روز پیش از فرا رسیدن عید نوروز به روستاها می آیند و با خواندن اشعار در مدح امامان و ترانه های محلی، آغاز سال نو و فرارسیدن خانه تکانی را به آنان مژده می دهند.

نوروز خوانان چند نفر هستند، شامل یک نفر که اشعار را می خواند، یک که فرد ساز می زند و نفر دیگر که به آن کوله کش یا بارکش می گویند، به در خانه های مردم می رود و آواز محلی می خواند:

باد بِهارون بِیَمو / نِئروز سِلطون بِیَمو
مژده هادین دوستان رِ / گل بیَمو گلستون رِ
بهار آمد بهار آمد خِش آمد / علی با ذولفقار آمد، خوش آمد
نِئروزتان نِئروز دیگر / شِه ما رِ سال نِئ بووئه مِوارِک

صاحب خانه نیز با اهدای پول، شیرینی، گردو، تخم مرغ و نخود و کشمش از آنان پذیرایی می کند. با ورود نوروز خوانان به روستاها، افراد محلی، آنان را در کوچه پس کوچه ها همراهی کرده و هر یک از افراد به نوبت و توان خود مبالغی پول به آنان می دهند.

علاوه بر نوروز خوانان، افرادی به نام حاجی فیروز یا حاجی نوروز، با پوشیدن لباسی سرخ و صورتی سیاه و دایره ای در دست، فرا رسیدن نوروز را با نواختن دایره و خواندن اشعاری عامیانه و مضحک و در وزن های دو و چهار یا شش و هشت نوید می دهند.

اشعاری که نوروزخوان ها می خوانند، بر سه قسمت است و در وهله در وصف ائمه اطهار، حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) و قسمت دوم در وصف بهار و نوروز و قسمت آخر آرزوی سلامتی، طول عمر، خوشبختی و شادی برای صاحب خانه ای که در آن خانه وارد می شود.

قالب اشعار نوروز خوانان به صورت بداهه خوانی است و خواندن اشعار بداهه، یکی از ویژگی های مهم یک نوروز خوان با تجربه است و خواندن اشعار گاهی به همراهی ساز و گاهی تنها اجرا می شود و بسیاری از اشعار به لهجه مازندرانی یا فارسی خوانده می شود.

سیروس مهدوی، پژوهشگر تاریخ مازندران در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه مراسم نوروز خوانی برنامه ای اسطوره ای بوده که در بنیاد پارسی و هر مکانی به شکل خاص خود تعریف شده است، اظهار کرد: در مازندران نوروزخوانی به شکل آمدن نوروز سلطان است اما اصل این موضوع مربوط به تصور اسطوره ای به نام روحوضی است. این رو حوضی در شب یلدا به زیر خاک می رود و سپس با "نیلبک" که البته در مناطق مختلف متفاوت است و در مازندران با تنبک بیرون می آید و چون آفتاب به آن نمی رسد سیاه شده و در شب عید با نخستین رویش گیاهان از زمین خارج می شود.

وی تصریح کرد: پیوندی میان تفکر روحوضی و بانو اسفندارمزد در ایران باستان حافظ گیاهان در زیر زمین است، به این شکل به گیاهان در زیر زمین گرما می دهد تا آنان از میان نروند و با آمدن بهار شکوفا می شوند.

این پژوهشگر تاریخ عنوان کرد: با آمدن بهار حاجی پیروز بر زمستان برتری می یابد و هر آنچه که موجب از بین رفتن گیاهان بوده از میان رفته و بهار پیروز می شود.

مهدوی یادآور شد: کسانی که در هنگام نوروز خوانی نوید پیروزی و آمدن بهار را می دهند افرد مختلف به آنها انعامی پرداخت می کنند در حالی که در گذشته هیچ چیزی به آنها پرداخت نمی شد و همان طور که بابانوئل به مردم هدیه می دهد نوروزخوان ها نیز هدیه ای از جنس آمدن بهار را به مردم هدیه می داند.

علی حسن نژاد یک پژوهشگر فرهنگ عامه در گفت وگو با ایسنا، درباره نوروزخوانی و فلسفه آن با اشاره به اینکه نوروزخوان ها از دهم اسفندماه به آوازخوانی در دو سوی البرز در طالقان، سمنان و مازندران می کنند اما در مازندران پر رنگ است، می گوید: با گرم شدن زمین گیاهان مختلفی همچون بچابچا، گل های بنفشه از دل خاک بیرون می آیند و به مردم نوید بهار را می هند.

وی تصریح کرد: کسانی که صدای خوبی دارند با دیدن گل های زیبای بهاری دسته های نوروزخوان را تشکیل می دهند و در هر شهر، آبادی، کوچه و خانه آواز سر می دهند که بهار در حال آمدن است و می گویند:

بِهار نو بِمو
گُل بِشکوفته بو بِمو
نوروزخون بَبو بِمو
پار بورده اَمرو بِمو

حسن نژاد تصریح کرد: نوروزخوان ها دسته های دو تا سه نفره ای هستند که نوروزخوان اصلی با صدای خوش می تواند ملودی و نغمه بسازد و شاعر هم است و نفر دیگری به نا « پیِوری کر» یعنی دوست نوروزخوان که همراه با وی همخوانی می کند و نفر سومی نیز خورجین دار است.

وی یادآور شد: نوروزخوانان به محض نزدیک شدن به خانه ای از مدح خدا آغاز می کنند و می گویند: همی خوانم به نوم آن خِدا ره لم یزل بی مُدعا ره/سه تا گوشواره خیرالنسا ره

سپس می گویند: بهاره آیی بهاره آیی بهاره تموم دشت و صحرا لاله زاره

در مرحله بعدی از مدح پیامبران آواز سر می دهند و می گویند: محمد یا محمد یا محمد برس فریاد امت یا محمد

و سپس از دوازده امام از حضرت علی (ع) این مرحله آغاز می شود و تا آخرین امام را با شعری مدیحه سرایی می کنند.

این محقق فرهنگی با بیان اینکه نوروزخوانان در ادامه از مدح طبیعت به سخنوری با آواز می پردازند، گفت: این پیام رسانان بهار سپس درباره خود صاحب خانه توضیح می دهند: صاحب خانه باصِفا ایشاالله بوری کربلا/ریکا ره هاکنی دوماد

در نهایت از صاحب خانه تقاضای پول می کنند و می گویند: «دست دَکِن جیب درون پنج تومنی ره بیار بیرون/هاده به نوروز خون/نوروزخون بَوِه خوشحال شادی ره هاکنه دنبال/ایشاالله سلامت بویی/خِشی بَوِه تیه قسمت

وی، افزود: صاحب خانه بر اساس مرسوم به نوروز خوان برنج و یا پول می دهد و برخی ها پول نمی هند و یا برخی ها برنج نیم دانه را به وی می دهند که در این حالت نوروزخوان اقدام به هجو صاحب خانه می کند و می گوید: اَی صاحب خانه بی حیا/اِما نیمی گِدا/چِفا ره دمدمبه هِوا/ بَخِره کِرک و چیندِکا

حسن نژاد، یادآور شد: در این سال ها جوانان نیز به نوروزخوانی علاقه مند شدند و در جشنواره ها این آئین برگزار می شود و تمامی این فعالیت ها موجب شده تا این آیین تاریخی حفظ شود.

به گزارش ایسنا، نوروزخوانی بهانه ای است برای حفظ سنت دیرینه گذشتگان مان و ایجاد شادی و نشاط در میان مردم است و علاوه بر آن نویدی برای خانه تکانی و همچنین از بین بردن کدورت ها و نارضایتی ها نیز به شمار می رود.

1